The Identity Writing Its Own History: The History of the Alevism Written By the Agents of the Alevi Movement

Yıl 2023, Sayı: 3, 70 - 86, 26.12.2023

Mehmet Ertan

Öz

The 1990s witnessed the birth of the Alevi movement as an identity politics. The agents of the Alevi movement, especially in the early periods of the movement, attempted to write the history of Alevism in order to strengthen group solidarity and legitimize their actual political positions. This article assesses the Alevi researcher-writers and Alevi associations as the agents of Alevi politics and scrutinizes their historiographies on Alevism. The ethnic identity of Alevism and its relation to Islam framed the main debates of the highly popular books written by the Alevi researcher-writers. The historiography of the Alevi associations is examined with reference to the historical analysis of the Cem Foundation and the Pir Sultan Abdal Cultural Association. The focus of the historiographical discussion carried out by Alevi researcher-writers with their publications has been Alevism’s relationship with Turkish identity and Islam. Moreover, the question of whether Alevism is an oppositional belief or not becomes another important problem for the associations’ historiography. The overlap between the debates that shaped the historiography of the Alevi movement and Turkish politics in the 1990s enables the article to scrutinize the relationship between historiography and politics, as well.

Anahtar Kelimeler

Alevism, Identity Politics, Historiography, Alevi Associations

Tarihini Yazan Kimlik: Alevi Hareketinin Öznelerinin Kaleminden Aleviliğin Tarihi

Öz

1990’lar, Türkiye’de kaynağını Alevilikten alan bir sosyal hareketin, Alevi hareketinin doğuşuna tanıklık etmiştir. Alevi hareketinin özneleri, özellikle de hareketin doğuş evresinde, grup içi dayanışma bağlarını güçlendirmek ve aldıkları güncel siyasi tutumlara tarihsel bir derinlik kazandırmak için Aleviliğin tarihini yazma çabasına girişmişlerdi. Bu makalede, Alevi hareketinin özneleri olarak ele alınan Alevi araştırmacı-yazarların ve Alevi derneklerinin, Aleviliğin tarihini nasıl yazdıkları incelenmiştir. Alevi araştırmacı-yazarların kaleme aldıkları kitaplarda yürüttükleri tarih yazıcılığının odağında, Aleviliğin etnik kimliği ve İslamiyet ile kurduğu ilişki yer almaktadır. Dernekler bağlamında merceğe alınan Cem Vakfı ve Pir Sultan Abdal Kültür Derneği’nin anlatılarında da Aleviliğin Türklük ve İslamiyet ile kurduğu tarihsel ilişkiye ek olarak, Aleviliğin muhalif bir inanç olup olmadığı sorunsalı da tarihyazımını yönlendiren konu başlıklarından biri olmuştur. Alevi hareketinin tarihyazımına yön veren tartışmalarla Türkiye siyasetini 1990’larda etkileyen konu başlıklarındaki örtüşme, makalenin tarihyazımı ve siyaset arasındaki ilişkiye temas etmesine de olanak tanımıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Kimlik Siyasetleri, Tarihyazımı, Alevi Dernekleri

Kaynakça

• Aksoy, Gürdal. Anadolu Aleviliği’nden Dersim’e: Alevi Tarihine Coğrafi Bir Giriş. Ankara: Dipnot, 2009.
• “Alevilik Kırmızı Koltuk’ta”. Cem 8, Ocak 1992, 34-35.
• Aydın, Ayhan. “Prof. Dr. İzzettin Doğan ile Söyleşi”. Cem 54, (Kasım 1995), 20-23.
• Aydın, Ayhan. “Prof. Dr İzzettin Doğan ile Söyleşi: Osmanlı’da Alevilik”. Cem 96,Aralık1999, 22-25.
• Aydın, Ayhan. “Prof. Dr. İzzettin Doğan ile Söyleşi: Aleviler ve Atatürk”. Cem 97, Ocak 2000, 20-23.
• Bender, Cemşid. Kürt Uygarlığında Alevilik. İstanbul: Kaynak, 1991.
• Bender, Cemşid. 12 İmam ve Alevilik. İstanbul: Berfin, 1993.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik. İstanbul: Berfin, 1994.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı. İstanbul, Mozaik: 1995.
• Buğra, Ayşe ve Osman Savaşkan. New Capitalism in Turkey: The Relationship Between Politic, Religion and Business. Cheltenham: Edgar Elward, 2014.
• Bulut, Faik. Ali’siz Alevilik. İstanbul: Berfin, 1997.
• Callinicos, Alex. Against Postmodernism: A Marxist Critique. Cambridge: Polity Press, 1990.
• Celasun, Ali Haydar. Alevilik Bir Sır Değildir. İstanbul: Ceylan Ofset, 1995.
• Cem Vakfı Çalışmaları ve Vakıf Genel Başkanı Prof. Dr İzzetin Doğan’ın Görüş ve Düşünceleri. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları, 1998.
• Çakmak, Yalçın. “İtikattan Kimliğe: Dinamikler ve Karşı Dinamikler Bağlamında Yetmişli Yıllarda Aleviler”, Türkiye’nin 1970’li Yılları. Yay. Haz. Mete Kaan Kaynar, 645-669. İstanbul: İletişim, 2020.
• Engels, Friedrich. Köylüler Savaşı. Çev. Kenan Somer. Ankara: Sol Yayınları, 1999.
• Erdemir, Aykan. “Tradition and Modernity: Alevis’ Ambiguous Terms and Turkey’s Ambivalent Subjects”. Middle Eastern Studies, 41(6), 2005, 937-951.
• Ertan, Mehmet. Aleviliğin Politikleşme Süreci: Kimlik Siyasetinin İmkan ve Kısıtlılıkları. İstanbul: İletişim, 2017.
• Ertan, Mehmet. “Eşitlik ve Farklılığı Bir Arada Düşünebilmek: Alevi Hareketinin Eşit Yurttaşlık Talebi”, Ayşe Buğra’ya Armağan: Türkiye’nin Büyük Dönüşümü. Yay. Haz. Osman Savaşkan ve Mehmet Ertan, 215-240. İstanbul: İletişim, 2018.
• Fraser, Nancy. “From Redistribution to Recognition? Dilemmas of Justice in a ‘Postsocialist’ Age”. New Left Review 212, Temmuz-Ağustos 1995, 68-93.
• “Görüşlerimiz”. Pir Sultan Abdal 20, Eylül-Ekim 1996 12-16.
• Hobsbawm, Eric. “Kimlik Tarihi Yeterli Değildir”. Tarih Üzerine. Çev. Osman Akınkay, 403-419. Ankara: Bilim ve Sanat, 1999.
• Karakaya-Stump, Ayfer. Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık: Alevi Kaynaklarını, Tarihini ve Tarihyazımını Yeniden Düşünmek. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Kocadağ, Burhan. Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can, 1996.
• Korkmaz, Esat. Anadolu Aleviliği. İstanbul: Berfin, 2000.
• Köprülü, Fuad. Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1959.
• Massicard, Elise. Alevi Hareketinin Siyasallaşması. Çev. Ali Berktay. İstanbul: İletişim, 2007.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim, 2012.
• Öz, Baki. Alevilik Nedir? İstanbul: Der, 2008.
• Öz, Baki. Kurtuluş Savaşında Alevi-Bektaşiler. İstanbul: Can, 1995.
• Öz, Baki. Osmanlı’da Alevi Ayaklanmaları. İstanbul: Ant, 1992.
• Özkırımlı, Atilla. Toplumsal Bir Başkaldırının İdeolojisi: Alevilik-Bektaşilik. İstanbul: Cem, 1990.
• Parla, Taha ve Andrew Davison. “Secularism and Laicism in Turkey”. Secularisms. Yay. Haz. Janet R Jakobsen ve Ann Pellegrini, 58-75. Durham: Duke University Press, 2008.
• “Pir Sultan Abdal’ı Anlamak”. Pir Sultan Abdal 17, Ocak-Şubat 1996, 4-9.
• Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik, 2001.
• Şener, Cemal. Alevi Törenleri. İstanbul: Ant, 1991.
• Şener, Cemal. Aleviler’in Etnik Kimliği: Aleviler Kürt mü? Türk mü? İstanbul: Etik, 2002.
• Şener, Cemal. Atatürk ve Aleviler. İstanbul: Ant, 1991.
• Varhoff, Karin. “Academic and Journalistic Publications on the Alevi and Bektashi of Turkey”. Alevi Identity. Yay. Haz. Tord Olsson, Elisabeth Özdalga ve Catharina Raudvere, 23-50. Richmond: Curzon Press, 1998.
• Xemgin, Ethem. Aleviliğin Kökenindeki Mazda İnancı ve Zerdüşt Öğretisi. İstanbul, Berfin, 1995.
• Yıldırım, Ali. “Aleviliğin Adı Yok”. Pir Sultan Abdal 30, Ocak 1999, 69-73.
• Yılmaz, Necati. “Adı Konulmadık 75 Yıl”. Pir Sultan Abdal 30, Ocak 1999, 20-25.
• Zelyut, Rıza. Aleviler Ne Yapmalı. İstanbul: Yön 1993.
• Zelyut, Rıza. Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni: Türk Aleviliği. Ankara: Kripto, 2009.
• Zelyut, Rıza. Öz Kaynaklarına Göre Alevilik. İstanbul: Anadolu Kültürü Yayınları, 1990.