Araştırma Makalesi
Yıl 2023,
Sayı: 3, 52 - 69, 26.12.2023
Öz
Bu araştırma, 1930’ların sonlarında, Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde rekabet halindeki iki spor kulübünün yöneticileri arasında başlayan ve ardından tüm kasabaya yayılan gerilimli ortamı incelemektedir. Devletin merkeze alındığı edilgen bir taşra toplumu anlatısının ötesine geçerek, kasabanın burjuvaları olan kulüp yöneticilerinin arasındaki çatışmalı ilişkiyi odağa almıştır. Bu sayede erken Cumhuriyet Dönemi taşra toplumundaki sınıf içi ilişkilere dair yeni sorular sormayı amaçlamıştır. Ayrıca, spor kulüplerinden yola çıkarak taşradaki diğer devlet dışı kurumların, yerel burjuvazinin kimlik oluşturma sürecinde, iktidar arayışında ve sınıf içi çatışmalarda oynadığı rol de irdelenmiştir. Araştırma sırasında, resmi devlet arşivi belgelerinin yanı sıra yerel gazete ve dergi gibi çeşitli kaynaklar da incelenmiştir. Bilhassa yerel gazeteler, kasabadaki günlük olayları takip etmek ve toplumdaki farklı sesleri duymak açısından büyük önem taşımaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma, farklı kaynakları birbiriyle konuşturarak erken Cumhuriyet Dönemi taşra tarihini sınıf odaklı bir bakış açısıyla ele almayı ve eleştirel bir perspektifle değerlendirmeyi hedeflemiştir.
Anahtar Kelimeler
Erken cumhuriyet dönemi taşra toplumu burjuva yerel tarih taşra kurumları
Kaynakça
- Cumhuriyet Arşivi
- “15 Eylül Ayvalığımızın Kurtuluşu”. Ayvalık, 16 Eylül 1937.
- Sevgi Adak ve Alexandros Lamprou, Yay. Haz. Tek Parti Dönemini Yeniden Düşünmek: Devlet, Toplum ve Siyaset. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022.
- Akın, Yiğit. “Ana Hatları ile Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor Politikaları”. Toplum ve Bilim 103, 2005, 53-92.
- ———. Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
- ———. “Reconsidering State, Party, and Society in Early Republican Turkey: Politics of Petitioning”. International Journal of Middle East Studies 39, no. 3, Ağustos 2007, 435-57.
- Atılgan, Gökhan. “Kayıp Burjuvazinin Peşinde: İlk Kemalistler Üzerine Bir Sınıf Analizi”. Çalışma ve Toplum 2, no. 77, 2023, 991-1024.
- “Ayvalık Basımevi Direktörlüğüne”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
- “Ayvalık Halkevi Bandosu”. Ayvalık, 24 Haziran 1937.
- “Ayvalık Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığına”. Ayvalık, 11 Şubat 1943.
- “Bando Öğretmeni Hakkında”. Ayvalık, 1 Temmuz 1937.
- Baskın, Hüseyin Avni. “Akın Spor Lagvedilmelidir”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
- ———. “İkiliğin Önü Alınmayacak mı?” Ayvalık, 12 Ağustos 1937.
- ———. “Milli Duygular Ayvalıkda İflas Mı Ediyor?” Ayvalık, 2 Eylül 1937.
- Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1973.
- “Bir Temenni”. Ayvalık, 7 Ekim 1937.
- Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşas: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
- “Bu da mı Hüsnü Niyet”. Ayvalık, 31 Mart 1938.
- Clark, Peter. British Clubs and Societies 1580-1800: The Origins of an Associational World. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001.
- Çomu, Emine. “The Exchange of Populations and Its Aftermath in Ayvalik, Mersin and Trabzon”. The International Journal of Turkish Studies 18, no. 1-2, 2012, 17-38.
- Demet Lüküslü ve Şakir Dinçşahin. “Shaping Bodies Shaping Minds: Selim Sırrı Tarcan and the Origins of Modern Physical Education in Turkey”. The International Journal of the History of Sport 30, no. 3, 2013, 195-209.
- Doğan, Fazıl. Milli Mücadele Hatıralarım. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
- “Efkarı Umumiyeye”. Ayvalık, 18 Mart 1937.
- Emrence, Cem. “From Elite Circles to Power Networks: Turkish Soccer Clubs in a Global Age, 1903-2005”. Soccer and Society 11, no. 3, 2010, 242-52.
- Ergelen, Faruk. “Ayvalık Türk Ocağı ve Fazıl Doğan”. Bizim Ayvalık, 2017, 14.
- “Gençlik ve İdma Yurdu”. Ayvalık, 3 Şubat 1938.
- Gücük, Hümeyra. “Dr. Fazıl Doğan’ın Biyografisi”. Bizim Ayvalık, 2018, 12.
- “Hata Bilinmelidir”. Ayvalık, 8 Nisan 1937.
- Heper, Metin. Türkiyede Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2006.
- “İktisa Vekili Celal Bayar Ayvalıkda”. Ayvalık, 5 Ağustos 1937.
- “İzmi Zeytinyağı İhracatçıla Birliği”. Akşam, 10 Ocak 1940.
- Kazancıgil, Zeynep. “Geçmişini Bilmeyen Geleceğe Yön Veremez”. Ayda Bir Ayvalık, Mayıs 2018, 32.
- Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet Ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2007.
- Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. İstanbul: Arkadaş Yayınevi, 2017.
- Meeker, Michael. İmparatorlukta Gelen Bir Ulus. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
- Metinsoy, Murat. “Kemalizmin Taşrası: Erken Cumhuriyet Taşrasında Parti, Devlet ve Toplum”. Toplum ve Bilim, no. 118, 2010, 124-64.
- ———. The Power of the People: Everyday Resistance and Dissent in the Making of Modern Turkey, 1923-38. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
- Migdal, Joel S. Güçlü Toplumlar ve Zayıf Devletler. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
- Morris, R. J. “Clubs, Societies and Associations”. The Cambridge Social History of Britain, 1750-1950. Yay. Haz. F. M. L. Thompson, 395-444. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
- ———. “Voluntary Societies and British Urban Elites, 1780–1850: An Analysis”. The Historical Journal 26, no. 1, Mart 1983, 95-118.
- Öztürk, Serdar. “Bir Kurumun Tarihsel ve Sosyolojik İncelemes: Şehir Kulüpleri (1923-1950)”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, no. 4, 2006, 89-115.
- “Parti Başkanımız”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
- Recep Efe, Abdullah Soykan, İsa Cürebal ve Süleyman Sönmez. Edremit Yöresi Yağhaneleri: Geçmişten Günümüze Zeytin, Zeytinyağı ve Sabun Sanayii. İstanbul: Ana Gıda, 2013.
- “Reklam, Gösteriş”. Ayvalık, 6 Mayıs 1937.
- Sarıeren, Şemsettin. “Biribirinden Bihaber Iki Içtimaî Zümre 2”. Ayvalık, 8 Eylül 1949.
- ———. “Birîbîrînden Bîhaber Iki Içtimaî Zümre 3”. Ayvalık, 15 Eylül 1949.
- Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstabul: Ötüken Neşriyat, 1994.
- Scott, James C. Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Haven ve Londra: Yale University Press, 1985.
- Şentay, Bülent. “Ayvalık Ticaret Odası”. Yakamoz, Eylül 2012.
- “Seraba Hezeyan Olan Isnadlar”. Ayvalık, 4 Mart 1937.
- Şut. “Akıntıya Kürek Çekmeyelim”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
- Taşdemir, Serap. “Halkevlerinin Taşradaki Yansımalarına Bir Örnek: Ayvalık Halkevi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17, no. 34, Bahar 2017, 215-238.
- ———. “Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Ayvalık Teşkilatlanması ve 1930 Yılı Belediye Seçimleri”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 19, no. 39, Güz 2019, 613-634.
- “Tavzih Ediyoruz” Ayvalık, 4 Şubat 1937.
- Tüfek, Sabri Sami. “Cumhuriyet Döneminde Spor (1923-1938)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
- Tokyay, Vedat. "Ayvalık’ta Saydam Mekanlar." Yapı Dergisi, Ekim 2022.
- Tunç, Sevecen. Putting the City on the Map: A Social History of Football in Trabzon to 1967. Almanya: LAP, Lambert Academic Publishing, 2010.
- Türk Ocağı Yasası. Ankara: Yenigün Matbaası, 1924.
- Türk Ocakları 1930 Kurultayına Arzedilen Merkez, Murakabe, İli ve San’at Heyeti Raporları. Ankara: Türk Ocakları Matbaası, 1930.
- “Yaz Mevsimi Söndümü”. Ayvalık, 8 Temmuz 1937.
- Yenal, Münir. Balıkesir Spor Tarihi 1918-1988. İzmir 1988.
- Yılmaz, Elif. “Demirden Leblebi: Girit - Ayvalık’a Yerleşen Girit Mübadilleri”. Sosyoloji Dergisi 3, no. 22, 2011, 157-189.
Yıl 2023,
Sayı: 3, 52 - 69, 26.12.2023
Öz
This research examines the tense atmosphere among the managers of two rival sports clubs in the late 1930s in the Ayvalık district of Balıkesir, which subsequently spread throughout the entire town. Beyond the state-centric narrative, it specifically focuses on the conflict between the club managers representing the town’s bourgeoisie. The aim is to pose new questions regarding class relations in the provincial society of the early Republican era. Additionally, starting from sports clubs, the paper delves into the role played by other non-state institutions in the countryside, including their involvement in identity formation, the pursuit of power, and intra-class conflicts within the local bourgeoisie. Throughout the research, diverse sources, such as official state archive documents, as well as various local newspapers and magazines, were examined. Notably, local newspapers hold significant importance in tracking daily events in the town and amplifying different societal voices. Ultimately, this study aims to adopt a class-focused perspective and critically evaluate the early Republican era provincial history by cross-referencing various sources.
Anahtar Kelimeler
Early republican era provincial society bourgeoisie local history provincial institutions
Kaynakça
- Cumhuriyet Arşivi
- “15 Eylül Ayvalığımızın Kurtuluşu”. Ayvalık, 16 Eylül 1937.
- Sevgi Adak ve Alexandros Lamprou, Yay. Haz. Tek Parti Dönemini Yeniden Düşünmek: Devlet, Toplum ve Siyaset. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022.
- Akın, Yiğit. “Ana Hatları ile Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor Politikaları”. Toplum ve Bilim 103, 2005, 53-92.
- ———. Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
- ———. “Reconsidering State, Party, and Society in Early Republican Turkey: Politics of Petitioning”. International Journal of Middle East Studies 39, no. 3, Ağustos 2007, 435-57.
- Atılgan, Gökhan. “Kayıp Burjuvazinin Peşinde: İlk Kemalistler Üzerine Bir Sınıf Analizi”. Çalışma ve Toplum 2, no. 77, 2023, 991-1024.
- “Ayvalık Basımevi Direktörlüğüne”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
- “Ayvalık Halkevi Bandosu”. Ayvalık, 24 Haziran 1937.
- “Ayvalık Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığına”. Ayvalık, 11 Şubat 1943.
- “Bando Öğretmeni Hakkında”. Ayvalık, 1 Temmuz 1937.
- Baskın, Hüseyin Avni. “Akın Spor Lagvedilmelidir”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
- ———. “İkiliğin Önü Alınmayacak mı?” Ayvalık, 12 Ağustos 1937.
- ———. “Milli Duygular Ayvalıkda İflas Mı Ediyor?” Ayvalık, 2 Eylül 1937.
- Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1973.
- “Bir Temenni”. Ayvalık, 7 Ekim 1937.
- Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşas: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
- “Bu da mı Hüsnü Niyet”. Ayvalık, 31 Mart 1938.
- Clark, Peter. British Clubs and Societies 1580-1800: The Origins of an Associational World. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001.
- Çomu, Emine. “The Exchange of Populations and Its Aftermath in Ayvalik, Mersin and Trabzon”. The International Journal of Turkish Studies 18, no. 1-2, 2012, 17-38.
- Demet Lüküslü ve Şakir Dinçşahin. “Shaping Bodies Shaping Minds: Selim Sırrı Tarcan and the Origins of Modern Physical Education in Turkey”. The International Journal of the History of Sport 30, no. 3, 2013, 195-209.
- Doğan, Fazıl. Milli Mücadele Hatıralarım. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
- “Efkarı Umumiyeye”. Ayvalık, 18 Mart 1937.
- Emrence, Cem. “From Elite Circles to Power Networks: Turkish Soccer Clubs in a Global Age, 1903-2005”. Soccer and Society 11, no. 3, 2010, 242-52.
- Ergelen, Faruk. “Ayvalık Türk Ocağı ve Fazıl Doğan”. Bizim Ayvalık, 2017, 14.
- “Gençlik ve İdma Yurdu”. Ayvalık, 3 Şubat 1938.
- Gücük, Hümeyra. “Dr. Fazıl Doğan’ın Biyografisi”. Bizim Ayvalık, 2018, 12.
- “Hata Bilinmelidir”. Ayvalık, 8 Nisan 1937.
- Heper, Metin. Türkiyede Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2006.
- “İktisa Vekili Celal Bayar Ayvalıkda”. Ayvalık, 5 Ağustos 1937.
- “İzmi Zeytinyağı İhracatçıla Birliği”. Akşam, 10 Ocak 1940.
- Kazancıgil, Zeynep. “Geçmişini Bilmeyen Geleceğe Yön Veremez”. Ayda Bir Ayvalık, Mayıs 2018, 32.
- Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet Ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2007.
- Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. İstanbul: Arkadaş Yayınevi, 2017.
- Meeker, Michael. İmparatorlukta Gelen Bir Ulus. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
- Metinsoy, Murat. “Kemalizmin Taşrası: Erken Cumhuriyet Taşrasında Parti, Devlet ve Toplum”. Toplum ve Bilim, no. 118, 2010, 124-64.
- ———. The Power of the People: Everyday Resistance and Dissent in the Making of Modern Turkey, 1923-38. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
- Migdal, Joel S. Güçlü Toplumlar ve Zayıf Devletler. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
- Morris, R. J. “Clubs, Societies and Associations”. The Cambridge Social History of Britain, 1750-1950. Yay. Haz. F. M. L. Thompson, 395-444. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
- ———. “Voluntary Societies and British Urban Elites, 1780–1850: An Analysis”. The Historical Journal 26, no. 1, Mart 1983, 95-118.
- Öztürk, Serdar. “Bir Kurumun Tarihsel ve Sosyolojik İncelemes: Şehir Kulüpleri (1923-1950)”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, no. 4, 2006, 89-115.
- “Parti Başkanımız”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
- Recep Efe, Abdullah Soykan, İsa Cürebal ve Süleyman Sönmez. Edremit Yöresi Yağhaneleri: Geçmişten Günümüze Zeytin, Zeytinyağı ve Sabun Sanayii. İstanbul: Ana Gıda, 2013.
- “Reklam, Gösteriş”. Ayvalık, 6 Mayıs 1937.
- Sarıeren, Şemsettin. “Biribirinden Bihaber Iki Içtimaî Zümre 2”. Ayvalık, 8 Eylül 1949.
- ———. “Birîbîrînden Bîhaber Iki Içtimaî Zümre 3”. Ayvalık, 15 Eylül 1949.
- Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstabul: Ötüken Neşriyat, 1994.
- Scott, James C. Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Haven ve Londra: Yale University Press, 1985.
- Şentay, Bülent. “Ayvalık Ticaret Odası”. Yakamoz, Eylül 2012.
- “Seraba Hezeyan Olan Isnadlar”. Ayvalık, 4 Mart 1937.
- Şut. “Akıntıya Kürek Çekmeyelim”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
- Taşdemir, Serap. “Halkevlerinin Taşradaki Yansımalarına Bir Örnek: Ayvalık Halkevi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17, no. 34, Bahar 2017, 215-238.
- ———. “Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Ayvalık Teşkilatlanması ve 1930 Yılı Belediye Seçimleri”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 19, no. 39, Güz 2019, 613-634.
- “Tavzih Ediyoruz” Ayvalık, 4 Şubat 1937.
- Tüfek, Sabri Sami. “Cumhuriyet Döneminde Spor (1923-1938)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
- Tokyay, Vedat. "Ayvalık’ta Saydam Mekanlar." Yapı Dergisi, Ekim 2022.
- Tunç, Sevecen. Putting the City on the Map: A Social History of Football in Trabzon to 1967. Almanya: LAP, Lambert Academic Publishing, 2010.
- Türk Ocağı Yasası. Ankara: Yenigün Matbaası, 1924.
- Türk Ocakları 1930 Kurultayına Arzedilen Merkez, Murakabe, İli ve San’at Heyeti Raporları. Ankara: Türk Ocakları Matbaası, 1930.
- “Yaz Mevsimi Söndümü”. Ayvalık, 8 Temmuz 1937.
- Yenal, Münir. Balıkesir Spor Tarihi 1918-1988. İzmir 1988.
- Yılmaz, Elif. “Demirden Leblebi: Girit - Ayvalık’a Yerleşen Girit Mübadilleri”. Sosyoloji Dergisi 3, no. 22, 2011, 157-189.
Toplam 62 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihsel Çalışmalar (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 24 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 3 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları
Beşinci Sayımızla Merhaba!
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.
Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.
Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.
Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer