Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)

Doğan Gürpınar

Araştırma Makalesi

Secret History: The Perspectives of the Turkish Right Towards the Turkish Single-Party Regime (1950-1980)

Yıl 2023, Sayı: 3, 8 - 27, 26.12.2023

Doğan Gürpınar

Öz

This article explores the perspectives of the Turkish political right on the history of the Turkish Republic. Two main features of this extensive literature are to be particularly assessed; that all these texts follow the script of Secret History metanarrative and are inscriptions of oral narratives into texts. The article examines this metanarrative from the 1930s to 1980; that is; until the end of the classical period of this nationalist-conservative narrative.

Anahtar Kelimeler

Historiography, nationalism, rightism, Islamism, History of the Turkish Republic, popular history

Kaynakça

Adak, Hülya. “Who is Afraid of Dr. Rıza Nur’s Autobiography?”, Autobiographical Themes in Turkish Literature: Theoretical and Comparative Perspectives. Yay. Haz. Olcay Akyıldız, Halim Kara, Börte Sagaster (ed.), Würzburg: Ergon Verlag, 2007, 125-141.
Akbayrak, Hasan. Milletin Tarihinden Ulusun Tarihine. İstanbul: Kitabevi, 2009.
Aksel, Malik. İstanbul’un Ortası. İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
Ardıç, Nurullah. Islam and the Politics of Secularism: The Caliphate and Middle Eastern Modernization in the Early 20th Century. London; New York: Routledge, 2012.
Armağan, Mustafa. Cumhuriyet Efsaneleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
Arvas, İbrahim. “Lozan Muahadesinin Gizli Tarafları”, Fedai, cilt: 34, no: 3, Eylül 1966.
____, Tarihi Hakikatler (İbrahim Arvas’ın Hatıratı). Ankara: Dünya Kitabevi, 1964.
Aytürk, İlker, ve Esen, Berk. Post-Post-Kemalizm: Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Bannet, Eve Tavor. “‘Secret History’: Or, Talebearing Inside and Outside the Secretorie”, The Uses of History in Early Modern England. Yay. Haz. Paulina Kewes, 367-88. San Marino: Huntington Library, 2006.
Birgül, Mehmet, İrade Hareket İsyan: Nurettin Topçu’nun Entelektüel Biyografisi 1. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
Birinci, Ali. “Bâbıâlî’nin Tarih Mecmuaları (1943- 1965)” Türk Yurdu, no: 132, Ağustos 1998, 29-38. ____, “Tarihçilikte Meslek Ahlakı veya Ahlaksızlığın Tarihçiliği”. Muhafazakar Düşünce 2, no: 7, Kış 2006.
Bullard, Rebeca Bullard ve Rachel Carnell, Yay. Haz. The Secret History in Literature, 1660-1820. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
Bullard, Rebecca. The Politics of Disclosure, 1674-1725. London: Routledge, 2009.
Burke, Peter. “History as Allegory”. INTI 45, Bahar, 1997, 337-351.
____, ”The Rise of ‘Secret History”, Changing Perceptions of the Public Sphere. Yay. Haz. Christian J. Emden ve David Midgley, 57-72. Oxford: Berghahn Books, 2012.
Bursa, Zeynep. “La Foyer des intellectuels. Sociohistorie d’un club d’influence de droite dans la Turquie du XXe siécle”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, EHESS, 2020.
Çetiner, Yılmaz. Nefes Nefese Bir Ömür. İstanbul: Epsilon Yayınları, 2006.
Çınar, Metin. Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Darnton, Robert. The Literary Underground of the Old Regime. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982.
Demirel, Ahmet. Birinci Meclis’te Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
____, Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
Dilipak, Abdurrahman. Cumhuriyete Giden Yol. İstanbul: Beyan Yayınları, 1991.
Düzdağ, M. Ertuğrul. Üstad Ali Ulvi Kurucu: Hatıralar. İstanbul: Kaynak, 2007.
Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı’nın Çöküşü. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
Evcin, Erol. “Kazım Karabekir Paşa’nın Basında Neşredilen Tarihi Mektupları ve Bunların Kamuoyundaki Yansımaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, no. 87, Kasım 2013, 1-66.
Gök, Salhadin. “Tek Parti İktidarında Basın Muhalefeti: Millet Dergisi Örneği”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no: 41, 2009, 351-384.
Gürpınar, Doğan. “Double Discourses and Romantic Ottomanism: The Ottoman Empire as a ‘Foreign Country’”, International Journal of Turkish Studies 17, no: 1-2, 2011, 39-63.
____, “Sağ-Revizyonizm: Mustafa Armağan, Derin Tarih ve Bir Melez Söylemin İcadı”, Türkiye’de Tarih ve Tarihçilik: Kavramlar ve Pratikler. Yay. Haz. Doğan Gürpınar ve Ümit Kurt, 199-230. Ankara: Heretik Yayınları, 2018. ____, Düne Veda: Türkiye’de Liberalizm ve Demokratlık (1980-2010). İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2013.
--------, Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860-1950. Basingstoke: Palgrave, 2013.
İz, Mahir. Yılların İzi. İstanbul: Kitabevi, 2019.
Kaldellis, Anthony. Procopius of Caesarea: Tyranny, History, and Philosophy at the End of Antiquity. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004.
Kandemir, Feridun. İzmir Suikastinin İçyüzü. İstanbul: Ekicigil Matbaası, 1955.
____, Kazım Karabekir’in Yakılan Hatıraları Meselesinin İçyüzü. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1964.
____, Milli Mücadele Başlangıcında Mustafa Kemal: Arkadaşları ve Karşısındakiler. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1964.
____, Hatıraları ve Söyleyemedikleri ile Rauf Orbay. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1965.
____, İkinci Adam Masalı. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1968.
Kara, İsmail. Kutuz Hoca’nın Hatıraları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
Karaçam, İsmail. Hatıralar. İstanbul: Çamlıca, 2015.
Knights, Mark. Representation and Misrepresentation in Later Stuart Britain: Partisanship and Political Culture. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Kutay, Cemal. Bilinmeyen Tarihimiz. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1974.
____, Örtülü Tarihimiz. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1975.
M. Cevdet, Mektep ve Medrese, Haz. E. Erüz. İstanbul: Çınar Yayınları, 1978.
Masonluk ve Masonlar; İsimler, Belgeler. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1968.
Matijašić, Ivan. Shaping the Canons of Ancient Greek Historiography. Berlin: De Gruyter, 2018.
Meşe, Ertuğrul. Komünizmle Mücadele Dernekleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
Mısıroğlu, Kadir. Lozan: Zafer mi Hezimet mi? İstanbul: Sebil Yayınları, 1965.
Müftüoğlu, Mustafa. Yalan Söyleyen Tarih Utansın. İstanbul: Çile Yayınları, 1975.
Öcal, Mustafa. Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat. İstanbul: Ensar, 2008.
Öğün, Süleyman Seyfi. Türkiye’de Cemaatçi Milliyetçilik ve Nurettin Topçu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
Özcan, Ahmet. Türkiye’de Popüler Tarihçilik (1908-1960). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
Özdemirci, İlbey C. N. Fötr Şapkalı Şıh: Cumhuriyet Sekülerleşmesi ve Taşra. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Özdoğan, Günay Göksu. Turan’dan Bozkurt’a: Tek Parti Döneminde Türkçülük, 1931-1946. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
Pfitzer, Gregory M. History Repeating Itself. Amherst: University of Massachusetts Press, 2014.
____, Popular History and the Literary Marketplace, 1840-1920. Amherst: University of Massachusetts Press, 2008.
Safi, Polat. Eşref: Kuşçubaşı’nın Alternatif Biyografisi. İstanbul: Kronik, 2020.
Satan, Ali. Halifeliğin Kaldırılması. İstanbul: Gökkubbe, 2008.
Schick, İrvin Cemil. “Bedensel Hafıza, Zihinsel Hafıza, Yazılı Kaynak: Hat Sanatının Günümüze İntikalinin Bazı Boyutları”, Nasıl Hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları. Yay. Haz. Leyla Neyzi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Soydan, Mahmut. Ankaralı’nın Defteri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
Şeker, Fatih M. “İbnülemin İçin Bir Entelektüel Portre Denemesi”, Hüseyin Vassaf, Bir Eski Zaman Efendisi: İbnülemin Mahmut Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
Türkmenoğlu, Turan M. Sahaflar Çarşısı’nda Görüp İşittiklerim. İstanbul: Ötüken 2023.
Tütengil, Cavit Orhan. Dr. Rıza Nur Üzerine. İstanbul: Türkiye Kitabevi, 1965.
Weil, Rachel. A Plague of Informers: Conspiracy and Political Trust in William III’s England. New Haven: Yale University Press, 2013.
Witham, Nick. Popularizing the Past: Historians, Publishers and Readers in Postwar America. Chicago: University of Chicago Press, 2023.
Yılmaz, Ayşegül. “Tarihsel Hatıratların Suistimaline Bir Örnek Cemal Kutay; Süleyman Tevfik’in Günlükleri”. Tarihyazımı 4, no: 1, 2022, 41–66.

Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)

Yıl 2023, Sayı: 3, 8 - 27, 26.12.2023

Doğan Gürpınar

Öz

Bu makale Türkiye sağının yer altından çıkışından gürbüzleşmesine kadar olan süreçte Cumhuriyet tarihine dair bakışlarını ele almaktadır. Bu geniş literatürün iki niteliği merkeze alınacak ve açımlanacaktır. Tüm bu metinler bir Gizli Tarih metaanlatısının yansımalarıdır ve aslında sözel rivayetlerin metinlere dökülmesidir. Bu iki vurgu etrafında 1930’lardan 1980’e, yani milliyetçi-muhafazakâr anlatının klasik döneminin sona erişine kadarki zaman diliminde bu metaanlatı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarihyazımı, milliyetçilik, sağcılık, İslamcılık, Türkiye Cumhuriyeti tarihi, popüler tarih

Destekleyen Kurum

Yok

Kaynakça

Adak, Hülya. “Who is Afraid of Dr. Rıza Nur’s Autobiography?”, Autobiographical Themes in Turkish Literature: Theoretical and Comparative Perspectives. Yay. Haz. Olcay Akyıldız, Halim Kara, Börte Sagaster (ed.), Würzburg: Ergon Verlag, 2007, 125-141.
Akbayrak, Hasan. Milletin Tarihinden Ulusun Tarihine. İstanbul: Kitabevi, 2009.
Aksel, Malik. İstanbul’un Ortası. İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
Ardıç, Nurullah. Islam and the Politics of Secularism: The Caliphate and Middle Eastern Modernization in the Early 20th Century. London; New York: Routledge, 2012.
Armağan, Mustafa. Cumhuriyet Efsaneleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
Arvas, İbrahim. “Lozan Muahadesinin Gizli Tarafları”, Fedai, cilt: 34, no: 3, Eylül 1966.
____, Tarihi Hakikatler (İbrahim Arvas’ın Hatıratı). Ankara: Dünya Kitabevi, 1964.
Aytürk, İlker, ve Esen, Berk. Post-Post-Kemalizm: Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Bannet, Eve Tavor. “‘Secret History’: Or, Talebearing Inside and Outside the Secretorie”, The Uses of History in Early Modern England. Yay. Haz. Paulina Kewes, 367-88. San Marino: Huntington Library, 2006.
Birgül, Mehmet, İrade Hareket İsyan: Nurettin Topçu’nun Entelektüel Biyografisi 1. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
Birinci, Ali. “Bâbıâlî’nin Tarih Mecmuaları (1943- 1965)” Türk Yurdu, no: 132, Ağustos 1998, 29-38. ____, “Tarihçilikte Meslek Ahlakı veya Ahlaksızlığın Tarihçiliği”. Muhafazakar Düşünce 2, no: 7, Kış 2006.
Bullard, Rebeca Bullard ve Rachel Carnell, Yay. Haz. The Secret History in Literature, 1660-1820. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
Bullard, Rebecca. The Politics of Disclosure, 1674-1725. London: Routledge, 2009.
Burke, Peter. “History as Allegory”. INTI 45, Bahar, 1997, 337-351.
____, ”The Rise of ‘Secret History”, Changing Perceptions of the Public Sphere. Yay. Haz. Christian J. Emden ve David Midgley, 57-72. Oxford: Berghahn Books, 2012.
Bursa, Zeynep. “La Foyer des intellectuels. Sociohistorie d’un club d’influence de droite dans la Turquie du XXe siécle”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, EHESS, 2020.
Çetiner, Yılmaz. Nefes Nefese Bir Ömür. İstanbul: Epsilon Yayınları, 2006.
Çınar, Metin. Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Darnton, Robert. The Literary Underground of the Old Regime. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982.
Demirel, Ahmet. Birinci Meclis’te Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
____, Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
Dilipak, Abdurrahman. Cumhuriyete Giden Yol. İstanbul: Beyan Yayınları, 1991.
Düzdağ, M. Ertuğrul. Üstad Ali Ulvi Kurucu: Hatıralar. İstanbul: Kaynak, 2007.
Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı’nın Çöküşü. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
Evcin, Erol. “Kazım Karabekir Paşa’nın Basında Neşredilen Tarihi Mektupları ve Bunların Kamuoyundaki Yansımaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, no. 87, Kasım 2013, 1-66.
Gök, Salhadin. “Tek Parti İktidarında Basın Muhalefeti: Millet Dergisi Örneği”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no: 41, 2009, 351-384.
Gürpınar, Doğan. “Double Discourses and Romantic Ottomanism: The Ottoman Empire as a ‘Foreign Country’”, International Journal of Turkish Studies 17, no: 1-2, 2011, 39-63.
____, “Sağ-Revizyonizm: Mustafa Armağan, Derin Tarih ve Bir Melez Söylemin İcadı”, Türkiye’de Tarih ve Tarihçilik: Kavramlar ve Pratikler. Yay. Haz. Doğan Gürpınar ve Ümit Kurt, 199-230. Ankara: Heretik Yayınları, 2018. ____, Düne Veda: Türkiye’de Liberalizm ve Demokratlık (1980-2010). İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2013.
--------, Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860-1950. Basingstoke: Palgrave, 2013.
İz, Mahir. Yılların İzi. İstanbul: Kitabevi, 2019.
Kaldellis, Anthony. Procopius of Caesarea: Tyranny, History, and Philosophy at the End of Antiquity. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004.
Kandemir, Feridun. İzmir Suikastinin İçyüzü. İstanbul: Ekicigil Matbaası, 1955.
____, Kazım Karabekir’in Yakılan Hatıraları Meselesinin İçyüzü. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1964.
____, Milli Mücadele Başlangıcında Mustafa Kemal: Arkadaşları ve Karşısındakiler. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1964.
____, Hatıraları ve Söyleyemedikleri ile Rauf Orbay. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1965.
____, İkinci Adam Masalı. İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, 1968.
Kara, İsmail. Kutuz Hoca’nın Hatıraları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
Karaçam, İsmail. Hatıralar. İstanbul: Çamlıca, 2015.
Knights, Mark. Representation and Misrepresentation in Later Stuart Britain: Partisanship and Political Culture. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Kutay, Cemal. Bilinmeyen Tarihimiz. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1974.
____, Örtülü Tarihimiz. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1975.
M. Cevdet, Mektep ve Medrese, Haz. E. Erüz. İstanbul: Çınar Yayınları, 1978.
Masonluk ve Masonlar; İsimler, Belgeler. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1968.
Matijašić, Ivan. Shaping the Canons of Ancient Greek Historiography. Berlin: De Gruyter, 2018.
Meşe, Ertuğrul. Komünizmle Mücadele Dernekleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
Mısıroğlu, Kadir. Lozan: Zafer mi Hezimet mi? İstanbul: Sebil Yayınları, 1965.
Müftüoğlu, Mustafa. Yalan Söyleyen Tarih Utansın. İstanbul: Çile Yayınları, 1975.
Öcal, Mustafa. Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat. İstanbul: Ensar, 2008.
Öğün, Süleyman Seyfi. Türkiye’de Cemaatçi Milliyetçilik ve Nurettin Topçu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
Özcan, Ahmet. Türkiye’de Popüler Tarihçilik (1908-1960). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
Özdemirci, İlbey C. N. Fötr Şapkalı Şıh: Cumhuriyet Sekülerleşmesi ve Taşra. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Özdoğan, Günay Göksu. Turan’dan Bozkurt’a: Tek Parti Döneminde Türkçülük, 1931-1946. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
Pfitzer, Gregory M. History Repeating Itself. Amherst: University of Massachusetts Press, 2014.
____, Popular History and the Literary Marketplace, 1840-1920. Amherst: University of Massachusetts Press, 2008.
Safi, Polat. Eşref: Kuşçubaşı’nın Alternatif Biyografisi. İstanbul: Kronik, 2020.
Satan, Ali. Halifeliğin Kaldırılması. İstanbul: Gökkubbe, 2008.
Schick, İrvin Cemil. “Bedensel Hafıza, Zihinsel Hafıza, Yazılı Kaynak: Hat Sanatının Günümüze İntikalinin Bazı Boyutları”, Nasıl Hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları. Yay. Haz. Leyla Neyzi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Soydan, Mahmut. Ankaralı’nın Defteri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
Şeker, Fatih M. “İbnülemin İçin Bir Entelektüel Portre Denemesi”, Hüseyin Vassaf, Bir Eski Zaman Efendisi: İbnülemin Mahmut Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
Türkmenoğlu, Turan M. Sahaflar Çarşısı’nda Görüp İşittiklerim. İstanbul: Ötüken 2023.
Tütengil, Cavit Orhan. Dr. Rıza Nur Üzerine. İstanbul: Türkiye Kitabevi, 1965.
Weil, Rachel. A Plague of Informers: Conspiracy and Political Trust in William III’s England. New Haven: Yale University Press, 2013.
Witham, Nick. Popularizing the Past: Historians, Publishers and Readers in Postwar America. Chicago: University of Chicago Press, 2023.
Yılmaz, Ayşegül. “Tarihsel Hatıratların Suistimaline Bir Örnek Cemal Kutay; Süleyman Tevfik’in Günlükleri”. Tarihyazımı 4, no: 1, 2022, 41–66.

Toplam 64 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Tarihsel Çalışmalar (Diğer)
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Doğan Gürpınar
Yayımlanma Tarihi	26 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2023 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA	Gürpınar, D. (2023). Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980). Toplumsal Tarih Akademi(3), 8-27.
AMA	Gürpınar D. Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980). TT Akademi. Aralık 2023;(3):8-27.
Chicago	Gürpınar, Doğan. “Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)”. Toplumsal Tarih Akademi, sy. 3 (Aralık 2023): 8-27.
EndNote	Gürpınar D (01 Aralık 2023) Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980). Toplumsal Tarih Akademi 3 8–27.
IEEE	D. Gürpınar, “Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)”, TT Akademi, sy. 3, ss. 8–27, Aralık 2023.
ISNAD	Gürpınar, Doğan. “Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)”. Toplumsal Tarih Akademi 3 (Aralık 2023), 8-27.
JAMA	Gürpınar D. Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980). TT Akademi. 2023;:8–27.
MLA	Gürpınar, Doğan. “Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980)”. Toplumsal Tarih Akademi, sy. 3, 2023, ss. 8-27.
Vancouver	Gürpınar D. Gizli Tarih: Türkiye Sağının Tek Parti Devrine Bakışları (1950-1980). TT Akademi. 2023(3):8-27.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

Dergi Ana Sayfası
Arşiv

Beşinci Sayımızla Merhaba!

Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.

Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.

Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.

Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.

Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.

Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.

Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.

Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.

Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.

Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer