Bizans Dönemi Taş Eserlerinde Refrigerium Sahneleri

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 158 - 186, 31.03.2021

Tuğçe Karademir

https://doi.org/10.31454/troyacademy.894348

Öz

Roma döneminde yemek sahneleri olarak tasvir edilen refrigerium sahneleri, Bizans sanatında freskolarda, mozaiklerde ve taş eserlerde, çoğunlukla bir kantharostan su içen tavus kuşu sahnelerine dönüşmüştür. Ancak, sahnenin merkezinde yer alan kantharos yerine kimi zaman bir çeşme veya hayat ağacı kimi zaman da haç ya da christogram geldiği görülür. Refrigerium teriminin Türkçe’de tam bir karşılığı yoktur. Hıristiyanlığın erken döneminde, hem ölen kişinin anısına mezarlığın yakınında kutlanan ziyafet hem de ölünün manevi rahatlığını ifade eden ferahlık anlamında kullanıldığı söylenebilir. Bizans dönemi taş eserleri üzerinde görülen refrigerium sahneleri incelenirken bu sahnelerin Hıristiyan ikonografisi içerisindeki yerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik çalışmalarımızda, refrigerium sahnesi içeren, Erken ve Orta Bizans dönemine ait farklı eser türlerinde toplam 32 tane taş eser tespit edilmiştir. Refrigerium sahnelerini incelerken, yaygın bir şekilde tavus kuşlarıyla gösterilen bu sahnelerin, ayrıca saflığı ve masumiyeti sembolize eden güvercin figürü, “kanatlı ruhun” sembolü olarak kullanılan kuş figürü, yenilenme ve vaftizle ilişkili olan geyik figürü ile de kullanılmış olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Refrigerium, Tavus kuşu, Taş eser, Erken Hıristiyan sanatı

Kaynakça

• Altunay, E. (2015). Paganizm: Mezopotamya- Mısır, C.2, İstanbul.
• Andıç, A. (2012). İzmir Arkeoloji Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Armağan, M. E. (2010). Kuşadası Kadıkalesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Arslan, A. (2014). Konya Çevresi Bizans Dönemi Mimari Plastiği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.
• Aydın, A. (2002). “Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bir Kiliseye Ait Mimari Parçalar”, Belleten, LXVI, 245, 50-66.
• Bulgaria in the Byzantine World (2011). Exhibition at 22nd International Congress of Byzantine Studies, (katalog çalışması: Snezhana Goryanova) Sofia, 24th Ağustos- 30th Eylül 2011.
• Bülbüloglu, B. (1972). Bizans Sanatında Tavus kuşu Motifleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlanmamış Lisans Tezi, İstanbul.
• Christei, N. (2008). From Constantine to Charlemagne An Archaelogy of Italy AD 300-800, Cornwall.
• Cumont, F. (1911). The Oriental Religions in Roman Paganism,Chicago.
• Crown and Veil (2008).: Female Monasticism From the Fifth to the Fifteenth Centuries (ed. Jeffrey F. Hamburger- Susan Marti), New York.
• Çoraklı, B. (2012). “Çini ve Seramiklerde Tavus kuşu Figürü” Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:6, İstanbul, 7-16.
• Encountering the Sacred The Debate on Christian Pilgrimage in Late Antiquity (2005). (ed. Peter Brown), İngiltere.
• Feld, O. (1975) Christliche Denkmäler aus Milet und seiner Umgebung, İstMitt 25, Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Istanbul.
• Ferguson, G. (1961). Signs & Symbols in Christian Art, New York.
• Fıratlı, N. (1990). La Sculpture byzantine figurée au Musée archéologique d'Istanbul, Paris.
• Goff, J. L. (1984). The Birth of Purgatory (çev. Arthur Goldhammer), ABD. Gonzales, E. (2014). The Fate of the Dead in Early Third Century North African Christianity: The Passion of Perpetua and Felicitas and Tertullian (Studien und Texte zu Antike und Christentum 83), Tübingen: Mohr Siebeck.
• Grabar, A. (1963). Sculptures Byzantines de Constantinople IVe-Xe, Paris.
• Grabar, A. (1976). Sculptures Byzantines Du Moyen Age II, Paris.
• Graves, R. (2010). Yunan Mitleri Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler, (çev. Uğur Akpur), İstanbul.
• Guidobaldi, F. B.; Guidobaldi, C.; Guiglia, A. (1992). San Clemente La Scultura Del VI Secolo, Roma.
• Hippolyte, D. (1926). “Refrigirare, Refrigerium”, Journal des savants, Kasım 1926. s. 385-390.
• Jensen, R. M. (2008). Dining with the Dead: From the Mensa to the Altar in Christian Late Antiquity, Commemorating the Dead Texts and Artifacts in Context (ed. Laurie Brink, O.P, Deborah Green), New York.
• “Kalanlar” (2007). 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans (ed. Ayla Ödekan), İstanbul.
• Karademir, T. (2019) Bizans Resim Sanatında Refrigerium Sahneleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Laurie, B.; O.P; Green, D. (2008). Commemorating the Dead: Texts and Artifacts in Context, Berlin.
• Leeuw, G. van der (1936). “Refrigerium”,Mnemosyne, Third Series, Vol.3,Fasc.2, 125-148.
• Liliane, E. (1991). “Les inscriptions funéraires chrétiennes de Carthage”. III. Carthage intra et extra muros Rome : École Française de Rome, 3-397.
• Marucchi, O. (1912) Christian Epigraphy; an Elementary Treatise, with a Collection of Ancient Christian Inscriptions Mainly of Roman Origin (çev. J. Armine Willis), Cambridge.
• Mendel, G. (1914). Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines, c.II.
• Mercangöz, Z. (1996). “Milas Müzesi’ndeki Bizans Ambon Elemanları” Sanat Tarihi Dergisi, S.8, 81-98.
• Milburn, R. (1988). Early Christian Art and Architecture, İngiltere.
• Mohrmann, C. (1958). “Locus refrigerii, lucis et pacis” Questions liturgiques et paroissiales, 39, Paris, 196-214.
• Niewöhner, P. (2013). Phrygian marble and stonemasonry as markers of regional distinctiveness in Late Antiquity. In P. Thonemann (Ed.), Roman Phrygia: Culture and Society, Cambridge: Cambridge University Press, s.215-248.
• Özkan, E. (1990). “Bizans’ın Kültür Hayatı Üzerine” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.3, S.8, İstanbul, 28-38.
• Özyurt, H. Ö. (2011). “Examples of Architectural Sculpture with figurative and floral Decaration of the Byzantine period at Muğla, Bodrum and Milas Archaeolagical Museum”, OLBA XIX, 390-418.
• Papanikola- Bakirtzi, Demetra; (2002). Everyday Life in Byzantium, Athens.
• Parman, E. (1993). “Bizans Sanatında Tavus kuşu İkonografisi” Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan,Ankara, 387-412.
• Parman, E. (2002). Ortaçağda Bizan Dönemi’nde Frigya (Phyrgia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir.
• Parrot, A. (1937). Le "Refrigerium" dans l'au- delâ, Paris.
• Ruggieri, A. (2012) “Sculture di Ravenna fra V e VI secolo”, ArcheoArte, Rivista elettronica di Archeologia e Arte, Supplemento 2012 al numero 1, Cagliari, 577- 590.
• Snively, C. S. (2013) "Golemo Gradište at Konjuh: An Unidentified Late Antique City and Its Churches.” Acta XV Congressus Internationalis Archaeologiae Christiana 2008, ss. 403-414.
• Spencer, J. (1878). Epitaphs of the Catacombs; or, Christian inscriptions in Rome during the first four centuries. İngiltere.
• Tarih Boyunca İznik (2004). (ed. Işıl Akbaygil, Halil İnacık, Oktay Aslanapa), İstanbul.
• Temple, Ç. (2013). Konya/Ikonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Türker Çaylak, A. (2009). “Byzantine Architectural Sculpture from Akköy on the Middle Scamander Valley in Hellespontus” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.26, S.1, Ankara, 206-207.
• Türker Çaylak, A. (2012).“Byzantine Liturgical Stone Works In Çanakkale Archaeology Museum: Marble Slabs", ASMOSIA X, ITALYA, 21-26 May 2012, 385-392.
• Türker Çaylak, A. (2018). Byzantine Architectural Sculpture in Çanakkale, Ankara.
• Usman Anabolu, M. (1988). “Batı Anadolu’da Bulunmuş Olan Yayınlanmamış Tavus kuşu Motifli Mimarlık Elemanları”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XXVII, Ankara, 101-112.