Sözde-bilim İnanış Ölçeği’nin (SİÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 3, 497 - 512, 31.05.2018

Ertan Çetinkaya , M. Fatih Taşar

Öz

Bu araştırmada sözde-bilimsel inanışları
açığa çıkarmayı amaçlayan geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirilmek
amaçlanmıştır. Araştırma İstanbul ilinde 3 farklı ortaokulun 8. sınıfta öğrenim
gören 207 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Ölçek geliştirme süreci 8 aşamada
gerçekleştirilmiştir: (i) literatür tarama ve madde havuzu oluşturma, (ii)
hedef kitle ile yarı-yapılandırılmış mülakat, (iii) kapsam ve görünüş geçerliği
çalışması – uzman görüşü, (iv) ön uygulama aşaması, (v) esas uygulama aşaması,
(vi) güvenirlik hesaplamaları, (vii) yapı geçerliği çalışması ve (viii)
güvenirlik belirleme aşamasıdır. İlk aşamada geçmiş çalışmalardan da
yararlanarak bir madde havuzu oluşturulmuş ve daha sonra kapsam ve görünüş geçerliğini
sağlamak için bu maddeler uzman görüşüne sunulmuştur. Gelen dönütlerle birlikte
maddeler ile ilgili 8. sınıf öğrencileri ile yarı yapılandırılmış mülakatlar
gerçekleştirilmiştir. Bu aşamadan sonra pilot çalışma gerçekleştirilerek
anlaşılmayan maddeler taslak ölçekten çıkarılmıştır. Esas uygulama ile toplanan
veriler güvenirlik ve geçerlik analizine tabi tutulmuştur. Güvenirlik analizi
sonucunda üst grup ile alt grup puanları arasında anlamlı farklılık olmayan ve
iç tutarlığı düşüren 5 madde ölçekten çıkarılmıştır. Açımlayıcı Faktör Analizi
(AFA) ile toplam 22 madde olan ölçeğin üç boyut altında toplandığı
belirlenmiştir: Sözde-fiziksel iddialar, sözde-öngörüsel iddialar ve
sözde-medikal iddialar. Açıklanan toplam varyans %42,81 olarak hesaplanmış ve doğrulayıcı
faktör analizi (DFA) aşamasına geçilmiştir. Uyum indexleri (χ²/sd =1,98,
RMSEA=.069, CFI=.92, SRMR=.074) değerleri incelendiğinde modelin uyumlu olduğu
görülmüştür. Güvenirlik çalışmaları ile ölçeğin tamamına ait Cronbach
Alfa (α) güvenirlik katsayısı .84, alt boyutlar için de sözde-fiziksel
iddialar = .83, sözde-öngörüsel iddialar = .77, ve sözde-medikal iddialar = .61
olarak hesaplanmıştır. Elde edilen analiz sonuçları sözde-bilim inanış
ölçeğinin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

sözde-bilim, ölçek geliştirme, geçerlik, güvenirlik

Kaynakça

• Afonso, A. S. & Gilbert, J. K. (2010) Pseudo-science: A meaningful context for assessing nature of science. International Journal of Science Education, 32(3), 329-348. doi: 10.1080/09500690903055758
• Akgül, A. ve Çevik, O. (2003). İstatistiksel analiz teknikleri. Ankara: Emek Ofset Baskı.
• Allchin, D. (1995). “How Not to Teach History in Science”, in F. Finley, D. Allchin, D. Rhees & S. Fifield (eds.), Proceedings, Third International History, Philosophy and Science Teaching Conference, Vol. 1, University of Minnesota, Minneapolis, MN.
• Allchin, D. (2012). Teaching the nature of science through scientific errors. Science Education, 96(5), 904-926. doi: 10.1002/sce.21019
• Alpar, R. (2010). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinde örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlik-güvenirlik, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Bindak R. (2005). Tutum ölçeklerine madde seçmede kullanılan tekniklerin karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 17-26.
• Bozdoğan, A. E. ve Öztürk, Ç. (2008). Coğrafya ile ilişkili fen konularının öğretimine yönelik öz-yeterlilik inanç ölçeğinin geliştirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 2(2), 66-81.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (1998). Structural equation modeling with LISREL, PRELIS and SIMPLIS: Basic concepts, applications, and programmings. London: Lawrence Erlbaum Assocatiates, Publishers.
• Çetinkaya, E. (2012). Bilim sözde-bilim ayrımı tartışmasının ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin bilimsellik algıları ve akademik bilgi düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çetinkaya, E., Turgut, H., & Duru, M. K. (2015). The effect of the context of science, pseudoscience demarcation on the science perceptions of secondary school students: The case of iridology. Education & Science, 40(181), 1-18. doi: 10.15390/EB.2015.3127
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. Ankara, Pegem Yayıncılık.
• Der Wiener Kreis. (1929). Wissenschaftliche weltauffassung: Der Wiener Kreis. Wien: Arthur Wolf Verlag.
• Eder, E., Turic, K., Milasowszky, N., Van Adzin, K., & Hergovich, A. (2011). The relationships between paranormal belief, creationism, intelligent design and evolution at secondary schools in Vienna (Austria). Science & Education, 20(5), 517-534. doi: 10.1007/s11191-010-9327-y
• Eroğlu, A. (2010). Faktör analizi. In Ş. Kalaycı (Ed.) SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri.(4. Baskı) (s. 321-331). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Field, A. P. (2009). Discovering statistics using SPSS: and sex and drugs and rock 'n' roll (third edition). London: Sage publications.
• Kirman Çetinkaya, E. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sözde-bilimsel inanışlarının cinsiyet, sınıf ve öğrenim türüne göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kuhn, T. S. (1981). The sciences as puzzle solving traditions, in Conceptions Of Inquiry A Reader, Ed. by Stuart Brown, John Fauvel and Ruth Finnegan, Routledge and The Open University Press.
• Kuipers, T. A. F. (2001). Structures in science. heuristic patterns based on cognitive structures. Kluwer: Dordrecht.
• Lakatos, I. (1978). The methodology of scientific research programmes. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lundström, M. & Jakobsson, A. (2009). Students’ ideas regarding science and pseudo-science in relation to the human body and health. NorDiNa, 5(1), 3-17.
• Mahner, M. (2007). Demarcating science from non-science, General Philosophy of Science, Focal Issues, Ed. by Theo A. F. Kuipers, Elsevier Publications, Amsterdam, Oxford.
• Mirtz, T. A. (2007). The attitudes, beliefs, and knowledge of university students on health-related scientific and pseudoscientific concepts. Unpublished doctoral dissertation, University of Kansas, Department of Health Sport and Exercise Science.
• National Science Board. (2006). Science and engineering indicators – 2010, Arlington, VA: National Science Foundation.
• Nunnally, J. & Bernstein, I. (1994). Psychometric theory. New York: McGraw-Hill.
• Oothoudt, B. (2008). Development of an instrument to measure understanding of the nature of science as a process of inquiry in comparison to pseudoscience. Unpublished master thesis, California State University, Department of Science Education.
• Öztuna Kaplan, A. (2014). Research on the pseudo-scientific beliefs of pre-service science teachers: A sample from astronomy-astrology. Journal of Baltic Science Education, 13(3), 381-393.
• Pallant, J. (2005). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS for windows. Australia: Australian Copyright.
• Popper, K. R. (2010). Bilimsel araştırmanın mantığı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Preece, P. F. W. & Baxter, J. H. (2000). Scepticism and gullibility: The superstitious and pseudoscientific beliefs of secondary school students. International Journal of Science Education, 22(11), 1147-1156. doi: 10.1080/09500690050166724
• Shein, P. P., Li, Y. Y., & Huang, T. C. (2014). Relationship between scientific knowledge and fortune-telling. Public Understanding of Science, 23(7), 780-796. doi: 10.1177/0963662514522169
• Shermer, M. (2002). Why people believe weird things: Pseudoscience, superstition, and other confusions of our time. New York: W. H. Freeman and Company.
• Swanson, E. S. (2016). Science and society: Understanding scientific methodology, energy, climate, and sustainability. doi:10.1007/978-3-319-21987-5 Tabachnick, B. G. & Fidel, L. S. (2001) Using multivariate statistics (6th edition). Boston: Pearson.
• Tatlıdil, H. (2002). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz, Ankara: Akademi Matbaası.
• Tavşancıl, E. (2010). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. (4. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tezbaşaran, A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Ankara: Özyurt Matbaası.
• Thagard, P. (1978). Why astrology is a pseudoscience in proceedings of the biennial meetings of the philosophy of science association. Vol. 1978. Vol. I. pp. 223-234. University of Chicago Press. Van Fraassen, Bas.
• Tobacyk, J. J. (2004). A revised paranormal belief scale. The International Journal of Transpersonal Studies, 23, 94-98.
• Torres, J. & Vasconcelos, C. (2015). Nature of science and models: Comparing Portuguese prospective teachers’ views. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 11(6), 1473-1494. doi: 10.12973/eurasia.2015.1407a
• Tsai, C. Y., Shein, P. P., Jack, B. M., Wu, K. C., Chou, C. Y., Wu, Y. Y., Liu, C. J., Chiu, H. L., Hung, J. F., Chao, D. & Huang, T. C. (2012). Effects of exposure to pseudoscientific television programs upon Taiwanese citizens' pseudoscientific beliefs. International Journal of Science Education, Part B, 2(2), 175-194. doi: 10.1080/21548455.2011.610132
• Tseng, Y. C., Tsai, C. Y., Hsieh, P. Y., Hung, J. F., & Huang, T. C. (2014). The relationship between exposure to pseudoscientific television programmes and pseudoscientific beliefs among Taiwanese university students. International Journal of Science Education, Part B, 4(2), 107-122. doi: 10.1080/21548455.2012.761366
• Turgut, H. (2009). Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının bilimsel sözde-bilimsel ayrımına yönelik algıları. Eğitim ve Bilim, 34(154), 50-68.
• Turgut, H., Akçay, H., & İrez, S. (2010). Bilim sözde-bilim ayrımı tartışmasının öğretmen adaylarının bilimin doğası inanışlarına etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 4(10), 2621-2663.
• Vollmer, G. (1993). Wozu pseudowissenschaften gut sind [What Pseudosciences Are Good For]. In G. Vollmer, Wissenschaftstheorie im Einsatz [Philosophy of Science in Action]. Hirzel-Verlag: Stuttgart.
• Walker, R., Hoekstra, S. J., & Vogl, R. J. (2002). Science education is no guarantee of skepticism. Skeptic, 9(3), 24–27.
• Yoon, H. & Kim, B. S. (2016). Preservice elementary teachers’ beliefs about nature of science and constructivist teaching in the content-specific context. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 12(3), 457-475. doi: 10.12973/eurasia.2016.1210a