Ortadoğu’nun Çatışmacı Stratejik Kültürü Üzerine Bazı Tespitler

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 26, 13.09.2020

Yusuf Çınar Serdar Çukur

Öz

Ortadoğu bölgesi, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu özelliği ile Ortadoğu bölgesi, medeniyetlerin beşiği olarak tanımlanmaktadır. Ortadoğu bölgesinde farklı medeniyetlerin bulunması bölgede bilim, sanat, edebiyat, tarihi eserler gibi pek çok alanda önemli gelişmelerin ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır. Ancak Ortadoğu bölgesi, son bir asırlık süre içerisinde savaşların, çatışmaların ve iç çekişmelerin yoğun olarak yaşandığı bir bölge olarak hatırlanmaktadır. Bu temelde, çalışma, Ortadoğu bölgesinde bir kültür olmaya doğru ilerleyen çatışmanın kaynağını sorgulamak amacı üzerine inşa edilmiş ve öncelikle Ortadoğu bölgesinin tarihsel çatışma geçmişi ele alınmıştır. Yorumsamacı yaklaşımın benimsendiği çalışma üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, kültür kavramına ilişkin değerlendirmelere yer verilmiştir. İkinci bölümde ise çatışma ve stratejik kültür kavramı ilişkisi ele alınmış ve bu bağlamda Ortadoğu’da yaşanan çatışmaların nedenleri açıklanmıştır. Son bölümde ise Ortadoğu’da yaşanan çatışmalardan yola çıkılarak mezhep tartışmaları, Arap Baharı ve sonrası gelişmeler ve de bölgedeki terör örgütlerinin eylemleri üzerinden örnekler verilerek bölgedeki çatışmaların ortak sebepleri ve özellikleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çatışma, Kültür, Ortadoğu, Arap Baharı, Terör Örgütleri

Kaynakça

• Abi-Raad, M. (2019). Western Organizational Theories: Middle Eastern Style: How Much Do You Know About the Culture? The Journal of Organizational Management Studies, 1-16.
• Akyeşilmen, N. (2012). Çatışma Yönetimi: Kavramsal Bir Analiz. N. Akyeşilmen (Ed.) Barışı Konuşma: Teori ve Pratikte Çatışma Yönetimi, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 18-44.
• Ali, A. J. ve Camp, R. C. (2004). The Middle East Conflict: Perpetual Jihad. Public Administration and Management: An Interactive Journal, 9 (1), 46-69.
• Aljazeera (2014, 11 Ekim). Ülke Profili: Yemen. http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-yemen (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Aljazeera (2018, 17 Ocak). Iran's Supreme Leader: Saudis Betrayed Muslim World. Aljazeera. https://www.aljazeera.com/news/2018/01/iran-supreme-leader-saudis- betrayed-muslim-world-180117084331188.html (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
• Aman, F. (2012). Broniskw Malinowski’nin Kültür Teorisi. Bursa Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 135-151.
• Anadolu Ajansı (2019, 11 Nisan). Mısır’ın Sina Yarımadası’nda Çatışma: 11 ölü. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/misirin-sina-yarimadasinda-catisma-11-olu/1449399 (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Arı, T. (2008). Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika. Bursa: MKM Yayınları.
• Arı, T. (2012). Geçmişten Günümüze Ortadoğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi Cilt 1. Bursa: MKM Yayınları.
• Arı, T. (2018). Uluslararası İlişkilere Giriş. Bursa: Aktüel Yayıncılık.
• Atlıoğlu, Y. (2005, 21 Şubat). Refik Hariri Suikastı ve Suriye. Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/148/refik_hariri_suikasti_ve_suriye (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Azbay, H. (2019). Kurdish Tribes and The Ouestion of Assimilation in Turkey. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BBC (2005, 27 Ekim). Irak’ta Sünni- Şii Çatışması. BBC. http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/10/printable/051027_iraq_clashes.shtml (Erişim Tarihi: 16.03.2020).
• BBC (2011, 17 Aralık). Mısır’da Çatışmalar Sürüyor. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/12/111217_egypt_fighting (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• BBC (2015, 10 Haziran). Irak'ta IŞİD Saldırısı: 45 Polis Memuru Öldü. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/06/150601_irak_saldiri (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• BBC (2015, 9 Şubat). Mısır’da Taraftarlar Polisle Çatıştı: En Az 22 Ölü. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/02/150208_misir_catisma (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• BBC (2020, 25 Şubat). Hüsnü Mübarek Öldü: Mısır’ı 30 Yıl Yönetip Arap Baharı Sonrası Yargılanan Lider Kimdir? BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51629911 (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Bölme, S. M. (2011). Dış Politika. Taha Özhan vd. (Ed.). SETA Analiz: 2011’de Türkiye. Ankara: SETA.85-123.
• Buçukçu, Ö. (2012). Genel Bilgiler. Birol Akgün (Ed.). Suriye Krizi’nde Bölgesel ve Küresel Aktörler. Ankara: Stratejik Düşünce Enstitüsü.4-9.
• Canlı, E. (2019, 13 Ocak). Arap Baharı Yıllar İçinde Kışa Döndü. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/arap-bahari-yillar-icinde-kisa-dondu-/1363365 (Erişim Tarihi: 08.04.2020).
• Çelik, A. (2018). Uygulamalı Girişimcilik. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Çiftçi, D. (2019). Kültür, Sanat ve Siyaset İlişkisi: Kuzey Kıbrıs Örneği. Journal of History Culture and Art Research, 8(4), 484-507.
• Çınar, Y. (2018). From Conflict to Peace: Rehabilitation Process in The Phase of Transforming Conflict. The Case of Northern Ireland. Hamburg: Anchor Academic Publishing.
• Coğrafya Dünyası (t.y.). Suriye. http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/suriye.htm (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Coğrafya Dünyası (t.y.). Yemen. http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/yemen.htm (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Dağ, A. E. (2019). Şii- Sünni İlişkileri (Güç Mücadelesinin Anatomisi). İNSAMER. Dünya Kriz Bölgeleri 10.
• Demir, Y. (2019). Emperyalist Devletlerin Ortadoğu’da Mezhep Oyunları: Sünni- Şii Çatışması. Turkish Journal of Shitte Studies, 1(2), 234-246.
• Deniz, Y. (2018). Orta Doğu’da Vehhabi - Şii Mücadelesi. TESAM Akademi, 5(1), 63-95.
• Deutsche Welle (2013, 6 Temmuz). Mısır’da Çatışmalar Şiddetleniyor. https://www.dw.com/tr/m%C4%B1s%C4%B1rda-%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fmalar-%C5%9Fiddetleniyor/a-16933116 (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Dilek, C. A. (2020, 7 Ocak). Süleymani Sonrası: 3’e Bölünen Irak ve Sii-Sünni Savaşı. https://www.yenicaggazetesi.com.tr/suleymani-sonrasi-3e-bolunen-irak-ve-sii-sunni-savasi-54472yy.htm (Erişim Tarihi: 17.03.2020).
• Dünya Bülteni (2018, 6 Kasım). Irak’ta Şii- Sünni Çatışması: 67 Ölü. https://www.dunyabulteni.net/arsiv/irakta-sii-sunni-catismasi-67-olu-h3800.html (Erişim Tarihi: 17.03.2020).
• Duran, B. ve Ardıç, N. (2014). Arap Baharı. Ş. Kardaş ve A. Balcı (Ed.). Uluslararası İlişkilere Giriş: Tarih, Teori, Kavram ve Konular. İstanbul: Küre Yayınları, 456-465.
• Erboğa, A. (2020, 7 Mart). 5 Soru: Suudi Arabistan’da Tutuklamalar ve İktidar Mücadelesi. https://www.setav.org/5-soru-suudi-arabistanda-tutuklamalar-ve-iktidar-mucadelesi/ (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
• Ergin, M. G. (t.y.). Kültür ve Davranış. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/61351/mod_resource/content/1/8.K%C3%9CLT%C3%9CR%20VE%20DAVRANI%C5%9E.pdf (Erişim Tarihi: 1.03.2020).
• Euronews (2015, 18 Temmuz). IŞİD'den Irak'ta Kanlı İntihar Saldırısı. https://tr.euronews.com/2015/07/18/isid-den-irak-ta-kanli-intihar-saldirisi (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Gray, C. S. (1999). Strategic Culture as Context: The First Generation of Theory Strikes Back. Review of International Studies, 25(1), 49–69.
• Güder, S., Çemrek, M. ve Mercan, M. H. (2020). Geleceğin Türkiyesinde Dış Politika: Eğilimler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. İlim Kültür Eğitim Vakfı. (4).
• Haberler.com (2007, 24 Kasım). Pakistan’da Sünni-Şii Çatışmasında En Az 50 Ölü. https://www.haberler.com/pakistan-da-sunni-sii-catismasinda-en-az-50-olu-haberi/ (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Helvacıköylü, G. (2007, 13 Şubat). Terör Nedir? https://tasam.org/tr-TR/Icerik/515/teror_nedir (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2012). World Report 2012: Syria-Events of 2011. https://www.hrw.org/world-report/2012/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2013). World Report 2013: Syria-Events of 2012. https://www.hrw.org/world-report/2013/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2014). World Report 2014: Syria-Events of 2013. https://www.hrw.org/world-report/2014/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2015). World Report 2015: Syria- Events of 2014. https://www.hrw.org/world-report/2015/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2016). World Report 2016: Syria- Events of 2015. https://www.hrw.org/world-report/2016/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2017). World Report 2017: Syria- Events of 2016. https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2018). World Report 2018: Syria- Events of 2017. https://www.hrw.org/world-report/2018/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2019). World Report 2019: Syria- Events of 2018. https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/syria (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Human Rights Watch (2020). World Report 2020: Syria- Events of 2019. https://www.hrw.org/tr/world-report/2020/country-chapters/337035 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Hürriyet Gazetesi (2011, 9 Ağustos). 6 Saatlik Kritik Görüşmeden İlk Detaylar. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/6-saatlik-kritik-gorusmeden-ilk-detaylar-18446872 (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
• Hürriyet Gazetesi (2017, 22 Nisan). Afgan Askerî Üsse Saldırı: 140 Ölü. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/afgan-askerî-usse-saldiri-140-olu-40434594 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Hürriyet Gazetesi (2017, 26 Nisan). Taliban Karakola Saldırdı: 7 Polis Öldü. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/taliban-karakola-saldirdi-7-polis-oldu-40439518 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Hürriyet Gazetesi (2017, 9 Nisan). Afganistan'da Bombalı Saldırı: 9 Ölü. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/afganistanda-bombali-saldiri-9-olu-40421678 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• İMDAT İnsan Hakları Kurumu (2019, 4 Mart). Parmaklıklar Ülkesi: Mısır 2018 İnsan Hakları Raporu (Çev. İ. Mercan), https://insamer.com/tr/parmakliklar-ulkesi-misir-2018-insan-haklari-raporu_2035.html (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• İNSAMER (t.y.). Mısır. https://insamer.com/tr/misir_840.htm (Erişim Tarihi: 18.03.2020). İvak, V. (2019). Yemen İç Savaşı’nın Jeopolitik ve Bölgesel Etkileri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kaplan, S. (2018, 25 Ekim). Terör Örgütü PKK 35 Yıldır Kan Döküyor. https://www.aa.com.tr/tr/baris-pinari-harekati/teror-orgutu-pkk-35-yildir-kan-dokuyor/1625988 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Kayalar, M. ve Ayter, O. (2012). Küresel İş Dünyasında Kültürel Farklılıkların Yönetimi: Türk Girişimciliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 4(7), 47-64.
• Kepsutlu, B. (2016). Amerika’nın Ortadoğu Politikası: 90’lardan Bugüne, Başkandan Başkana Ortadoğu Politikası. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Kızıloğlu, S. (2012). İsrail Devleti’nin Kuruluşuna Kadar Geçen Süreçte Yahudiler ve Siyonizm’in Gelişimi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), ,35-64.
• Koç, M. A. (2019). Tarihi İhtilafların Gölgesinde İran-Suudi Arabistan Rekabeti: Şii-Vahhabi İlişkilerinin Dünü ve Bugünü. İran Çalışmaları Dergisi, 3(1), 91-120.
• Korkmaz, Y. (2016, 25 Mart). Irak’ta Şii Gruplar ve Siyasi Etkileri. https://insamer.com/tr/irakta-sii-gruplar-ve-siyasete-etkileri_274.html (Erişim Tarihi: 16.03.2020).
• Kristof, N. D. (2002, 29 Mart). The True Arab Leaders. The New York Times. https://www.nytimes.com/2002/03/29/opinion/the-true-arab-leaders.html (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
• Küçükşahin, A. (2005). Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu PKK Terörüne Hazırlayan Nedenler. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 1(2), 63-94.
• Lotito, N. J. (2018, 30 Ekim). Public Trust in Arab Armies. https://carnegieendowment.org/sada/77610 (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
• Lynch, M. (2011, 6 Ocak). Obama’s ‘Arab Spring’? https://foreignpolicy.com/2011/01/06/obamas-arab-spring/ (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Mevzuat Bilgi Sistemi (t.y.). Terörle Mücadele Kanunu. 7215-7232. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3713.pdf (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Milli Gazete (2008, 17 Ağustos). Pakistan da Şii-Sünni Çatışması: 200 Ölü. https://www.milligazete.com.tr/haber/788928/pakistan-da-sii-sunni-catismasi-200-olu (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Mynet (2018, 24 Ekim). Ortadoğu’da Savaşan Terör Örgütleri Listesi. https://www.mynet.com/ortadoguda-savasan-teror-orgutleri-listesi-190101067733 (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Oğuz, E. S. (2011). Toplum Bilimlerinde Kültür Kavramı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 123-139.
• Özdemir, H. (2008). Türkiye’nin “Sınır-Ülke” Niteliği: Farklı Stratejik Kültürler Arasında Türk Dış Politikası. Avrasya Etüdleri, 33 (1), 7-46
• Pearlman, W. (2013). Emotions and the Microfoundations of the Arab Uprisings. Perspectives on Politics, 11(2), 387-409.
• Rüstemoğlu, R. K. (2008). 1949-1981 Yılları Arasında Suriye ve Mısır'da Vuku Bulan Hükümet Darbeleri ve Bunların Türkiye’deki Yankıları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Sabah Gazetesi (2020, 12 Mart). ABD Yemen'de İran Destekli Husilerin Kontrolündeki Bölgelere İnsani Yardımları Askıya Alacak. https://www.sabah.com.tr/dunya/2020/03/12/abd-yemende-iran-destekli-husilerin-kontrolundeki-bolgelere-insani-yardimlari-askiya-alacak (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Şahin, Y. (2013). Çatışma Kuramları ve Kimlik Temelli Çatışmalar: Teorik Bir Giriş. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 1(1), 32-55.
• Salık, N. (2016). Modern Suriye’de Toplum ve Siyaset: 1946-200. M. A. Okur ve N. Salık (Ed.). Bağımsızlıktan Arap Baharı’na Suriye: İç ve Dış Politika. Ankara: Nobel Yayıncılık. 31-66.
• Şimşek, M. (2016). Terörizm: Kavramsal Bir Açıklama. Akademik Bakış Dergisi. 54, 319-335.
• Sınmaz, K. (2019, 27 Mayıs). Mısır Raporu: Devrim ve Darbe Sarmalında Bir Toplum. https://insamer.com/tr/misir-raporu-devrim-ve-darbe-sarmalinda-bir-toplum_2201.html (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• Sputnik (2017, 24 Kasım). Mısır’ın Sina Yarımadası’nda Cami Katliamı: En Az 235 Ölü. https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201711241031134602-misir-sina-cami-bombali-saldiri/ (Erişim Tarihi: 19.03.2020).
• Tariq, M. O, Haqbeen, F.R. ve Kakar, P.L. (2012). Afghanistan in 2012 A Survey of The Afghan People. N. Hopkins (Ed.) www.asiafoundation.org/resources/pdfs/Surveybook2012web1.pdf (Erişim Tarihi: 06.04.2020).
• Taşdemir, F. (2005). Uluslararası Terörizme Karşı Devletlerin Ülkeleri Dışında Münferiden Kuvvete Başvurma Yetkisi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Taştekin, F. (2015). Suriye: Yıkıl Git, Diren Kal! İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Tezcan, M. (t.y). Kültür ve Eğitim İlişkisi. 3-16, http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5632/1773 (Erişim Tarihi: 01.03.2020).
• Türk Dil Kurumu (t.y). Kültür. https://sozluk.gov.tr/?kelime=k%C3%BClt%C3%BCr (Erişim Tarihi: 10.03.2020).
• Türkiye Barolar Birliği (2006). Türkiye ve Terörizm. Ankara.
• United Nations High Commissioner for Refugees (2018, 15 Ocak). Tribal Conflict Resolution in Iraq, https://www.refworld.org/docid/5a66f84f4.html (Erişim tarihi: 06.04.2020).
• Yeni Şafak Gazetesi (2007, 13 Haziran). El Askeriye Türbesi Bombalandı. https://www.yenisafak.com/dunya/el-askerîye-turbesi-bombalandi-50231 (Erişim Tarihi: 16.03.2020).