Besra, Zarife, Gulnaz ve Diğerleri: Arşiv Belgeleri ve Kürtçe Sözlü Anlatılarda Kadınlar

Yıl 2023, Sayı: 3, 136 - 141, 26.12.2023

Metin Yüksel

Öz

Bu belge analizi, Kürt kadınlarının 1920’lerden 1940’lı yıllara sınırları yeni çizilmekte olan Orta Doğu’daki tarihi ve siyasi failliğini görünür kılmaktadır. Türkiye ve İran’da bu döneme ilişkin sosyal ve siyasal tarihyazımında Kürt kadınlarının sürgün, zorunlu iskân, hapis ve ölümle şekillenen gerçekliğine hemen hemen hiç yer verilmemiştir. Bu inceleme, resmî arşiv belgeleriyle Kürtçe sözlü anlatılar ışığında Kürt kadınlarının varlığını görünür kılarak onların tecrübelerini tarihsel araştırmalara dahil etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Besra, Zarife, Gulnaz, Kadınlar, Arşiv Belgeleri, Kürtçe Sözlü Anlatılar

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Yer No: 030. 18. 01. 02/113.31.2, Tarih: 5. 5. 1947.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Yer No: 30-18-1-2/36-39-2, Tarih: 23. 05. 1933.
• İslami Şûra Meclisi Kütüphane, Müze ve Dokümantasyon Merkezi, Tahran.
• Alakom, Rohat, yay. haz. Bir Türk Subayının Ağrı İsyanı Anıları. İstanbul: Avesta, 2011.
• Alakom, Rohat. Xoybûn Örgütü ve Ağrı Ayaklanması. İstanbul: Avesta, 2011.
• Amin, Camron Michael. “Propaganda and Remembrance: Gender, Education, and “The Women’s Awakening” of 1936”. Iranian Studies 32, no. 3, 1999, 351-386.
• Aras, Ahmet. Serhildana Seyîdan û Berazan [Seyîtxan-Elîcan-Fesihê Mihê Mîrze]. İstanbul: Weşanên Pêrî, 2009.
• Balbal, Mustafa. Ararat’taki Esir Generalden Kan Çiçekleri. İstanbul: Doz, 2002.
• Beyat, Kaveh. Şûreş-i Kordhâ-yi Torkiye ve Tesir-i ân ber Revâbit-i Hârici-yi İran (1307- 1311). Tehran: Neşr-i Tarih-i İran, 1374.
• Bozarslan, M. Emîn, çeviri ve çevrimyazı, Jîn: Kovara Kurdî-Tirkî/Kürdçe-Türkçe Dergi, 1918-1919, Cild: 1. Uppsala: Deng, 1985.
• Burdett, A. L. P., yay. haz. Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831- 1979, Volume 7: 1927-1930. Cambridge: Cambridge Archive Editions, 2015.
• Çamlıbel, Yılmaz. Agirî Sahipsiz Değildir: Ağrı Kürt Ulusal Başkaldırısı. Diyarbakır: Deng, 2007.
• Diken, Şeyhmus. İsyan Sürgünleri. İstanbul: İletişim, 2005.
• Efrati, Noga. “The Other ‘Awakening’ in Iraq: The Women’s Movement in the First Half of the Twentieth Century”. British Journal of Middle Eastern Studies 3, no. 2, 2004, 153-173.
• Güneş, Ömer ve İbrahim Şahin. Antolojiya Dengbêjan 2: Dengbêj Şakiro. İstanbul: Nûbihar, 2018.
• Koloğlu, Orhan. Arap Kaymakam: Libya’ya Başbakan Olan Türk Kaymakamın Yaşam Öyküsü. İstanbul: Aykırı Yayıncılık, 2011.
• Misra, Amalendu. On Beheading. New York: Palgrave, 2022.
• Refîq Hîlmî, Pakîze. Kurd û Jiyanêkî Pirr Endêşe: Yaddaşt. Hewlêr, 2000.
• Rush, Alan de L. ve Jane Priestland, yay. haz. Records of Iraq, 1914-1966, Volume 3: 1921- 1924. Great Britain: Archive Editions, 2001.
• Süphandağ, Kemal. Hamidiye Alayları, Ağrı Kürt Direnişi ve Zîlan Katliamı. İstanbul: Pêrî Yayınları, 2012.
• Ulugana, Sedat ve Kumru Toktamış. Ağrı İsyanı’nda İstanbullu Bir Kadın. Ankara: Dipnot Yayınları, 2023.
• Vansina, Jan. Oral Tradition as History. Madison: University of Wisconsin Press, 1985.
• White, Jenny B. “State Feminism, Modernization, and the Turkish Republican Woman”. NWSA Journal 15, no. 3, 2003, 145-159.
• Xall, Şêx Mihemedî. Pendî Pêşînan. Nawendî Hizrî û Rroşinbîrî Xall, 2021.
• Yüksel, Metin. “On the Borders of the Turkish and Iranian Nation-States: the Story of Ferzende and Besra”. Middle Eastern Studies 52, no. 4, 2016, 656-676.
• Yüksel, Metin. “Dilşa’nın Babasına Ağıt: Ruslar, Dengbêjler ve Bulanık Savaşı”. Yay. haz. Ercan Çağlayan. “Burası Muş’tur”: Tarih, Toplum, Kültür ve Edebiyat. 325-358. İstanbul: Pınar, 2019.
• Yüksel, Metin. “Oral Poets in Conflict: Âşık Veysel and Dengbêj Reso on the Rope”. Journal of Folklore Research 56, no. 1, 2019, 71-103.
• Yüksel, Metin. “Dengbêj, Mullah, Intelligentsia: The Survival and Revival of the Kurdish- Kurmanji Language in the Middle East, 1925-1960”. Doktora Tezi, the University of Chicago, 2011.
• Yüksel, Metin. “The Encounter of Kurdish Women with Nationalism in Turkey”. Middle Eastern Studies 42, no. 5 (2006): 777-802.
• Zürcher, Erik J. Turkey: A Modern History. London and New York: I. B. Tauris, 2004.
• Bulut, Faik. “Ağrı İsyanı’ndaki Kadın ve Çocuklara Ne Oldu?” Independent Türkçe, https://www.indyturk.com/node/220791 Son Erişim Tarihi: 25 Ağustos 2023.
• Temel, Celâl. “Efsane Bir Kürt Kadını: Gülnaz Hanım”. Rûpela Nû, http://www.rupelanu.org/efsane-bir-kurd-kadini-gulnaz-hanim-1093yy.htm Son Erişim Tarihi: 29 Ağustos 2023.
• Kemal Süphandağı İle Telefon Görüşmesi, 22 Ağustos ve 10 Eylül 2023.