Karadeniz’in Kesişen Kültürleri: İvan Konstantinoviç Ayvazovski ve Osmanlı Dünyası

Yıl 2022, Sayı: 1, 85 - 106, 31.12.2022

Fatma Coşkuner

Öz

İvan Konstantinoviç Ayvazovski (1817–1900) milliyetçi tarih yazımının köşeli çerçeveleri içerisinde
incelenmiş ve bu anlayışın dışına çıkmayan yüzeysel araştırmalara konu olduğu ölçüde sanat tarihi yazımı
içerisinde yer almıştır. Bir taraftan Rus donanmasının baş ressamı, diğer taraftan prestijli St. Petersburg
Güzel Sanatlar Akademisi mezunu ve sonrasında aynı kurumda profesör olmayı başararak kazanmış olduğu
görünürlük, bu itibarlı konumunun verdiği ayrıcalık ile, onu resmi tarih anlatısının içine hapsetmiştir.
Oysa, İvan Konstantinoviç Ayvazovski’yi görsel sanatlar ile kimlik ve mekân algısının tahayyülü ve inşası
arasındaki organik bağı kültürlerarası bir iletişim ağı içinde incelemek, sanatçıyı çok katmanlı bir düşünsel
zenginlikle ele almayı mümkün kılar. On dokuzuncu yüzyılın sanat ortamı bağlamında Ayvazovski’nin
sanatının nasıl kullanıldığının aydınlatılması, aynı zamanda, on dokuzuncu yüzyıl sanat dünyasının daha
net bir biçimde anlaşılmasını ve o yüzyılın politik ortamının temelini oluşturan belirli ulusal kimliklerin
nasıl ortaya çıktığının kavranmasını da kolaylaştıracaktır.
Rus ve Osmanlı bağlamlarında Ayvazovski’nin çalışmalarını kesişen kimliklerinin (Rus, Rus-Ermeni ve
Ermeni) etkisi altında incelemek, Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ve Avrupa arasında on dokuzuncu yüzyıla
ait bir görsel kültür ve kültür diplomasisi anlayışını yaratmaktadır. Ayvazovski böylece sadece Rus, Ermeni
ve Osmanlı/Türk sanat tarihinin en önemli figürlerinden biri değil, aynı zamanda bu ulusal geleneklerin
kesiştiği bir anın somut bir göstergesi konumuna da gelmiştir. Bu çalışma, aynı zamanda, çok uluslu bir
karaktere sahip ressam ve vatandaş olarak Ayvazovski’ye odaklanarak ulusal sınırların ötesinde daha
geniş bir coğrafya olarak tanımlayabileceğimiz “Karadeniz” bağlamıyla kesişecek ve birleşecektir.

Anahtar Kelimeler

İvan K. Ayvazovski, Karadeniz, on dokuzuncu yüzyıl sanat tarihi, Rus resmi, Osmanlı resim sanatı, manzara resmi, deniz tasvirleri

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS.) Rus Devlet Donanma Arşivleri [РГА ВМФ-Российский государственный архив военно-морского флота] Krakow Milli Müzesi, envanter no. III-r.a.6.688 ve 6.689 III-r.a.10.296-10.366 Tretyakov Galerisi Arşivi, El Yazmaları Departmanı, Moskova. Gazete ve Dergiler The Tretyakov Gallery Magazine, (2016-2017) Kitap, Makale ve Tezler Bassin, Mark. Visions of Empire: Nationalist Imagination and Geographical Expansion in the Russian Far East, 1840–1865. New York: Cambridge University Press, 1999. ________ Space, Place, and Power in Modern Russia: Essays in the New Spatial History. DeKalb: Northern Illinois University Press, 2018. Bassin, Mark, Sergei Glebov ve Marlene Laruelle. Yay. Haz. Between Europe and Asia: The Origins, Theories, and Legacies of Russian Eurasianism. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2015. Barsamov, Nikolay. Ayvazovskiy. Moskova, 1962. Blakesley, Rosalind ve Margaret Samu. Yay. Haz. From Realism to the Silver Age: New Studies in Russian Artistic Culture. DeKalb: Northern Illinois University Press, 2014. ________ The Russian Canvas: Painting in Imperial Russia, 1757-1881. New Haven: Yale University Press, 2016. Caffiero, Gianni ve İvan Samarine. Light, Water and Sky: The Paintings of Aivazovsky. London: Alexandria Press, 2012. Cosgrove, Denis. Social Formation and Symbolic Landscape. Madison: University of Wisconsin Press, 1998. ________ Geographical Imagination and the Authority of Images. Stuttgart: Steiner, 2006. ________ Geography and Vision: Seeing, Imagining and Representing the World. London: I. B. Tauris, 2008. Cosgrove, Denis ve Stephen Daniels. Yay. Haz. The Iconography of Landscape: Essays on the Symbolic Representation, Design, and Use of Past Environments. Cambridge: Cambridge University Press, 2012. Costlow, T. Jane ve Arja Rosenholm. Yay. Haz. Meanings and Values of Water in Russian Culture. London: Routledge, 2018. Coşkuner, Fatma. “On the Threshold of the Black Sea: Intersecting Discourses of Empire and Identity in the Paintings of İvan Konstantinovich Aivazovsky”. Doktora Tezi, Koç Üniversitesi, 2021. Cusack, Tricia. Riverscapes and National Identities. New York: Syracuse University Press, 2010. ________ Yay. Haz. Art and Identity at the Water’s Edge. London and New York: Routledge, 2012. ________ Yay. Haz. Framing the Ocean, 1700 to the Present. London and New York: Routledge, 2014. Daniels, Stephen. Fields of Vision: Landscape Imagery and National Identity in England and the United States. Oxford: Blackwell Publishing, 1994. Davidian, Vazken Khatchig. “Image of an Atrocity: İvan (Hovannes) Aivazovsky’s Massacre of Armenians in Trebizond 1895”. Études arméniennes contemporaines 11, 2018, 40–73. Dostoyevski, Fyodor M. Yaz İzlenimleri Üzerine Kış Notları. İstanbul: İletişim, 2005. Eldem, Edhem. Pride and Privilege: A History of Ottoman Orders, Medals and Decorations. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2004. ________ “Osman Hamdi Bey’in ‘Karanlık’ Yılları: 1871-1881”. Milli Saraylar 17, 2019, 52–75. Ely, Christopher David. This Meager Nature: Landscape and National Identity in Imperial Russia. Dekalb: Northern Illinois University Press, 2002. Fazlıoğlu, Ayşe. “Ebüzziya Tevfik ve Sultan Abdülhamid’e Sunduğu Halılar”. Milli Saraylar 3, 2006, 57–76. Germaner, Semra ve Zeynep İnankur. Constantinople and the Orientalists. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2002. Girardelli, Paolo ve Ezio Godoli. Yay. Haz. Italian Architects and Builders in the Ottoman Empire and Modern Turkey: Design Across Borders. Newcastle: Cambridge Scholars Yayınları, 2007. Grimaldo Grigsby, Darcy. Extremities: Painting Empire in Post-Revolutionary France. New Haven: Yale University Press, 2002. Göncü, Cengiz. Dolmabahçe Sarayı: İnşa Süreci, Mekân ve Teşkilatı. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2019. Hacikyan, Agop vd. The Heritage of Armenian Literature. Detroit: Wayne State University Press, 2005. Karatıgin, P.P. “İvan Konstantinoviç Ayvazovskiy i Yego XLII-letnyaya Hudojestvennaya Deyatel’nost’ 1838–78.” Russkaya Starina, 21, 22, 23, 1878 ve 31, 1881. Haçatryan, Şaen. Ayvazovskiy: Jivopis. Moscow, 1989. ________ Aivazovsky: Well-Known and Unknown. Samara: Agni, 2000. ________ “Aivazovsky Brothers.” Tretyakov Gallery Magazine 4-53, 2016, 162–175. Kuzmin, Nikolay. Plennik Morya: Vstreçi s Ayvazovskim. Moscow, 2017. Lewis, W. Martin ve Kären E. Wigen. The Myth of Continents: A Critique of Metageography. Berkeley: University of California Press, 1997. Libaridian, Gerard. Modern Armenia: People, Nation, State. New Brunswick ve New Jersey: Transaction Publishers, 2004. Mitchell, T. J. W. Landscape and Power. Chicago: University of Chicago Press, 2009. Novouspenskiy, Nikolay. Velikiye Mastera Jivopisi: İvan Ayvazovskiy. St. Petersburg: Avrora, 2010. Noon, Patrick ve Stephen Bann. Yay. Haz. Crossing the Channel: British and French Painting in the Age of Romanticism. London: Tate Publishing, 2003. Özendes, Engin. Abdullah Frères: Osmanlı Sarayının Fotoğrafçıları. İstanbul: Yapı Kredi ve Kültür Yayınları, 1998. Quilley, Geoff. Art for the Nation: The Oil Paintings Collections of the National Maritime Museum. London: National Maritime Museum, 2006. Roberts, Mary. Istanbul Exchanges: Ottomans, Orientalists, and Nineteenth Century Visual Culture. California: University of California Press, 2015. Sarabianov, Dmitry. Russian Art from Neoclassicism to Avant-Garde. London: Thames and Hudson, 1990. Sargsyan, Minas, G. Artunian vd. Ayvazovskiy: Dokumentı i Materialı. Erivan: Aistan, 1967. ________ Jizn’ Velikogo Marinista: İvan Konstantinoviç Ayvazovskiy. Feodosia ve Moscow: Koktebel, 2010. Scott, Yvonne. “Reconstructing the Raft: Semiotics and Memory in the Art of the Shipwreck and the Raft.” Framing the Ocean, 1700 to the Present. Yay. Haz. Tricia Cusack, 165-180. London ve New York: Ashgate, 2014. Sozaev, Eduard ve John Tredrea. Russian Warships in the Age of Sail 1696-1860: Design, Construction, Careers and Fates. Barnsley: Seaforth Publishing, 2010. Suvorin, Aleksey. Yay. Haz. İvan Nikolayeviç Kramskoy: Yego Jizn’, Perepiska i Hudojestvenno- Kritiçeskiye Statyi 1837–1887. St. Petersburg, 1888. The State Russian Museum. İvan Aivazovsky: On the 200th Anniversary of the Artist’s Birth. St. Petersburg: Palace Editions, 2016. Tuğlacı, Pars. Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi. İstanbul: İnkılâp ve Aka, 1981. ________ Ayvazovski Türkiye’de. İstanbul: İnkılâp ve Aka, 1983. Tongo, Gizem. “Artist and Revolutionary: Panos Terlemezian as an Ottoman Armenian Painter.” Études arméniennes contemporaines 6, 2015, 111–153. Türesay, Özgür. “Ebüzziya Tevfik ve Mecmua-i Ebüzziya (1880-1912)”. Müteferrika 18, 2000, 87–140. ________ “Osmanlı Kimliğinin Peşinde: Ebüzziya Tevfik Bey”. Müteferrika 21, 2002, 3–25. Uras, Büke. Balyanlar: Osmanlı Mimarlığı ve Balyan Arşivi. İstanbul: Korpus Yayıncılık, 2020. Uzelli, Gönül. “Tarihsel Süreç İçerisinde Osmanlı-Rus İlişkilerinde Resmin Yeri.” Antik Dekor, 1997, 76–82. Ürekli, Fatma. “Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Sarayında Nişanlarla Takdir ve Taltif Edilen Ressam Ayvazovski’nin Bilinmeyenleri”. Milli Saraylar 17, 2019, 7-31. Valkenier, Elizabeth Kridl. “The Peredvizhniki and the Spirit of the 1860s”. The Russian Review 34/3, 1975, 247-65. ________ Russian Realist Art, the State and Society: The Peredvizhniki and Their Tradition. New York: Columbia University Press, 1989. Wharton, Alyson. The Architects of Ottoman Constantinople: The Balyan Family and the History of Ottoman Architecture. London: I.B. Tauris, 2015. Wójcik, Agata. “Stanislaw Chlebowski, Sultan Abdülaziz’in Sarayında”. Milli Saraylar 17, 2019, 33-51. Zarobell, John. Empire of Landscape: Space and Ideology in French Colonial Algeria. University Park: Pennsylvania State University Press, 2010. Elektronik Kaynaklar Tevfik, Ebüzziya. “Zamanımız tarihine hadim-i hatırat. Cülusundan sonra Abdülhamid Han ile ilk mülakatım bu idi. Zamanımız tarihine ait hatırat. Heyvetü’l-hayvân bahçesi.” Mecmua-ı Ebüzziya 138, 1912, 290-294; 139, 1912, 321- 329. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/17964. Son Erişim Tarihi: 03.12.2022. Toros, Taha, “Ünlü Deniz Ressamı Ayvazovski’nin Türkiye Hatıraları” İstanbul Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi. 001552727007. https://core.ac.uk/download/pdf/84782785.pdf. Son Erişim Tarihi: 05.12.2022 Eyice, Semavi. “Çağlayan Kasrı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1993. https://islamansiklopedisi.org.tr/caglayan-kasri. Son Erişim Tarihi: 09.12.2022.