Khurshid Press in the Context of Persian Printing Houses in Istanbul

Yıl 2024, Sayı: 4, 22 - 43, 30.06.2024

Güllü Yıldız

Öz

This article aims to introduce Muhammad Mahdi Tabrizi as a previously unknown actor in the history of the Ottoman printing press through his life and the publishing activities centered around the Khurshid printing house. To achieve this, the article first presents a biography of Muhammad Mahdi, discussing issues related to his identity. It then seeks to detail every aspect of his publishing activities. Utilizing archival materials and the imprints of the printed books, the article compiles a history of the Khurshid printing house and provides a comprehensive inventory of the books he printed. Finally, the article analyzes Mahdi’s association with the Akhtar printing house to evaluate the scope of his publishing endeavors.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Persians, Ajams, Publication, Muḥammad Mahdī Tabrīzī, Khurshid Printing House

İstanbul’daki Acem Matbaalarının Bir Örneği Olarak Hurşid Matbaası ve Faaliyetleri

Öz

Bu makale Osmanlı matbuat tarihinin bilinmeyen aktörlerinden biri olarak Muhammed Mehdi Tebrizî’yi hayatı ve Hurşid matbaası merkezli yayıncılık faaliyetleriyle tanıtmayı amaçlamaktadır. Bunun için öncelikle Muhammed Mehdi’nin biyografisine yer verilerek kimliği hakkındaki belirsizlikler tartışılmış ve ardından yayıncılık faaliyetleri bütün yönleriyle tespit edilmeye çalışılmıştır. Sahibi olduğu Hurşid matbaasının tarihini ve bu matbaada bastığı kitapların tam bir listesini oluşturabilmek için arşiv belgelerinin yanı sıra basılan kitapların künye bilgilerine başvurulmuştur. Son olarak Muhammed Mehdi’nin yayıncılık faaliyetlerinin boyutunu değerlendirebilmek amacıyla Ahter matbaasıyla irtibatı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Acemler, Yayıncılık, Muhammed Mehdi Tebrizî, Hurşid Matbaası

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezareti Matbuat-ı Dahiliye Kalemi (DH. MDK)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Paris Sefareti (HR.SFR. 04)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususi (İ. HUS)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Maarif (İ. MF)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İradeler Adliye ve Mezahib (İ. AZN)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Telif ve Tercüme Dairesi (MF. TTD)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y. PRK. EŞA)
• Ahter (1890, 1892, 1894, 1896).
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye (1316, 1317, 1318, 1319, 1321).
• Balaÿ, Christophe. “Littérature Persane en Diaspora: Istanbul 1865-1895”. Les Iraniens d’Istanbul. Yay. Haz. Thierry Zarcone ve F. Zarinebaf-Shahr, 177-184. Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993. (çevirisi: “Diasporadaki Fars Edebiyatı: İstanbul 1865-1895”. Tanzimat ve Edebiyat: Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür. Yay. Haz. Mehmet Fatih Uslu ve Fatih Altuğ, 267-278. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Bâmdâd, Mehdî. Şerh-i Hâl-i Ricâl-İrân der karni 12 ve 13 ve 14 Hicrî, 6 cilt. Tahran: İntişârât-ı züvvâr, 1371 (1992).
• Browne, Edward Granwille. The Press and Poetry of Modern Persia. Cambridge: Cambridge University Press, 1914.
• Ceyhan, Nesîme. II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikâyesi (1908-1918). İstanbul: Selis Kitaplar, 2009.
• Cici, Recep. “İmamzâde, Muhammed b. Ebû Bekir”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 2000. 22:210-211.
• Dabashi, Hamid. Reversing the Colonial Gaze: Persian Travelers Abroad. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
• Dığıroğlu, Filiz. Dersaadet’te Bir Acem Kitapçı: Kitap-Füruş Hacı Hüseyin Ağa. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2014.
• Dığıroğlu, Filiz ve Güllü Yıldız. “Osmanlı Devleti’nin Şii Neşriyata Bakışı ve Acem Kitapçılar”. Müteferrika 54, 2018/2, 117-134.
• Dığıroğlu, Filiz. “Osmanlı Matbuatında Acemler: Şirket-i Sahafiye-i İraniye”. Osmanlı Araştırmaları 56, 2020, 225-258.
• Dığıroğlu, Filiz. Osmanlı’da Dinî Matbuat: Sultan Abdülhamit ve II. Meşrutiyet Devrinde Kurumlar Aktörler Denetim ve Sansür Politikaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 2022.
• Dığıroğlu, Filiz. “Sultanın Ecnebileri: Dersaâdet’in Acemleri”. Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi. 3. Cilt. Yay. Haz. Fahrettin Gün vd., 932-968. İstanbul: TBMM Millî Saraylar, 2018.
• Dığıroğlu, Filiz. “Tebriz-İstanbul Ticaretinin Dersaadet’teki Yansımaları”. T.C. Dışişleri Bakanlığı Tebriz Başkonsolosluğunun Kuruluşunun 100. Yılı. Yay. Haz. Umut Başar, 183-207. Ankara: Nobel Yayınları, 2021.
• Ebrahimian, Mojtaba. “One Thousand Years of Persian Travel Writing and Siyahatnameh-Ye Ebrahim Beyg (1895) as Safarnameh”. Routledge Handbook of Post Classical and Contemporary Persian Literature. Yay. Haz. Kamran Talattof, 45-67. Londra: Routledge, 2023.
• Gurney, John. “E. G. Browne and the Iranian Community in Istanbul”. Les Iraniens d’Istanbul. Yay. Haz. Thierry Zarcone ve F. Zarinebaf-Shahr, 149-175. Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993.
• Hafız, Nimetullah. “Bulgaristan’da Yayımlanan Türkçe Kitaplar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1987, 311-365.
• Has, Şükrü Selim. “Mülteka’l-ebhur”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV, 2020. 31:548-551.
• Hâşimî, Muhammed Sadr. Târîh-i cerâid ve mecellât-ı İran, 4 cilt. İsfahan: İntişarât-ı Kemâl, 1343 (1964).
• İşimtekin, Somer. “Merâgaî’nin Seyahatnâme-yi İbrahim Beg’i üzerine bir değerlendirme”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları 17, Bahar 2018, 57-77.
• Kaşgarlı, Sultan Mahmut. “Uygur Türk Edebiyatının Târihî Gelişimi”. Türk Dünyası Araştırmaları 68, 1990, 45-62.
• Koloğlu, Orhan. “Un Journal Persan d’Istanbul: Akhtar”. Les Iraniens d’Istanbul. Yay. Haz. Thierry Zarcone ve F. Zarinebaf-Shahr, 133-140. Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993.
• Lawrence, Tanya E.. “An Age of Trans-Imperial Vernacularisms: The Iranian Dissident Community of the Late Ottoman Empire”. Doktora Tezi, Yale University, 2018.
• Lawrence, Tanya E. Akhtar Persian Language Newspaper Published in Istanbul and The Iranian Community of The Ottoman Empire in the Late Nineteenth Century. İstanbul: Libra, 2015.
• Minuchehr, Pardis. “Homeland from Afar: The Iranian Diaspora and the Quest for Modernity (1908– 1909)”. Doktora Tezi, Columbia University, 1998.
• Niya, Rahim Reis. İran ve Osmanî der Âsitane-i Karn-i Bistom, 2 cilt. Tahran: Neşr-i Mobna, 1382 (2003).
• Özgül, Metin Kayahan. “Yusuf Kamil Paşa’nın Tercüme-i Telemak’ı”. Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi XIV/40, 2002, 193-241.
• Parsinejad, İrac. “Zeyne’l-Âbidîn Merâğaî, Muntekıd-ı edebî”. İran-name 9/3, 1991, 427-440.
• Pervin, Nasıruddin. Târîh-i Ruznâme-Nigârî-i İraniyân ve Diger Parsî-Nevisiyan, 2 cilt. Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi, 1377 (1998).
• Sasani, Han Melik. Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir. Çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Strauss, Johann. “Who Read What in the Ottoman Empire (19th-20th centuries)?”. Middle Eastern Literatures 6/1, 2003, 39-76.
• Tek, Zeynep ve Tülin Arslan vd. “Batılılaşma Dönemi Doğu Edebiyatında ‘Les Aventures de Télémaque, Fils d’Ulysse’in Serüveni: Türkçe, Arapça ve Farsça Örneği”. DTCF Dergisi 61/1, 2021, 234-264.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi. “Zileli Muharrem Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV, 2019. EK-2:693-694.
• Tuğlacı, Pars. Bulgaristan ve Türk-Bulgar İlişkileri. İstanbul: Cem Yayınevi, 1984.
• Uludağ, Süleyman. “Dürretü’n-nâsihîn”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 1994. 10:32-33.
• Yetiş, Kazım. “Ta‘lîm-i Edebiyyât”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 2010. 39:514-515.
• Yıldız, Güllü. “İstanbul’da Bir Acem Matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter”. Osmanlı Araştırmaları 50, 2017, 175-218.
• Yıldız, Güllü. “Farsça Neşriyat Bağlamında İstanbul ve Ahter Matbaası”. Kebikeç 52, 2021, 69-104.
• Parvin, Nasseredin. “Hekmat”, Encyclopedia Iranica, https://iranicaonline.org/articles/hekmat, Son Erişim Tarihi: 17 Mart 2024