International Standards on Freedom of Expression and the Offense of Insulting the President: An Evaluation in the Light of ECtHR's Vedat Şörli Decision

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 128 - 159, 25.02.2024

Enes Kethüda

Öz

This article examines the tension between the offence of insulting the president and freedom of expression within the framework of standards accepted in international human rights law and in the light of recent developments. The first finding is that this type of offence, designed to specifically protect the head of state against freedom of expression, is anachronistic and has been abandoned by the member states of the Council of Europe. The second important finding is that the offence of insulting the president poses problems in terms of all three elements of the three-step test adopted within the scope of the guarantee regime of freedom of expression, and that the problem with this type of offence - contrary to what is perceived in the relevant court decisions - is a question of normative existence and legitimacy. Finally, the article shares the foresight that the Constitutional Court (TCC), which found this type of offence in accordance with the Constitution in its 2016 norm review decision, will cancel the norm after a 10-year ban on review in accordance with the requirements of the Vedat Şörli decision of the European Court of Human Rights (ECtHR) and the impact of the new dynamics that have emerged.

Anahtar Kelimeler

Freedom Of Expression, International Human Rights Law, Offense Of Insulting The President, Constitutional Court, Vedat Şörli Judgment

İfade Özgürlüğüne Dair Uluslararası Standartlar ve Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu: İHAM’ın Vedat Şörli Kararı Işığında Bir Değerlendirme

Öz

Bu makale, cumhurbaşkanına hakaret suçuyla ifade özgürlüğü arasındaki gerilimi uluslararası insan hakları hukukunda kabul gören standartlar çerçevesinde ve güncel gelişmeler ışığında ele almıştır. Bu kapsamda öncelikle devlet başkanını ifade özgürlüğü karşısında özel olarak korumayı amaçlayan bu suç tipinin anakronik olduğu ve Avrupa Konseyi üye devletleri tarafından terk edildiği tespit edilmiştir. Ulaşılan ikinci önemli bulgu, cumhurbaşkanına hakaret suçunun ifade özgürlüğünün güvence rejimi kapsamında benimsenen üç aşamalı testin üç ögesi bakımından da sorun doğurduğu ve bu suç tipiyle ilgili sorunun -ilgili mahkeme kararlarında kavrananın aksine- bir normatif varlık ve meşruluk meselesi olduğudur. Makalede son olarak, 2016’da verdiği norm denetimi kararında söz konusu suç tipini Anayasa’ya uygun bulan Anayasa Mahkemesinin (AYM), İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin (İHAM) Vedat Şörli kararının gereklerine uygun olarak ve ortaya çıkan yeni dinamiklerin etkisiyle 10 yıllık denetim yasağının ardından normu iptal edeceği öngörüsü paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İfade Özgürlüğü, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu, Anayasa Mahkemesi, Vedat Şörli Kararı

Kaynakça

• Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, ‘Adalet İstatistikleri’, (Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, 2022), https://adlisicil.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/adalet-istatistikleri-yayin-arsivi, Erişim Tarihi: 21.12.2023.
• Akdeniz Y. ve Altıparmak K., ‘Türkiye’de Can Çekişen İfade Özgürlüğü: OHAL’de Yazarlar, Yayıncılar ve Akademisyenlerle İlgili Hak İhlalleri’, (İfade Özgürlüğü Derneği, 2018),https://ifade.org.tr/reports/IFOD_Turkey_Freedom_of_Expression_in_Jeopardy_TUR.pdf, Erişim Tarihi: 21.12.2023.
• Altıparmak K., ‘Anayasa Mahkemesinin HAGB Kararı Neden Doğru? Kemal Gözler’e Bir Cevap’, (İnsan Hakları Okulu, 2022), https://blog.insanhaklariokulu.org/anayasa-mahkemesinin-hagb-iptal-karari-neden-dogru-kemal-gozlere-bir-cevap/, Erişim Tarihi, 08.01.2024.
• Altıparmak K., ve Akdeniz Y., ‘TCK 299: Olmayan Hükmün Gazabı mı?’, (Hukukpolitik, 2015), https://www.hukukpolitik.com.tr/2015/11/10/tck-299-olmayan-hukmun-gazabi-mi/, Erişim Tarihi: 04/01/2024.
• Bates E., The Evolution of the European Convention on Human Rights, (Oxford University Press, 2010).
• Commissioner for Human Rights, ‘Memorandum on freedom of expression and media freedom in Turkey’, (Council of Europe, 2017), https://rm.coe.int/ref/CommDH(2017)5, Erişim Tarihi: 06.01.2024.
• Committee of Ministers, ‘Declaration on freedom of political debate in the media’, (Council of Europe, 2004), https://rm.coe.int/09000016805dddf8, Erişim Tarihi: 05/01/2024.
• Demir Ö., ‘Yeni Rejimde Cumhurbaşkanına Hakaret Suçuna Yönelik Eleştirel Bir İnceleme’, (2018), (3), Suç ve Ceza, 43-80.
• Duymaz E., ‘Anayasa Mahkemesinin Cumhurbaşkanına Hakaret Suçuyla İmtihanı’, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı, (I. Cilt, Atılım Üniversitesi Yayınları, 2020), 409-438.
• Dworkin R., ‘Siyasal Anayasanın Ahlaki Temelleri’ (2011), 27(1), Anayasa Yargısı, 27-39.
• European Court of Human Rights, ‘Guide on Article 10 of the European Convention on Human Rights’ (Council of Europe, 2022), https://rm.coe.int/guide-on-article-10-freedom-of-expression-eng/native/1680ad61d6, Erişim Tarihi: 08.01.2024.
• Gerards J. ve Fleuren J. ‘Comparative Analysis’, Janneke Gerards, Joseph Fleuren (eds.), Implementation of the European Convention on Human Rights and of the judgments of the ECtHR in national case law, (Intersentia, 2014).
• Gözler K., Türk Anayasa Hukuku, (3. Baskı, Ekin Yayınevi, 2019).
• Gülgeç Y. B., ‘Normların Ayrılması Teorisi ve Türk Anayasa Mahkemesinin İptal yetkisi’, (2023), 14(1), İnÜHFD, 315-328.
• Human Rights Committee, General Comment No. 34: Freedoms of Opinion and Expression (Article 19), 2011.
• İnceoğlu S., ‘Hak ve Özgürlüklerin Güvence Rejimi’, Sibel İnceoğlu (ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, (Şen Matbaa, 2013), 23-52.
• İnceoğlu S., ‘İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Çoğulculuk’, Ece Göztepe (ed), Çoğulcu Demokrasi ve Çoğunlukçu Demokrasi İkilemi ve İnsan Hakları Toplantısı, (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2010), 83-130.
• Kethüda E., ‘İHAM Kararları Işığında İfade Özgürlüğü ile Dini Hislerin Korunması Hakkının Çatışması Sorunu’, (2019), Anayasa Hukuku Dergisi, 8(15), 131-169.
• Oxford Learner’s Dictionaries, https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/lese-majesty?q=lese-majesty, Erişim tarihi: 04/01/2024.
• Parliamentary Assembly Resolution, ‘Towards decriminalisation of defamation’, (Council of Europe, 2007), https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17588&lang=en, Erişim Tarihi: 05.01.2024.
• Rainey B., Wicks E., Ovey C., The European Convention on Human Rights, (7th Ed., Oxford University Press, 2017). Sınar H., ‘Cumhurbaşkanına Hakaret ve Devletin Egemenlik Alametlerini Aşağılama Suçları’, (2015), 10(27), Ceza Hukuku Dergisi, 29-69.
• Şirin T. Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, (On İki Levha Yayıncılık, 2019).
• Şirin T., ‘”Majestelerini incitme” suçu’, (T24, 26/10/2021), https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/majestelerini-incitme-sucu,32943, Erişim Tarihi: 04/01/2024.
• Şirin T., Türkiye’de Düşüncenin Tutsaklığı-II: İfade Özgürlüğünün Yeşili, (Tekin Yayınları, 2021).
• Van Dijk, P., van Hoof F., van Rijn, A. ve Zwaak L., Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, (4. Baskı, Intersentia, 2006).
• Venice Commission, ‘Opinion on Articles 216, 299, 301 And 314 of the Penal Code of Turkey’, (Council of Europe, 2017), https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)002-e, Erişim Tarihi: 06.01.2024.
• Venice Commission, ‘Rule of Law Checklist’, (Council of Europe, 2016), https://www.venice.coe.int/images/SITE%20IMAGES/Publications/Rule_of_Law_Check_List.pdf, Erişim Tarihi: 08.01.2024.
• Altuğ Taner Akçam v Turkey App no 27520/07 (ECtHR, 25 October 2011).
• Axel Springer AG v Germany App no 39954/08 (ECtHR, 07 February 2012).
• Castells v Spain App no 11798/85 (ECtHR, 23 April 1992).
• Cumpănă and Mazăre v Romania App no 33348/96 (ECtHR, 17 December 2004).
• Dudgeon v the United Kingdom App no 7525/76 (ECtHR, 22 October 1981).
• Eon v France App no 26118/10 (ECtHR, 14 March 2013).
• Handyside v the United Kingdom App no 5493/72 (ECtHR, 07 December 1976).
• Janowski v Polonya App no 25716/94 (ECtHR, 21 January 1999).
• Mariya Alekhina and Others v Russia App no 38004/12 (ECtHR, 17 July 2018).
• M'bala M'bala v France App no 25239/13 (ECtHR, 20 October 2015).
• Nikula v Finland App no 31611/96 (ECtHR, 21 March 2002).
• Norwood v the United Kingdom App no 23131/03 (ECtHR, 16 November 2004).
• Oberschlick v Austria (no.2) App no 20834/92 (ECtHR, 01 July 1997).
• Otegi Mondragon v Spain App no 2034/07 (ECtHR, 15 March 2011).
• Önal v Turkey App no 44982/07 (ECtHR, 02 July 2019).
• Pakdemirli v Turkey App no 35839/97 (ECtHR, 22 February 2005).
• Şahin Alpay v Turkey App no 16538/17 (ECtHR, 20 March 2018).
• The Sunday Times v the United Kingdom App no 6538/74 (ECtHR, 26 April 1979).
• Ünal Tekeli v Turkey App no 29865/96 (ECtHR, 16 November 2004).
• Vedat Şörli v Turkey App no 42048/19 (ECtHR, 19 October 2021).
• Yaşar Kaplan v Turkey App no 56566/00 (ECtHR, 24 January 2006).
• Artun ve Güvener v Turkey App no 75510/01 (ECtHR, 26 June 2007).
• AYM, Adalet Mehtap Buluryer, B. No: 2013/5447, 16/10/2014.
• AYM, Atilla Yazar ve diğerleri [GK], B. No: 2016/1635, 5/7/2022.
• AYM, Diren Taşkıran, B. No: 2017/26466, 26/5/2021.
• AYM, E. 2009/85, K.2011/49, 21/10/2011.
• AYM, E. 2016/25, K. 2016/186, 14/12/2016.
• AYM, E. 2022/155, K.2023/38, 22/02/2023.
• AYM, Gülsim Genç, B. No: 2013/4439, 6/3/2014.
• AYM, Hüsni Mahalli, B. No: 2017/4934, 18/11/2020.
• AYM, Neşe Aslanbay Akbıyık, B. No: 2014/5836, 16/4/2015.
• AYM, Selma Atabey [GK], B. No: 2021/38893, 27/9/2023.
• AYM, Sevim Akat Eşki, B. No: 2013/2187, 19/12/2013.
• AYM, Şaban Sevinç (2), B. No: 2016/36777, 26/5/2021.
• AYM, Umut Kılıç, B. No: 2015/16643, 4/4/2018.
• AYM, Yaşar Gökoğlu, B. No: 2017/6162, 8/6/2021.