Araştırma Makalesi
Yıl 2022,
Sayı: 1, 40 - 62, 31.12.2022
Öz
Bu makale, Cihan Harbi’nde telgrafçı, Mütareke zamanı İstanbul Muhafızlığı’nda yazıcı olarak görev
yapmış Bursalı bir askerin 1916 ila 1922 arasında tuttuğu günlük üzerinden otobiyografik malzemenin
biyografiyle ilişkisini irdelemektedir. Günlük özetlenirken yazarın cephe serencamında Der’a istasyonunda
yaşadıkları aktarıldıktan sonra Filistin ricatine ağırlık verilmiştir. Mütareke İstanbulu’nda ise özel hayatı
ve dindarlaşma süreci öne çıkarılmış, yazarın hastalık ve tedavi süreçleri anlatılmıştır. Savaş travmasının
sonraki hayata yansıması, Travma Sonrası Stres Bozukluğu adı altında tıp ve psikoloji sahalarında çokça
işlenen bir konudur. Günlükte savaş travmasının izleri İstanbul hayatında nükseden çeşitli hastalıklar
üzerinden izlenebilmektedir. Bu minvalde özetlendikten sonra günlüğün bir kaynak olarak değeri ve
önemine değinilmiş, bu değer ve önemin ne durumda değişebileceği gösterilmiştir. Anonim bir günlüğün
sahibi öğrenildiğinde onun alımlanışının nasıl değiştiği meselesine yoğunlaşılmıştır. Günlük sahibi bilinirse
günlük bittikten yıllar sonra savaş travmasının etkileri başka kayıtlardan izlenebilir. Böylece kişi hakkında
daha bütünlüklü bir portre inşa edilebilir. Dahası gençlikte tutulan günlükler biyografilerde kaynak
yetersizliğinden ihmal edilen erken yaşların aydınlatılması açısından önemlidir. Son olarak günlük tutmaya
neden başlandığı ve son verildiği, askerlik tecrübesinin savaş sonrasında günlük sahibini nasıl etkilediği
gibi sorular çerçevesinde günlük, hayat ve biyografi sacayağının bazı meseleleri tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Biyografi otobiyografi günlük Birinci Dünya Savaşı Filistin İstanbul
Kaynakça
- T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO)
- Aydemir, Şevket Süreyya. Suyu Arayan Adam. 5. Baskı. İstanbul: Remzi, 1974.
- Beşikçi, Mehmet. Cihan Harbi’ni Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Hatıraları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası. İstanbul: İletişim, 2019.
- Beşikçi, Mehmet. The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War: Between Voluntarism and Resistance. Leiden: Brill, 2012.
- Cora, Yaşar Tolga. “Asker-Vatandaşlar ve Kahraman Erkekler: Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı Dönemlerinde Beden Terbiyesi Aracılığıyla İdeal Erkekliğin Kurgulanması”, Erkek Millet Asker Millet Türkiye’de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, der. Nurseli Yeşim Sünbüloğlu, 45-72. İstanbul: İletişim, 2013.
- Coşan, Mahmud Esad. Kotku, Mehmed Zahid, TDV İslâm Ansiklopedisi. Istanbul: TDV, 2002. 26: 227-228.
- Coşan, Mahmud Esad. Mehmed Zahid Kotku, İstanbul: Server, 2012.
- Çakır, Ruşen. Ayet ve Slogan. İstanbul: Metis, 1990.
- Çırakman, Gazi İbrahim Tevfik. Gönderilmemiş Mektup: Bir Türk Subayının Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı Anıları. Yay. Haz. İ. Zeyd Gerçik. İstanbul: Büyüyenay, 2019.
- De Bellis, Jack. John Updike’s Early Years. Bethlehem: Lehigh University Press, 2013.
- Dwyer, Philip. Napoleon: The Path to Power, 1769-1799. London: Bloomsbury, 2008.
- Ege, Abidin. Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri. Yay. Haz. Celali Yılmaz. İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2011.
- Fournier, Marcel ve Charles Kraemer. Durkheim avant Durkheim: Une jeunesse vosgienn. Paris: L’Harmattan, 2014.
- Gawrych, George. The Young Atatürk: From Ottoman Soldier to Statesman of Turkey. London: Bloomsbury, 2013.
- Genişol, Hüseyin Fehmi. Çanakkale’den Bağdat’a, Esaretten Kurtuluş Savaşı’na: Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay (1914-1923). Yay. Haz. Mustafa Yeni. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
- Görgülü, İsmet. Atatürk’ün Anıları. İstanbul: Bilgi, 1997.
- Hacohen, Malachi H. Karl Popper: The Formative Years, 1902-1945, Cambridge: Cambridge University, 2000.
- Ham, Paul. Young Hitler: The Making of the Führer. New York: Pegasus Books, 2018.
- Herold, Jens. Der junge Gustav Schmoller. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2019.
- Hülagü, Orhan. “Mondros Mütarekesi Sonrası Bursa Bölgesindeki Milli Mücadele Hazırlıkları ve Kuva-yı Millîyenin Teşkili”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14-41 (1998), 450-476.
- Keskin, Nuray Ertürk et al. Yay. Haz.. Açıklamalı Yönetim Zamandizimi 1919-1928. Cilt II. Ankara: AÜ SBF KAYAUM, 2012.
- Kırmızı, Abdulhamit. “Oto/Biyografik Vebal: Tutarlılık ve Kronoloji Sorunları.” Otur Baştan Yaz Beni. Yay. Haz. Abdulhamit Kırmızı, 11-27. İstanbul: Küre, 2013.
- Kırmızı, Abdulhamit. Avlonyalı Ferid Paşa: Bir Ömür Devlet, İstanbul: Klasik, 2014.
- Kiskis, Michael J. Mark Twain at Home: How Family Shaped Twain’s Fiction. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2016.
- Kotku, Mehmed Zahid. Cennet Yolları. İstanbul: Server, 2014.
- Kotku, Mehmed Zahid. Tasavvufi Ahlak. İstanbul: Server, 2017.
- Kotku, Mehmed Zahid. Hadislerle Nasihatler II. 4. Baskı. Istanbul: Server, 2018.
- Lejeune, Philippe. On Diary. Yay. Haz. Jeremy Popkin & Julie Rak. Honolulu: University of Hawaii Press, 2009.
- Montefiore, Simon Sebag. Young Stalin. New York: Vintage, 2008.
- Polat, Hasan Ali. Yakup Cemil: Hayatı ve Divan-ı Harp Sorgu Tutanağı. İstanbul: Ötüken, 2022.
- Popkin, Jeremy. “Philippe Lejune, Explorer of Diary”, On Diary, yay. haz. Jeremy Popkin & Julie Rak, 1-15. Honolulu: University of Hawaii Press, 2009.
- Şanlı, Ayşe Sezer. “Kültür Çalışmaları ve Feminizm Bağlamında Erkeklik Çalışmalarına Dair Bir Literatür Analizi,” İmgelem 3-5 (2019), 287-304.
- Tynianov, Yuri, Anna K. Rush ve Christopher Rush, Young Pushkin, New York: Rookery Press, 2008.
- Valk, Thorsten. Der junge Goethe: Epoche-Werk-Wirkung, Munchen: CH Beck, 2012.
- Yılmazer, Tuncay. “Armageddon Yolun Sonu, Yıldırım Orduları Kuzey Filistin’i Nasıl Terk Etti?”. Filistin Araştırmaları Dergisi 9 (2021), 40-76.
- Mümtaz, Târık. Ümîd. On Beş Günde Bir Defa Neşr Olunur Mecmûa-i Edebiyyedir, Sayı 1 (13 Rebîülevvel 1337 / 6 Kânûnievvel 1335 / 6 Aralık 1919) - Sayı 20 (17 Ramazan 1339 / 24 Mayıs 1337 / 24 Mayıs 1921), https://kutuphane.ttk.gov.tr/resource?itemId=375192&dkymId=54011. Son Erişim Tarihi: 02.10.2022.
Yıl 2022,
Sayı: 1, 40 - 62, 31.12.2022
Öz
Anahtar Kelimeler
Biyografi otobiyografi günlük Birinci Dünya Savaşı Filistin İstanbul
Kaynakça
- T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO)
- Aydemir, Şevket Süreyya. Suyu Arayan Adam. 5. Baskı. İstanbul: Remzi, 1974.
- Beşikçi, Mehmet. Cihan Harbi’ni Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Hatıraları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası. İstanbul: İletişim, 2019.
- Beşikçi, Mehmet. The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War: Between Voluntarism and Resistance. Leiden: Brill, 2012.
- Cora, Yaşar Tolga. “Asker-Vatandaşlar ve Kahraman Erkekler: Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı Dönemlerinde Beden Terbiyesi Aracılığıyla İdeal Erkekliğin Kurgulanması”, Erkek Millet Asker Millet Türkiye’de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, der. Nurseli Yeşim Sünbüloğlu, 45-72. İstanbul: İletişim, 2013.
- Coşan, Mahmud Esad. Kotku, Mehmed Zahid, TDV İslâm Ansiklopedisi. Istanbul: TDV, 2002. 26: 227-228.
- Coşan, Mahmud Esad. Mehmed Zahid Kotku, İstanbul: Server, 2012.
- Çakır, Ruşen. Ayet ve Slogan. İstanbul: Metis, 1990.
- Çırakman, Gazi İbrahim Tevfik. Gönderilmemiş Mektup: Bir Türk Subayının Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı Anıları. Yay. Haz. İ. Zeyd Gerçik. İstanbul: Büyüyenay, 2019.
- De Bellis, Jack. John Updike’s Early Years. Bethlehem: Lehigh University Press, 2013.
- Dwyer, Philip. Napoleon: The Path to Power, 1769-1799. London: Bloomsbury, 2008.
- Ege, Abidin. Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri. Yay. Haz. Celali Yılmaz. İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2011.
- Fournier, Marcel ve Charles Kraemer. Durkheim avant Durkheim: Une jeunesse vosgienn. Paris: L’Harmattan, 2014.
- Gawrych, George. The Young Atatürk: From Ottoman Soldier to Statesman of Turkey. London: Bloomsbury, 2013.
- Genişol, Hüseyin Fehmi. Çanakkale’den Bağdat’a, Esaretten Kurtuluş Savaşı’na: Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay (1914-1923). Yay. Haz. Mustafa Yeni. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
- Görgülü, İsmet. Atatürk’ün Anıları. İstanbul: Bilgi, 1997.
- Hacohen, Malachi H. Karl Popper: The Formative Years, 1902-1945, Cambridge: Cambridge University, 2000.
- Ham, Paul. Young Hitler: The Making of the Führer. New York: Pegasus Books, 2018.
- Herold, Jens. Der junge Gustav Schmoller. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2019.
- Hülagü, Orhan. “Mondros Mütarekesi Sonrası Bursa Bölgesindeki Milli Mücadele Hazırlıkları ve Kuva-yı Millîyenin Teşkili”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14-41 (1998), 450-476.
- Keskin, Nuray Ertürk et al. Yay. Haz.. Açıklamalı Yönetim Zamandizimi 1919-1928. Cilt II. Ankara: AÜ SBF KAYAUM, 2012.
- Kırmızı, Abdulhamit. “Oto/Biyografik Vebal: Tutarlılık ve Kronoloji Sorunları.” Otur Baştan Yaz Beni. Yay. Haz. Abdulhamit Kırmızı, 11-27. İstanbul: Küre, 2013.
- Kırmızı, Abdulhamit. Avlonyalı Ferid Paşa: Bir Ömür Devlet, İstanbul: Klasik, 2014.
- Kiskis, Michael J. Mark Twain at Home: How Family Shaped Twain’s Fiction. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2016.
- Kotku, Mehmed Zahid. Cennet Yolları. İstanbul: Server, 2014.
- Kotku, Mehmed Zahid. Tasavvufi Ahlak. İstanbul: Server, 2017.
- Kotku, Mehmed Zahid. Hadislerle Nasihatler II. 4. Baskı. Istanbul: Server, 2018.
- Lejeune, Philippe. On Diary. Yay. Haz. Jeremy Popkin & Julie Rak. Honolulu: University of Hawaii Press, 2009.
- Montefiore, Simon Sebag. Young Stalin. New York: Vintage, 2008.
- Polat, Hasan Ali. Yakup Cemil: Hayatı ve Divan-ı Harp Sorgu Tutanağı. İstanbul: Ötüken, 2022.
- Popkin, Jeremy. “Philippe Lejune, Explorer of Diary”, On Diary, yay. haz. Jeremy Popkin & Julie Rak, 1-15. Honolulu: University of Hawaii Press, 2009.
- Şanlı, Ayşe Sezer. “Kültür Çalışmaları ve Feminizm Bağlamında Erkeklik Çalışmalarına Dair Bir Literatür Analizi,” İmgelem 3-5 (2019), 287-304.
- Tynianov, Yuri, Anna K. Rush ve Christopher Rush, Young Pushkin, New York: Rookery Press, 2008.
- Valk, Thorsten. Der junge Goethe: Epoche-Werk-Wirkung, Munchen: CH Beck, 2012.
- Yılmazer, Tuncay. “Armageddon Yolun Sonu, Yıldırım Orduları Kuzey Filistin’i Nasıl Terk Etti?”. Filistin Araştırmaları Dergisi 9 (2021), 40-76.
- Mümtaz, Târık. Ümîd. On Beş Günde Bir Defa Neşr Olunur Mecmûa-i Edebiyyedir, Sayı 1 (13 Rebîülevvel 1337 / 6 Kânûnievvel 1335 / 6 Aralık 1919) - Sayı 20 (17 Ramazan 1339 / 24 Mayıs 1337 / 24 Mayıs 1921), https://kutuphane.ttk.gov.tr/resource?itemId=375192&dkymId=54011. Son Erişim Tarihi: 02.10.2022.
Toplam 37 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Sayı: 1 |
Kaynak Göster
Beşinci Sayımızla Merhaba!
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.
Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.
Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.
Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer