Mahkemeye Erişim Hakkının Anayasa Mahkemesi Kararları Ekseninde İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 44

Aleyna Kıran

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi ve Anayasa’nın 36. maddesi gereğince herkes adil yargılanma hakkına sahiptir. Mahkemeye erişim hakkı, adil yargılanma hakkının bir unsurudur. Mahkemeye erişim hakkı yalnızca dava açma hakkı ile ilgili değil aynı zamanda karar hakkı, kararın icrası hakkı gibi haklarla da ilgilidir. Yargılama giderleri, adli yardım talepleri mahkemeye erişim hakkı bakımından önem arz eden diğer konulardır.
Yargılamanın adilliğinden söz edebilmek için öncelikle mahkemeye erişimin mümkün olması gerektiğinden bu çalışmada mahkemeye erişim hakkı incelenmiştir. Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi içtihatlarından örnekler sunulmuştur. Söz konusu içtihatların yargı mercileri tarafından göz önünde bulundurması büyük önem taşımaktadır.
Çalışmanın ilk bölümünde adil yargılanma hakkı ele alınmıştır. İkinci bölümde mahkemeye erişim hakkının anlamı, hukuki niteliği ve kapsamı ortaya konulduktan sonra bu hakkın Türk hukukundaki yeri ile etkili başvuru hakkıyla arasındaki ilişki ifade edilmiştir. Son bölümde ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarına da değinilmek suretiyle Anayasa Mahkemesi kararları incelenmiştir. Bu kapsamda davanın açılması, kanun yollarına başvurulması gibi yargılamanın farklı aşamaları sırasında yaşanabilecek mahkemeye erişim hakkına aykırılıklar örneklerle ifade edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adil Yargılanma Hakkı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Mahkemeye Erişim Hakkı

Teşekkür

Bu çalışmanın hazırlanması sürecinde çalışmayı okuyarak tecrübelerini paylaşan, yardımlarını esirgemeyen değerli meslek büyüğüm Trabzon Bölge Adliye Mahkemesi üyesi Hâkim Yasin KÖSE’ye teşekkürlerimi sunarım.

The Examination Of The Right To Access The Court On The Axis Of The Constitutional Court’s Decisions

Öz

In accordance with Article 6 of the European Convention on Human Rights and Article 36 of the The Constitution of the Republic of Türkiye, everyone has the right to a fair trial. The right to access the court is a component of the right to a fair trial. The right to access the court is not only in relation to the right to sue but also to rights such as the right to a decision and the right to enforcement of a judgement. Litigation expenses and requests for legal aid are other issues that are important in terms of the right to access the court.
For it must first be possible to access the court in order to talk about the fairness of the trial, in this study the right to access the court is examined. In this context, examples from the jurisprudence of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court of the Republic of Türkiye are presented. It is crucial that the aforementioned jurisprudence be taken into consideration by the judicial authorities.
In the first part of the study the right to a fair trial is dicussed. In the second part, the scope, the legal nature and the definition of the right to access the court is clarified followed by the adress to the place of the right to access the court in Turkish law and its relationship between the right to an effective remedy. In the last part, the decisions of the Constitutional Court of the Republic of Türkiye is examined by referring to the case-law of European Court of Human Rights. In this context, it is attempted to express the types of violations that may occur during the exercise of the right to access the court with examples from different stages of a proceeding such as the filing of an action, filing of an appeal.

Anahtar Kelimeler

The Right to a Fair Trial, Constitutional Court of the Republic of Türkiye, The European Court of Human Rights, The European Convention of Human Rights, The Right to Access the Court

Kaynakça

• Akdoğan CA, (Temel Bir İnsan Hakkı Olarak) Adil Yargılanama Hakkı, (Adalet Yayınevi 2022).
• Akıllıoğlu T, İnsan Hakları Kavram Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, (3. Baskı Yetkin 2019).
• Algan B, İnsan Hakları (Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve), (1.Baskı, Adalet Yayınevi 2023).
• Alyanak S, Avrupa Birliği Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Yargısal Denetim, (Seçkin Yayıncılık 2023).
• Atalay A, ‘Yargısal Temel Haklar’, Prof. Şükrü Postacıoğluna Armağan, (Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları 1997) 437-454.
• Aydın SE, Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Ceza Yargılamasına Etkisi Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı, (On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Bahar E, ‘Türk Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Bağlamında Adil Yargılanma Hakkının Niteliği’ (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi 2023).
• Balcı Y, ‘Medeni Yargılama Hukukunda Adli Yardım: Nalbant Ve Diğerleri/Türkiye Kararı’ (2022/10) İnsan Hakları Dergisi 26-31.
• Bayra E, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Yoluyla Sosyal ve Ekonomik Hakların Dolaylı Olarak Korunması Üzerine Değerlendirmeler’ (2023) 8 (1) İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 63-113.
• Bozkurt E ve Kanat S, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Elkitabı, (1. Baskı, Asil Yayın Dağıtım 2004) .
• Ciğer M, ‘Antlaşmaların Yorumuna Farklı Bir Yaklaşım: AİHM’nin Dinamik Yorumu ve Takdir Payı Doktrini’ (Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi 2022).
• Çakmak UR, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Yargılamasında Hakkaniyete Uygun Tatmin, (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2021).
• Çayan G, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı’ (2016/28) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 235-271.
• Demir HS, Kaya SB ve Keskinsoy Ö, Türk Anayasa Yargısında Adil Yargılanma Hakkı, (Adalet Yayınevi 2022).
• Doğru O ve Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, 1.Cilt (1. Baskı, Şen Matbaa- Avrupa Konseyi 2012).
• Egeliği ÖE, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde Etkili Başvuru Hakkı, (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Ergun MK, ‘Türk Anayasa Hukukunda Mahkemeye Erişim Hakkı’ (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi 2020).
• Gedik Ö, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yorum Yöntemleri Açısından İncelenmesi, (Filiz Kitabevi 2022).
• Gölcüklü F, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Adil yargılama’ (1994) 49 (1) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 199-234.
• Gören Z, Temel Hak Genel Teorisi, (5. Baskı Yetkin Yayıncılık 2022).
• Görgülü Ergenç F, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı’ (Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi 2021).
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, 2.Cilt (Ekin Yayınevi 2011).
• Gözübüyük ŞA, Anayasa Hukuku (Anayasa Metni ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi), (Turhan Kitabevi 2000).
• Güngören Bulgan B, Georg Jellinek’in Hak ve Devlet Kuramı, (3.Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2022).
• İnceoğlu S, ‘Adil Yargılanma Hakkı’, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, (Şen Matbaa- Avrupa Konseyi 2013).
• İnceoğlu S, Adil Yargılanma Hakkı (Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4), (MRK Baskı- Avrupa Konseyi 2018).
• Kaboğlu İÖ, Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), (16. Baskı, Legal Yayıncılık 2021).
• Karakehya H, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Duruşma’ (Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi 2007).
• Kaşıkara MS, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesi Çerçevesinde Medeni Hak ve Yükümlülük Kavramı’(2011) 2 (4) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 233-290.
• Köse Y, ‘7343 Sayılı Kanun İle İhalenin Feshi Şikâyetinde (İİK m.134) Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi’ (2023/53) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 313-340.
• Oder BE, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, (1. Baskı, Beta Yayıncılık 2010).
• Şahin A, İnsan, Özgürlük ve Devlet, (Celepler Matbaacılık ve Dağıtım, Trabzon 2013).
• Taner FG, Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği, ( 2.Baskı, Seçkin Yayıncılık 2021).
• Tanör B, Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar,( 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Turan H, ‘Adil Yargılanma Hakkının İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ndeki Yeri ve Önemi’ (2009/84) TBB Dergisi 213-230.
• Uygun O, Devlet Teorisi, (9. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Ünal Ş, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi( İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri), (TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları 2001).
• Yıldırım Y, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Dinamik Yorum Yöntemi’ (2019/04) İnsan Hakları Dergisi 42-45. İnternet Kaynakları
• <https://dergipark.org.tr/>
• <https://hukuk.deu.edu.tr/>
• <https://hsk.gov.tr/>
• <https://inhak.adalet.gov.tr/>
• <https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/>
• <https://taad.taa.gov.tr/>
• <https://tez.yok.gov.tr/>
• <https://www.anayasa.gov.tr/>
• <https://www.echr.coe.int/>
• <https://www.istanbulbarosu.org.tr/>
• <https://www.mevzuat.gov.tr/>
• <https://www.resmigazete.gov.tr/>
• <https://search.trdizin.gov.tr/>