İNGİLİZ BÜYÜKELÇİSİ A. H. LAYARD’IN RAPORUNA GÖRE 1878 YILINDA TÜRKİYE AVRUPA’SININ DEMOGRAFİK YAPISI

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 18, 236 - 291, 25.07.2019

Muhammed Köse

https://doi.org/10.33207/trkede.597951

Öz

Türkiye Avrupası diye tabir edilen bölge, Balkanlarda Türklerin yoğunlukta yaşadığı

coğrafyayı tanımlamaktadır. Osmanlı Devleti ile başlayan Balkanlardaki Türk fetihleri iskân

politikası ile desteklenmiş ve Balkanların büyük bir kısmı XVI. yüzyılın sonlarına kadar

neredeyse Türk yurdu haline gelmişti. 93. Harbi (1877‐1878 Osmanlı‐Rus Savaşı) öncesinde bu

bölge; Türk, Bulgar, Rum, Yahudi, Arnavut, Sırp, Pomak Türkleri, Çingene, Tatar ve Çerkez

muhacirleri ile çeşitli etnik ve dini unsurların bir arada yaşadıkları küçük bir Osmanlı

İmparatorluğu görünümündeydi.

XIX. Yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti Avrupalı devletlerin ve Rusya’nın

kışkırtmasıyla bölgede Gayrimüslim unsurların isyanları ile karşı karşıya kalmış ve yüzyılın

sonuna doğru bu isyanların büyük oranda başarıya ulaşması, bölgedeki Müslüman Türk

unsurunun Anadolu’ya göç etmelerine sebep olmuştur.

Çalışmamızın ana kaynağını, National Archieve’den temin ettiğimiz İngiltere Ulusal

Arşivinde Foreighn Office’ye (Dışişleri Ofisi) ait FO 881/3655 numaralı Temmuz 1878 tarihli,

“Statistical İnformation as to the Popilations of European Turkey: 1878” başlıklı ve İngiliz

Büyükelçisi A.H.Layard imzalı rapor oluşturmaktadır. 39 sayfadan oluşan raporun ilk sayfaları,

Osmanlı Devleti’nin Asya, Avrupa ve Afrika’daki toplam nüfusu ve toprak alanları hakkında

özet ve genel bilgiler içermektedir. Devamında ise Balkanlardaki Osmanlı hakimiyetindeki

vilayetlere bağlı sancak, kaza ve köylerin Müslüman ve Gayrimüslim erkek nüfusu ayrıntılı bir

şekilde tablolar halinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Osmanlı, Avrupa Türkiyesi, Büyükelçi Raporu, Austen Henry Layard

DEMOGRAPHICAL STRUCTURE OF TURKISH EUROPE IN 1878 ACCORDING TO THE BRITISH AMBASADOR A. H. LAYARD’S REPORTS

Öz

Region which is called as Turkish Europe defines the geography where Turks live densely in Balkans. Turkish conquests in Balkans starting with Ottoman Empire were supported with settlement policies and most part of Balkans became almost Turkish homeland until the end of sixteenth century. This region before War of 93 (1877-1878 Russo-Turkish War) was like a small Ottoman Empire where Turk, Bulgarian, Greek, Jewish, Albanian, Serbian, Pomak, Romani, Tatarian and Circassian immigrants lived together with different ethnic factors and religious communities.

From the beginning of nineteenth century, Ottoman Empire faced riots of non-Muslims in region resulting from provocations of European states and Russia and success of these riots to a large extent until the end of the century led Muslim Turks in region to migrate to Anatolia.

The main source of our study is the report entitled “Statistical Information as to the Populations of European Turkey: 1878” signed by British consul A.H.Layard with the date of 1878 July, belonging to the Foreign Office with number FO 881/3655 and acquired from London National Archives, England. First pages of the report, which consists of 39 pages, contains summary and general information about total population and lands of Ottoman Empire in Asia, Europe and Africa. Afterwards Muslim and non-Muslim male population in district, county and villages of provinces under domination of Ottomans in Balkans are given with tables in a detailed way.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Ottoman Empire, Population, Turkish Europe, Consul Report

Kaynakça

• Salname-i Vilayet-i Manastır, Defa 1, Sene 1292/1875-1293/1876-1305/1888-1314/1896. Manastır Vilayet Matbaası, Manastır 1292-1293-1305-1314.
• Salnâme-i Vilayet-i Tuna, Defa 1, Sene 1285, Tuna Vilayeti Matbaası, Rusçuk 1285.
• Salnâme-i Vilayet-i Tuna, Defa 1, Sene 1285, Tuna Vilayeti Matbaası, Rusçuk 1286.
• Salnâme-i Vilayet-i Tuna, Defa 1, Sene 1285, Matbaa-i Vilayet-i Tuna, Rusçuk 1290.
• Salnâme-i Vilayet-i Tuna, Defa 1, Sene 1285, Matbaa-i Vilayet-i Tuna, Rusçuk 1291.
• Salnâme-i Vilayet-i Tuna, Defa 1, Sene 1285, Matbaa-i Vilayet-i Tuna, Rusçuk 1292.
• FO (İngiltere Ulusal Arşivi Dışişleri Ofisi Evrakı) 881/3655. Statistical 19 as to the Populations of European Turkey:1878, Part. II.
• Adanır, Fikret, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulusal Sorun ile Sosyalizmin Oluşması ve Gelişmesi: Makedonya Örneği”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923), Der. Mete Tunçay Erik Jan Zürcher, İletişim yayınları, İstanbul 2014, s.33-72.
• Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makûs Talihi: Göç, Kum Saati Tarih Dizisi Yayınları, İstanbul 2011.
• Ahbab, Yakup, Üsküp Sancağı’nın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (1876-1911), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2015.
• Ak, Emine, Tanzimat’ın Bosna-Hersek’te Uygulanması ve Neticeleri (1839-1875), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2010.
• Akdemir, Dilek, II. Abdülhamid Dönemi Bosna-Hersekli Devlet Adamları, (Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yozgat 2018.
• Alimoski, Safet, Temettüat Defterlerine Göre Manastır Merkez Kazasının Sosyo-Ekonomik Durumu, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2005.
• Altınöz, İsmail, Osmanlı Toplumunda Çingeneler, TTK, Ankara 2013.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Alkım Yayınları, İstanbul 2007.
• Arslan, İsmail, Selanik’in Gölgesinde Bir Sancak: Drama, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2010.
• , 19. Yüzyılda Balkanlar’da Sosyo-Ekonomik İlişkiler: Drama Sancağı Örneği (1864-1913), (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2009.
• Aydın, Mahir, Şarkî Rumeli Vilayeti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992.
• Aydın, Mithat, Osmanlı-İngiliz İlişkilerinde Balkanlar’ın Yeri: Hersek ve Bulgaristan’daki Ayaklanmalar (1875-1876), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
• ,“İngiliz Belgelerine Göre 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Kızanlık’ta Rus-Bulgar Mezalimi”, Osman Gazi Üniversitesi Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu- Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, s.387-400.
• Aydın Veli, “Osmanlı İdaresinin Son Yüzyılında Siroz (Serez) Kenti ve Sancağı”, Mübadil Kentler: Yunanistan, Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, s.32-46.
• Balta, Evangelia, “Serez”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s.556-558.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Rumeli Eyaleti (1514-1550), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları: Osmanlı Yer Adları: I, Ankara 2013.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Bosna-Hersek ile ilgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları: Nu:3, Ankara 1992.
• Bayraktar, Hatice, XIX. Yüzyılın Ortalarında Tekirdağ Kazası, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2011.
• Bayraktar, Kaya, Arkeolog, Bankacı, Casus, Sefir: Austen Henry Layard ve Osmanlı Coğrafyası, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2011. S.281- 302.
• Baytop, Asuman, Anadolu’dan Bitki Örnekleri Toplamış Olan Arkeolog, Antropolog ve Diplomatlar, Osmanlı Bilim Araştırmaları Cilt 13, Sayı 1, 2011. s.81-100.
• Birol, Nurettin ve Akpınar, Deniz, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Manastır Vilayeti ve Vali Halil Rıfat Paşa’nın Faaliyetleri (1887-1889)”, Asos Journal, Yıl: 3, Sayı: 14, Haziran 2015, s.139-156.
• Boykov, Grigor, Demographic Features of Ottoman Upper Thrace: A Case Study on Flibe, Tatar Pazarcık and İstanimaka (1472-1614), (İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2004.
• Bozlak, Yasemin, XIX. Yüzyılda Edirne Sancağı’nın Demografik Yapısı ve İskân Siyaseti, (Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde 2008.
• Çağ, Galip, 16. Ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı Hâkimiyetinde Manastır, (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2010.
• Çakır, İsmail, H.1310 (M.1892) Tarihli Selanik Vilayet Salnamesi’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir 2016.
• Çakmak, Zafer, 1875 Hersek İsyanı ve Bosna Hersek’in Avusturya Macaristan İmparatorluğu Tarafından İşgali, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1996.
• Çelik, Mehmet, Balkanlar’da Tanzimat: Midhat Paşa’nın Tuna Vilayeti Valiliği (1864-1868), Libra Kitap, İstanbul 2010.
• Çiftçioğlu, Ferdi, “XIX. Yüzyılda Tırhala Sancağı’nda Çiftlikler”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.15, S.3, Eylül 2017, s.105-128.
• Çiftçioğlu, Ferdi, XIX. Yüzyılda Tırhala Sancağı (1821-1881), (Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Manisa 2018.
• Çiftçioğlu, Ferdi, “XIX. Yüzyılda Tırhala Sancağı’nın İdari Taksimatı ve Yönetimi”, SUTAD, S.44, Güz 2018, s.350-375.
• Delilbaşı, Melek, “History of Preveza in XVIth Centruy”, OTAM, C.II.(1991), s.53-60.
• Delilbaşı, Melek ve Muzaffer Arıkan, Hicri 859 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak_ı Tırhala I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
• Draganova, Slavka, Tuna Vilayeti’nin Köy Nüfusu, Türk Tarih Kurumu Ankara 2006.
• Ekin, Ümit ve Hümmet Kanal, “Tekfurdağı Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1890-1902)”, Hümanitas, Sayı. 2014/4, s.109-128.
• Elitaş, Yavuz, Temettuat Defterlerine Göre Vidin Eyaletine Bağlı Servi Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı; 1844, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2015.
• Emecen, Feridun, “Drama”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul 1994, s.525-528.
• Emgili, Fahriye, Bosna-Hersek’ten Türkiye’ye Göç (1878-1934), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2011.
• Erken, İlkay, İşkodra Vilayetinin İdari ve Sosyal Yapısı (1876-1912), (On dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi;), Samsun 2014.
• Erken, İlkay, “Şer’iyye Sicillerinin Şehir Tarihi ve İdari Taksimat Çalışmalarında Kullanılması: Berat Kazası Örneği (1840-1913), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi C. (TAED-61), Ocak 2018, s.313-332.
• Ersoy, Neriman, XIX. Yüzyılda Filibe Şehri (1839-1876), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2003.
• Gençoğlu, Mustafa, “İşkodra Vilayeti’nin İdari Taksimatı ve Yapısı (1867/1868-1908)”,CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C: 13, S: 3, Eylül 2015, s,259-290.
• Giray, Muhteşem, “Berat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul 1992, s.473-475.
• Gölen, Zafer, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• Gölen, Zafer, Tanzimat’ın Bosna-Hersek’te Uygulanması, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 1996.
• Gündoğdu, Saadet, Bosna-Hersek Sorunu (1875-1909), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1994.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Doğu Rumeli’de Kayıp Köyler: İslimye Sancağı’nda 1878’den Günümüze Göçler, İsim Değişiklikleri ve Harabeler, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Halicioğlu, Neslihan, Salnamelere Göre XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Edirne Vilayeti, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2003.
• Hocaoğlu, “Mustafa Celalettin, Gertrude Bell’in 1907 Yılı Batı Anadolu Seyahati (İzmir’den Isparta’ya)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 29, Ağustos 2013, s.57-72.
• İdrizi, Murtezan, XIV ve XV. Yüzyıllarda Bitola (Manastır), (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2008.
• İnbaşı, Mehmet, “Üsküp”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.42, s.377- 381, İstanbul 2012.
• İpek, Nedim, “Balkanlarda Ulus Devletlerin Oluşumu ve Nüfus Politikaları”, Uluslararası Balkan Sempozyumu Balkan Savaşlarının 100. Yılı Bildiriler, Bağcılar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Tezi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1991).
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Kadri, Ömer, Osmanlı Döneminde Debre Kazası (XV-XVI yüzyıl), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2002.
• Kanal, Hümmet, 20. Yüzyıl Başlarında Tekfurdağı Sancağı (1900-1912), (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2015.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt. VIII. Türk Tarihi Kurumu, Ankara 2011.
• Karpat, Kemal H, “Balkanlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.5, İstanbul 1992, s.25-32.
• , Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş Yayınları, Çev: Bahar Tırnakçı, İstanbul 2017.
• , Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Karta, Nurullah, XVI. Yüzyılda Filibe Kazası, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2005.
• Kayapınar A. “Ortaçağ ve Osmanlı Döneminde Vidin”, Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2015-1. Ss.67-114, 2015.
• Kayapınar A,“Osmanlı Döneminde Rumeli’de Bir Nahiye Merkezi: Pravadi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XXX/1, s. 121-148, 2015.
• Kayapınar A, “İki Balkan Şehri Tırnova ve Vidin’de Türkler (Bulgar Çarlığından Osmanlı İmparatorluğuna)” Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2004-2, Sayı:9, s.117-141.
• Kayıcı. H., Edirne Vilayet Salnamelerine Göre Filibe Sancağı (1870-1877), Trakya Üniversitesi Yayınları, Edirne 2016.
• Kayıcı. H. , Salnamelere Göre İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, Edirne 2013.
• Kayıcı. H. , Salnamelere Göre Sosyo-Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı (1870- 1913), (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2012.
• Kiel, Machiel. “Rusçuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.35, İstanbul, 2008, s.246-250.
• Kiel, Machiel, “Selanik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.36, İstanbul 2009, s.352-357.
• Kiel, Machiel, “Tırnova”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.41, İstanbul 2012, s.117-118.
• Kiel, Machiel, “Pravadi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.34, İstanbul 2007, s.339-340.
• Kiel, Machiel, “Prizren”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.34, İstanbul 2007, s.349-351.
• Kiel, Machiel, “Varna”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.42, İstanbul 2012, s.524-527.
• Kiel, Machiel, “İşkodra”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.23, İstanbul 2001, s.433-434.
• Kiel, Machiel, “Niş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul 2007, s.147-149.
• Kiel, Machiel, “Debre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.Ek-1, İstanbul 2016, s.313-315.
• Kiel, Machiel, “Avlonya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.4. İstanbul 1991, s.118-120.
• Kiel, Machiel, “Tırhala”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.41, İstanbul 2012, s.114-116.
• Kodaman, Bayram, “1876-1920 Arası Osmanlı Siyasi Tarihi”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Cilt 12, Çağ Yayınları, İstanbul 1993, s. 19-197.
• Koyuncu, Aşkın, “1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Öncesinde Şarkî Rumeli Nüfusu”, Avrasya Etüdleri, cilt. 19, sayı.44, ss.177-208, 2013.
• Koyuncu, Aşkın,“Tuna Vilayeti’nde Nüfus ve Demografi (1864-1877)”, Turkish Studies, S. 9/4 2014, s. 675-737.
• Koyuncu Kaya, Miyase, “Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri: Varna (1774- 1878)”, Turkish Studies, S 10/1 2015 Kış, s. 383-418.
• Kul, Muhittin, Tırhala Kazası’nın Sosyal ve İktisadi Yapısı (XV-XVI. Yüzyıl), (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri 2018.
• Kurat, Yuluğ Tekin, Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği (1877-1880), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• Kurtoğlu, Fevzi, Gelibolu ve Yöresi tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1938.
• Maden, Fahri, “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci (1877-1913)”, Avrasya Etüdleri, Cilt 39, Sayı 1, Haziran 2011, s.155-196.
• Maxim, Mihai, “Tulça”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.41, Ankara 2012, ss.360-361.
• Murgul, Yalçın, Tanzimat Reforms Reconsidered: The Case Study of Tuna Province (1856-1868), (İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2016.
• Olaş, Zerrin, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu İşgalinde Bosna-Hersek, (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2007.
• Ortaylı, İlber, “Yanya Vilayetinin Limanı Olarak 19. Asrın İkinci Yarısında Preveze”, Belleten, C.LXII, s.233, Nisan 1998, s.137-146.
• Ortaylı, İlber, “Prevesa During the Tanzimat Era (1864-1895)”, Belleten, C.LXII, s.233, Nisan 1998, s.147-156.
• Oruç, Hatice, 1320 Sene-i Hicriyesine Mahsus Selanik Vilayet Salnamesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• Oruç, Hatice, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi: OTAM, S.18, Ankara 2006. s.249-271.
• Osmani, Mead, XIX. Yüzyılda Niş Sancağı, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2011.
• Öner, Onur, Corfu and Yanya in Transnational Context at the turn of 20. Century, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2013.
• Özaba, Fatma, 17. Yüzyılın Başına Ait Şer’iyye Siciline Göre Tekirdağ’da Sosyal ve Ekonomik Hayat: Kaynak ve Değerlendirme, (Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Tekirdağ 2018.
• Özkan, Ayşe, Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan Tarafından İlhakı (5 Ekim 1908), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2002.
• Özkan, Eser Erdem, R-20 Numaralı Rusçuk Kadı Sicili Transkripsiyon ve Tahlili (M.1828-1831), (Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir 2006.
• Özkan, Selim Hilmi, “Bir İlim ve Kültür Şehri Sofya (1385-1878)”, Avrasya Etüdleri, No. 50, 2016, s. 279-314.
• Öztuna, Yılmaz, 93 ve Balkan Savaşları Avrupa Türkiye’sini Kaybımız Rumeli’nin Elden Çıkışı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013.
• Öztunç, Hüseyin Baha, Tanzimat Döneminde Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Manastır Şehri, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2013.
• Pala, Ayhan, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Selanik Şehri, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi,), Ankara 1991.
• Prifti, Kristaq, “Manastır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.27, Ankara 2003, s.562-563.
• Safa, Lina, Osmanlı Döneminde Selanik, (Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir 2017.
• Salih Asım Bey, Üsküp Tarihi ve Civarı, Rumeli Türkleri Vakfı Yayını, (Çev. Süleyman Baki), İstanbul 2004.
• Sarısakal, Baki, “1891 Manastır Salnamesinde Manastır Vilayeti”, http://www.bakisarisakal.com/manastirvilayeti.pdf
• Selçuk, Hava, Tuna Boyunda Bir Osmanlı Kenti Vidin: XIX. Yüzyıl, Çizgi Kitabevi, İstanbul 2013.
• Sezgin, İbrahim, XV ve XVI. Asırlarda Gelibolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1998.
• Topal, Mehmet, “Balkanlarda Bir Modernleşme Örneği: Rusçuk”, Mavi Atlas, S.4/2015, s. 1-25.
• Turbıc, Enes, Avustura-Macaristan’ın Bosna-Hersek’i işgale Karşı Boşnakların Direnişi (1878), (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2018.
• Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Ünlü Sarı, Mucize, Manastır Vilayeti’nin İdari ve Sosyal Yapısı (1873-1912), (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 1996.
• Üstündağ Özdemir, Nagehan, 18. Yüzyılda Vidin Şehrinin Sosyo-Ekonomik Panoraması (1790-1808), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2014.
• Zhelyazkova, Antonina, “Bir Tarih Yazımı Sorunsalı Olarak Balkanlar’da İslamlaşma: Güneydoğu Avrupa Perspektifi”, Osmanlı ve Balkanlar Bir Tarihyazımı Tarışması, Der: Fikret Adanır-Suraiya Faroqhi, İletişim Yayınları, İstanbul 2015, s.259-306.
• Yıldırım, Bülent, Bulgaristan’daki Türk Varlığı ve Nüfusu (Bulgar İstatistik Kurumunun Verilerine Göre 1880-2011), İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
• Yılmaz, Senem, H.1293 (M.1876) Tarihli Tuna Vilayeti Salnamesi’nin ranskripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep 2015.
• Yiğit, Yücel, “Prizren Sancağı’nın İdari Yapısı (1864-1912)”, History Studies, C.2, S.1, 2010, s.114-146.
• Zelengora, Georgi, Türkiye’deki Pomaklar, (çev. Zeynep Zafer), TTK Yayını, Ankara 2017.
• Zeren, Barış, 19. Yüzyılda Varna Sancağı’na Bağlı Hacıoğlu-Pazarcık Kazası’nın Ekonomik Yapısı (1866-1874), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2006.
• https://www.stratejikortak.com/2016/12/yugoslavyanin-dagilisi-2.html
• http://isamveri.org/salname/sliste.php.
• http://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02938
• http://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02456
• http://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02460
• http://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02922