Cumhuriyet Taşra Burjuvazisini Nerede Bulmalı?

Yıl 2023, Sayı: 3, 52 - 69, 26.12.2023

Seda Özdemir Şimşek

Öz

Bu araştırma, 1930’ların sonlarında, Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde rekabet halindeki iki spor kulübünün yöneticileri arasında başlayan ve ardından tüm kasabaya yayılan gerilimli ortamı incelemektedir. Devletin merkeze alındığı edilgen bir taşra toplumu anlatısının ötesine geçerek, kasabanın burjuvaları olan kulüp yöneticilerinin arasındaki çatışmalı ilişkiyi odağa almıştır. Bu sayede erken Cumhuriyet Dönemi taşra toplumundaki sınıf içi ilişkilere dair yeni sorular sormayı amaçlamıştır. Ayrıca, spor kulüplerinden yola çıkarak taşradaki diğer devlet dışı kurumların, yerel burjuvazinin kimlik oluşturma sürecinde, iktidar arayışında ve sınıf içi çatışmalarda oynadığı rol de irdelenmiştir. Araştırma sırasında, resmi devlet arşivi belgelerinin yanı sıra yerel gazete ve dergi gibi çeşitli kaynaklar da incelenmiştir. Bilhassa yerel gazeteler, kasabadaki günlük olayları takip etmek ve toplumdaki farklı sesleri duymak açısından büyük önem taşımaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma, farklı kaynakları birbiriyle konuşturarak erken Cumhuriyet Dönemi taşra tarihini sınıf odaklı bir bakış açısıyla ele almayı ve eleştirel bir perspektifle değerlendirmeyi hedeflemiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken cumhuriyet dönemi, taşra toplumu, burjuva, yerel tarih, taşra kurumları

Where to Find the Republican Provincial Bourgeoisie?

Öz

This research examines the tense atmosphere among the managers of two rival sports clubs in the late 1930s in the Ayvalık district of Balıkesir, which subsequently spread throughout the entire town. Beyond the state-centric narrative, it specifically focuses on the conflict between the club managers representing the town’s bourgeoisie. The aim is to pose new questions regarding class relations in the provincial society of the early Republican era. Additionally, starting from sports clubs, the paper delves into the role played by other non-state institutions in the countryside, including their involvement in identity formation, the pursuit of power, and intra-class conflicts within the local bourgeoisie. Throughout the research, diverse sources, such as official state archive documents, as well as various local newspapers and magazines, were examined. Notably, local newspapers hold significant importance in tracking daily events in the town and amplifying different societal voices. Ultimately, this study aims to adopt a class-focused perspective and critically evaluate the early Republican era provincial history by cross-referencing various sources.

Anahtar Kelimeler

Early republican era, provincial society, bourgeoisie, local history, provincial institutions

Kaynakça

• Cumhuriyet Arşivi
• “15 Eylül Ayvalığımızın Kurtuluşu”. Ayvalık, 16 Eylül 1937.
• Sevgi Adak ve Alexandros Lamprou, Yay. Haz. Tek Parti Dönemini Yeniden Düşünmek: Devlet, Toplum ve Siyaset. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022.
• Akın, Yiğit. “Ana Hatları ile Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor Politikaları”. Toplum ve Bilim 103, 2005, 53-92.
• ———. Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• ———. “Reconsidering State, Party, and Society in Early Republican Turkey: Politics of Petitioning”. International Journal of Middle East Studies 39, no. 3, Ağustos 2007, 435-57.
• Atılgan, Gökhan. “Kayıp Burjuvazinin Peşinde: İlk Kemalistler Üzerine Bir Sınıf Analizi”. Çalışma ve Toplum 2, no. 77, 2023, 991-1024.
• “Ayvalık Basımevi Direktörlüğüne”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
• “Ayvalık Halkevi Bandosu”. Ayvalık, 24 Haziran 1937.
• “Ayvalık Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığına”. Ayvalık, 11 Şubat 1943.
• “Bando Öğretmeni Hakkında”. Ayvalık, 1 Temmuz 1937.
• Baskın, Hüseyin Avni. “Akın Spor Lagvedilmelidir”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
• ———. “İkiliğin Önü Alınmayacak mı?” Ayvalık, 12 Ağustos 1937.
• ———. “Milli Duygular Ayvalıkda İflas Mı Ediyor?” Ayvalık, 2 Eylül 1937.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1973.
• “Bir Temenni”. Ayvalık, 7 Ekim 1937.
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşas: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
• “Bu da mı Hüsnü Niyet”. Ayvalık, 31 Mart 1938.
• Clark, Peter. British Clubs and Societies 1580-1800: The Origins of an Associational World. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001.
• Çomu, Emine. “The Exchange of Populations and Its Aftermath in Ayvalik, Mersin and Trabzon”. The International Journal of Turkish Studies 18, no. 1-2, 2012, 17-38.
• Demet Lüküslü ve Şakir Dinçşahin. “Shaping Bodies Shaping Minds: Selim Sırrı Tarcan and the Origins of Modern Physical Education in Turkey”. The International Journal of the History of Sport 30, no. 3, 2013, 195-209.
• Doğan, Fazıl. Milli Mücadele Hatıralarım. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• “Efkarı Umumiyeye”. Ayvalık, 18 Mart 1937.
• Emrence, Cem. “From Elite Circles to Power Networks: Turkish Soccer Clubs in a Global Age, 1903-2005”. Soccer and Society 11, no. 3, 2010, 242-52.
• Ergelen, Faruk. “Ayvalık Türk Ocağı ve Fazıl Doğan”. Bizim Ayvalık, 2017, 14.
• “Gençlik ve İdma Yurdu”. Ayvalık, 3 Şubat 1938.
• Gücük, Hümeyra. “Dr. Fazıl Doğan’ın Biyografisi”. Bizim Ayvalık, 2018, 12.
• “Hata Bilinmelidir”. Ayvalık, 8 Nisan 1937.
• Heper, Metin. Türkiyede Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2006.
• “İktisa Vekili Celal Bayar Ayvalıkda”. Ayvalık, 5 Ağustos 1937.
• “İzmi Zeytinyağı İhracatçıla Birliği”. Akşam, 10 Ocak 1940.
• Kazancıgil, Zeynep. “Geçmişini Bilmeyen Geleceğe Yön Veremez”. Ayda Bir Ayvalık, Mayıs 2018, 32.
• Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet Ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2007.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. İstanbul: Arkadaş Yayınevi, 2017.
• Meeker, Michael. İmparatorlukta Gelen Bir Ulus. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Metinsoy, Murat. “Kemalizmin Taşrası: Erken Cumhuriyet Taşrasında Parti, Devlet ve Toplum”. Toplum ve Bilim, no. 118, 2010, 124-64.
• ———. The Power of the People: Everyday Resistance and Dissent in the Making of Modern Turkey, 1923-38. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
• Migdal, Joel S. Güçlü Toplumlar ve Zayıf Devletler. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
• Morris, R. J. “Clubs, Societies and Associations”. The Cambridge Social History of Britain, 1750-1950. Yay. Haz. F. M. L. Thompson, 395-444. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
• ———. “Voluntary Societies and British Urban Elites, 1780–1850: An Analysis”. The Historical Journal 26, no. 1, Mart 1983, 95-118.
• Öztürk, Serdar. “Bir Kurumun Tarihsel ve Sosyolojik İncelemes: Şehir Kulüpleri (1923-1950)”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, no. 4, 2006, 89-115.
• “Parti Başkanımız”. Ayvalık, 2 Ocak 1937.
• Recep Efe, Abdullah Soykan, İsa Cürebal ve Süleyman Sönmez. Edremit Yöresi Yağhaneleri: Geçmişten Günümüze Zeytin, Zeytinyağı ve Sabun Sanayii. İstanbul: Ana Gıda, 2013.
• “Reklam, Gösteriş”. Ayvalık, 6 Mayıs 1937.
• Sarıeren, Şemsettin. “Biribirinden Bihaber Iki Içtimaî Zümre 2”. Ayvalık, 8 Eylül 1949.
• ———. “Birîbîrînden Bîhaber Iki Içtimaî Zümre 3”. Ayvalık, 15 Eylül 1949.
• Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstabul: Ötüken Neşriyat, 1994.
• Scott, James C. Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Haven ve Londra: Yale University Press, 1985.
• Şentay, Bülent. “Ayvalık Ticaret Odası”. Yakamoz, Eylül 2012.
• “Seraba Hezeyan Olan Isnadlar”. Ayvalık, 4 Mart 1937.
• Şut. “Akıntıya Kürek Çekmeyelim”. Ayvalık, 11 Mart 1937.
• Taşdemir, Serap. “Halkevlerinin Taşradaki Yansımalarına Bir Örnek: Ayvalık Halkevi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17, no. 34, Bahar 2017, 215-238.
• ———. “Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Ayvalık Teşkilatlanması ve 1930 Yılı Belediye Seçimleri”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 19, no. 39, Güz 2019, 613-634.
• “Tavzih Ediyoruz” Ayvalık, 4 Şubat 1937.
• Tüfek, Sabri Sami. “Cumhuriyet Döneminde Spor (1923-1938)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
• Tokyay, Vedat. "Ayvalık’ta Saydam Mekanlar." Yapı Dergisi, Ekim 2022.
• Tunç, Sevecen. Putting the City on the Map: A Social History of Football in Trabzon to 1967. Almanya: LAP, Lambert Academic Publishing, 2010.
• Türk Ocağı Yasası. Ankara: Yenigün Matbaası, 1924.
• Türk Ocakları 1930 Kurultayına Arzedilen Merkez, Murakabe, İli ve San’at Heyeti Raporları. Ankara: Türk Ocakları Matbaası, 1930.
• “Yaz Mevsimi Söndümü”. Ayvalık, 8 Temmuz 1937.
• Yenal, Münir. Balıkesir Spor Tarihi 1918-1988. İzmir 1988.
• Yılmaz, Elif. “Demirden Leblebi: Girit - Ayvalık’a Yerleşen Girit Mübadilleri”. Sosyoloji Dergisi 3, no. 22, 2011, 157-189.