Kahvecibaşı Nakşî Mustafa Ağa'nın (ö. 1764) Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 24, 199 - 234, 29.07.2022

Cenk Açıkgöz

https://doi.org/10.33207/trkede.1085833

Cited By: 1

Öz

Kahvecibaşı Nakşî Mustafa Ağa (ö. 1764); I. Mahmud, III. Osman ve III. Mustafa devirlerini idrak etmiş bir Enderun mensubudur. Eyyûbî namıyla da anılan Nakşî, III. Mustafa döneminden önce birçok vezirin yanında müezzinbaşı olarak görev almıştır. Daha sonra III. Mustafa ile yakınlık kurarak padişahın gözde devlet adamlarından olmayı başarmıştır. III. Mustafa Han’a kahvecibaşı, musahip ve tebdil hasekisi olarak hizmet eden Nakşî aynı zamanda hattat, şair ve tarihçidir.
Bu makalede Nakşî; devlet adamı, şair ve yazar yönleriyle ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Birinci bölümde Nakşî’nin hayatı, ölümü, terekesi, Enderun’daki faaliyetleri, padişahlarla ilişkileri ve tarikat mensubiyeti üzerinde durulmuştur. Dönemin tarih kitapları ve arşiv belgelerinde Nakşî hakkında verilen bazı bilgiler ortaya konmuştur. İkinci bölümde ise Nakşî, şair ve yazar olarak ortaya koyduğu eserlerle değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Nakşî Divanı ve Vekâyi‘-i Sultânî / Târîh-i Nakşî adlı eserlerin içeriği üzerinde durulmuştur. Nakşî’nin Osmanlı arşiv belgeleri, şiir mecmuası vb. kaynaklarda geçen şiirleri hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca Nakşî’nin edebî kişiliği ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kahvecibaşı Nakşî Mustafa Ağa, Eyyûbî, III. Mustafa, Tebdil, Divan

Life, Works and Literary Personality of Kahvecibaşı Nakşî Mustafa Ağa (died 1764)

Öz

Kahvecibaşı Nakşî Mustafa Ağa (died 1764) is a member of Enderun who lived during the reigns of Mahmud I, Osman III and Mustafa III. Nakşi is also known as Eyyubi. Before the Sultan Mustafa’s reign, he served as a müezzinbaşı (chief muezzin) with many viziers. He succeeded in establishing a close relationship with Mustafa III and becoming one of the favorite state officials of the sultan. He served to Mustafa III as a kahvecibaşı (chief coffee maker), musahip (chat friend) and tebdil hasekisi (incognito attendant). Nakşi is also a calligrapher, poet and historian.
In this study, Nakşi was introduced in detail as a statesman, poet and writer. In the first part, information was given about Nakşi's life, death, inheritance, his activities in Enderun, his relations with the sultans and his sect. Some information about Nakşi in the history books and archive documents was revealed. In the second part, Nakşi was evaluated with his works as a poet and writer. The content of the books named Nakşi Divanı and Vekayi‘-i Sultani / Tarih-i Nakşi were emphasized. Information was also given about Nakşi's poems in Ottoman archive documents and poetry macmuas. In addition, the literary personality of Nakşi was evaluated in detail.

Anahtar Kelimeler

Kahvecibaşı Nakşi Mustafa Ağa, Eyyubi, Mustafa III, Incognito, Diwan

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Cenk (2016), Nakşî-i Eyyûbî [Ö. 1764] Hayatı, Sanatı ve Divanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Nesre Çeviri), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• AFYONCU, Erhan (2003), “Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1.2, 101-172.
• Ahmed Vâsıf Efendi (1270), Târîh-i Vâsıf (1. Cilt), Bulak Matbaası, Kahire.
• AKBAYAR, Nuri ve KAHRAMAN, Seyit Ali (1996), Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî (4. Cilt), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• ARSLAN, Mehmet (2018), Mihrî Hâtun Dîvânı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0 adresinden 30.01.2022 tarihinde erişilmiştir.
• BİLKAN, Ali Fuat (1997), Nâbî Dîvânı (2 Cilt), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• ÇAĞLAR, Burhan (2020), “Kitaba Hasredilen Bir Ömür: Son Devir Şarkiyatçılarından Prof. Eleazar Birnbaum”, Der. ve Yay. Haz. Rıfat N. BALİ, Türkiye’de Kitap Koleksiyonerleri ve Sahaflar II, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 417-425.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), TSMA.D, 10524/4, 2402/48, 2402/49, 2402/50, 2402/51, 2402/52, 2402/53, 2402/54, 2402/55, 2402/56, 2402/57, 2402/58, 2403/49, 2403/50, 2403/51, 2403/52, 2403/53, 2403/55, 2403/56, 2403/57, 2403/58, 2403/60, 2404/10, 2408/1, 6950/1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), TSMA.E, 125/12, 125/13, 125/14, 362/5, 364/44, 364/58, 365/28, 365/32, 365/64, 389/70, 401/5, 435/8.
• Emin Tevhid Efendi (1294), Kethudâzâde [Mehmed Ârif] Efendi’nin Terceme-i Hâline Zeyl-i Âcizânedir, İstanbul.
• GÖRÜR, Cem (2020), Sultan III. Mustafa: Ailesi, Günlük Hayatı, Dini ve İlmi İlgileri, Doktora Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik.
• GÜNGÖR, Tahir (2011), “Osmanlı Sarayı Enderûn’unda Kur’an Kültürü”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları, I.3, 43-61.
• GÜNGÖR, Tahir (2019), Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766) (İnceleme-Metin) (2. Cilt), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• GÜRKAN, Hasan ve YÜCER, Hür Mahmut (2009), Osmanlı Hayatından Kesitler Menâkıb-ı Kethüdâzâde El-hac Mehmed Ârif Efendi; Emîn Efendi, İnsan Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• KOÇ, Mustafa (2014), Tuhfe-i Hattâtîn Müstakimzâde Süleymân Saʽdeddîn Efendi, Klasik Yayınları, İstanbul.
• KONYA, Hilal (2013), XIX. Yüzyılda Yazılmış Olan Vâsıf Bey’in Güfte Mecmuasının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• KURNAZ, Cemâl ve TATCI, Mustafa (2001), Tuhfe-i Nâilî Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri (2. Cilt), Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Tasnif Komisyonu (1967), İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (3. Cilt, II. Fasikül), Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• SARICAOĞLU, Fikret (2008), “Rûznâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 278-281.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1929), “Vekayii Sultanî Tarihi Nakşî”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, I.2, 12-15.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1984), Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• YAKIT, İsmail (2010), Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Neşriyat, 3. Basım, İstanbul.
• YALTKAYA, Şerefettin ve BİLGE, Rifat (1945), Keşf-El-Zunun Zeyli, Îzâh Al-Maknûn Fî Al-Zayli ʽAlâ Kaşf Al-Zunûn ʽAn Asâmî Al-Kutubi Va’l Funûn (1. Cilt), Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• YARİŞ, Sahure (2018), “Üsküdar Ayazma Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, 27.1, 197-249.
• YILDIZ, Aysel (2013), “Şehzadeye Öğütler: Ebûbekir Ratıb Efendi'nin Şehzade Selim'e (III) Bir Mektubu”, Osmanlı Araştırmaları, 42.42, 233-274.
• YILDIZ, Enes (2020), “Sultan III. Mustafa’ya Sunulan Cülûsiyyeleri İçeren Bir Mecmua”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 12, 130-153.