Horezm Türkçesi ile Yazılan Sirâcü’l-Kulûb’da Benzetme ve Ölçü Unsurları

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 23, 275 - 289, 27.01.2022

Hülya Uzuntaş

https://doi.org/10.33207/trkede.1024057

Öz

Karahanlı Türkçesinden Çağatay Türkçesine geçiş dili olarak değerlendirilen Horezm Türkçesi ile yazılan eserlerden biri, Sirâcü’l-Kulûb’dur. Eserde, peygamberliğini ilân eden Hazret-i Muhammed’in halkı İslam’a davet etmesinin ardından Musevi ve Hristiyanlardan İslam’ı kabul edenlerin sayısının artması nedeniyle rahatsızlık duyan Mekke ve Yemen Yahudilerinin, Hazret-i Muhammed’in gerçek peygamber olup olmadığını sınamak için Tevrat ve İncil’den sordukları zor sualler ve Hazret-i Muhammed’in bu suallere verdiği doğru cevaplar konu edilmiştir. Sorulan suallere verilen cevaplarda benzetme ve ölçü unsurlarının sıklıkla kullanıldığı dikkat çekmektedir.

Bu çalışmada Ayşegül Sertkaya’nın 2010 yılında neşrettiği, Horezm Türkçesiyle yazılan ve 19 sual-cevap içeren Sirâcü’l-Kulûb metnindeki benzetme ve ölçü unsurları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sirâcü’l-Kulûb, Horezm Türkçesi, benzetme, ölçü

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa ve SAĞOL-YÜKSEKKAYA, Gülden (2015), Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul.
• ATA, Aysu (1997), Nāṣirü'd-dīn bin Burhānü'd-dīn Rabġūzī, Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II. (Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATA, Aysu (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.
• ATALAY, Besim (Çev.) (2006), Kâşgarlı Mahmud. Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin)- IV, 5. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATALAY, Besim (Çev.) (2006), Kâşgarlı Mahmud. Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri)- III, 5. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford.
• ECKMANN, János (2014), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Yay. Haz. Osman Fikri SERTKAYA, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden.
• ERGİN, Muharrem (2007), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtı, İstanbul.
• GABAIN, Annemarie von (2007), Eski Türkçenin Grameri, 5. Baskı, Çev. Mehmet AKALIN, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1997), Harezm Türkçesi Grameri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• KARASOY, Yakup (2013), Sirâcü’l-Kulûb: Gönüllerin Işığı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KAYA, Ceval (Haz.) (2021), Klaus Röhrborn. Uigurisches Wörterbuch. Dizin, Ardahan.
• KORKMAZ, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mahmud b. Ali (2014), Nehcü’l-Ferâdîs. Uştmahlarnıng Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu). Metin-Tıpkıbasım, Dizin-Sözlük. (Birleştirilmiş Baskı). Tıpkıbasım ve çeviri yazı: János Eckmann, Dizin-Sözlük: Aysu Ata, Yayımlayanlar: Semih Tezcan-Hamza Zülfikar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• NADELYAEV, Vladimir Mihayloviç, NASİLOV, Dmitriy Mihayloviç, TENİŞEV, Ethem Rahimoviç, ŞÇERBAK, Alexandr Mihayloviç (1969), Drevnetyurkskiy Slovarˈ, Leningrad: İzdatelˈstvo “Nauka”.
• ORAL-SEYHAN, Tanju (2007), “Çağatayca İki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(2), 116-145.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim (1997), “Hârizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16, 217-220.
• RÖHRBORN, Klaus (1977-1998), Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Lieferung 1-6, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden.
• SERTKAYA, Ayşegül (2010), Horezm Türkçesi ile Yazılan Sirâcü’l-Kulûb (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Çeviri-Tıpkıbasım), Çantay Yayınları, İstanbul.
• SERTKAYA, Ayşegül (2013), “Horezm Türkçesi ile Yazılan Sirâcü’l-Kulûb ve Dil Özellikleri”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Ekim 2008), IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 3855-3865.
• SERTKAYA, Ayşegül (2013), “Horezm Türkçesi ile Hazret-i Muhammed Menkıbeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 45 (45), 211-250.
• TEKİN, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, 3. Baskı, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.
• TOPARLI, Recep (1995), Harezm Türkçesi, Seyran Yayınları.