Jöntürk Neşriyatının Üretim ve Dağıtım Süreçleri

Yıl 2024, Sayı: 4, 44 - 75, 30.06.2024

Serhat Aslaner

Öz

Bu çalışma, II. Abdülhamit döneminde muhalif kişi, grup ve örgütler tarafından, kitleleri meşrutî idareye geçiş konusunda ikna ve aktive etmeyi amaçlayan propaganda metinlerinin üretim, çoğaltım ve dağıtım süreçlerine odaklanmaktadır. Makalede üretim süreçleri daha ziyade yurt dışındaki Jöntürkler (yayıncı Jöntürkler), çoğaltım ve dağıtım süreçleri ise daha ziyade yurt içinde yaşayan, Jöntürk fikriyatına sahip ya da eğilimli olmakla beraber daha pasif bi muhalif tavır sergileyen kesimler (okuyucu Jöntürkler) merkeze alınarak incelenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda makale Jöntürk neşriyatının; alt türleri, yurt içi ve dışında hangi tekniklerle basıldığı/çoğaltıldığı, hangi araç ve taktiklerle sirkülasyona girdiği ve nihayet nerelerde okunduğu sorularına yanıtlar üretmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Matbuat Tarihi , Jön Türk Neşriyatı , İttihat ve Terakki Cemiyeti , Yasaklı Politik Yayınlar , Muhalefet

The Production and Distribution Processes of the Young Turk Publications

Öz

This study focuses on the production, reproduction and distribution processes of propaganda texts produced by opposition individuals, groups and organizations during the reign of Abdülhamit II, with the aim of convincing and mobilizing the masses towards constitutional rule. The article examines the production processes by focusing on the Young Turks abroad (publisher Young Turks), while the reproduction and distribution processes are analyzed by focusing on those living in the country, who are inclined towards the Young Turk ideology, but exhibit a more passive oppositional attitude (reader Young Turks). In this context, the article seeks to answer questions regarding the sub-genres of Young Turk publications, the techniques used to print and reproduce them both domestically and abroad, the tools and tactics employed for their circulation, and finally where they were read.

Anahtar Kelimeler

History of Printing , Young Turk Publications , Committee of Union and Progress , Banned Political Publications , Opposition

Kaynakça

• “Ethem Ruhi Balkan’ın Hatıralarından, İttihatçılığın Temelini Atanlar”. Hatıralar Vesikalar Resimlerle Yakın Tarihimiz. 2 cilt, İstanbul: Türkpetrol, [t.y.].
• Ahmet Rasim. Muharrir, Şair, Edip. Yay. Haz. Kazım Yetiş. İstanbul: Tercüman, 1980.
• Akalın, Lale Uzay. Osmanlıdan Cumhuriyete Sancılı Yıllar Yahya Sezai Uzay’ın Anıları (1879-1970). İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2012.
• Aksoy, Yaşar. Bir Kent Bir İnsan İzmir’in Son Yüzyılı S. Ferit Eczacıbaşı’nın Yaşamı ve Anıları. İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, 1986.
• Apak, Rahmi. Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Aslaner, Serhat. “Meşrutiyet Fikrinin Taşraya İntikali ve Uygulanışı: Konya ve Kastamonu Vilayetleri Örneği (1897-1912)”. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2023.
• Ateş, Sabri. Tunalı Hilmi Bey–Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Aydın. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
• Birinci, Ali. Tarihin Hududunda. İstanbul: Dergah Yayınları, 2012.
• Bleda, Mithat Şükrü. İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
• Clayer, Nathalie. Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Çağın, Sabahattin. Tokadizade Şekip. İzmir: Akademi Kitabevi, 1998.
• Dığıroğlu, Filiz. Dersaadet’te Bir Acem Kitapçı: Kitap-Füruş Hacı Hüseyin Ağa. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2014.
• Dığıroğlu, Filiz. “Osmanlı Matbuatında Acemler: Şirket-i Sahafiye-i İraniye”. Osmanlı Araştırmaları 56, 2020, 225-258.
• Ekrem Reşad, Osman Ferid. 1325 Sene-i Maliyesine Mahsus Nevsal-i Osmani. Matbaa-i Ahmed İhsan [iç kapakta Matbaa-i Amedî], 1325.
• Emre, Ahmet Cevat. İki Neslin Tarihi. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1960.
• Erbil, Arif. Bahaeddin Şakir Bey’in Bıraktığı Vesikalara Göre İttihat ve Terakki. Yay. Haz. Erdal Aydoğan ve İsmail Eyyüpoğlu. Ankara: Alternatif Yayınları, 2004.
• Erişirgil, M. Emin. Bir Fikir Adamının Romanı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1951.
• Erkin, Behiç. “Atatürk’ün Selânik’teki Askerlik Hayatına Ait Hâtıralar”. Belleten 80, 1956, 599-604.
• Eryüksel, Hasan. Ziya Şakir Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Anıl Matbaası, 1949.
• Es, Hikmet Feridun. Tanımadığımız Meşhurlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
• Germanus, Gyula. Doğu’nun Büyüsü. İstanbul: Muhayyel Yayıncılık, 2019.
• Giritli Bir Türk. Firak. Kahire: Matbaa-i İctihad, 1906.
• Gökbel, Asaf ve Hikmet Şölen. Aydın İli Tarihi. Aydın: Aydın Halkevi Neşriyatı, 1936.
• Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889- 1902). İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Hanioğlu, M. Şükrü. The Young Turks in Opposition, New York: Oxford University Press, 1995.
• Hoca Muhyiddin. Hürriyet Mücahedeleri Yahut Firak ve Menfa Hatıraları. Dersaadet: Selanik Matbaası, 1326.
• Hürmen, Fatma Rezan. Ressam Naciye Neyyal’in Mutlakiyet Meşrutiyet ve Cumhuriyet Hatıraları. İstanbul: Pınar Yayınları, 2004.
• İbrahim Temo. İbrahim Temo’nun İttihat ve Terakki Anıları. İstanbul: Arba, 1987.
• İhtifalci Mehmet Ziya Bey. Yenikapı Mevlevihanesi. Yay. Haz. Murat A. Karavelioğlu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2005.
• İnan, Arı. Cami Baykurt’un Anılarıyla Son Osmanlı Afrikasında Hayat Çöl İnsanları Sürgünler ve Jön Türkler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• İttihat ve Terakki’nin Gizli Propaganda Faaliyetleri ve Abdülhamid. Yay. Haz. Türkmen Töreli, Ankara: Kripto, 2012.
• Kadri, Hüseyin Kazım. Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım. Yay. Haz. İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 2000.
• Kandemir, Feridun. Jön Türklerin Zindan Hatıraları. İstanbul: Muhit Yayınları, 1975.
• Kara, İsmail. “Ulema-Siyaset İlişkilerine Dair Önemli Bir Metin: Muhalefet Yapmak/Muhalefete Katılmak”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 4, 1998, 1-25.
• Kara, İsmail. “Ulema-Siyaset İlişkilerine Dair Metinler- II Ey Ulema! Bizim Gibi Konuş!”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 7, 1999, 65-134.
• Kara, İsmail. “Tarikat Çevrelerinin İttihat ve Terakki ile Münasebetleri”. Dergah 43, 1993, 14-15.
• Kara, İsmail. İsmail Kara, Hilafet Risaleleri, 1. c., İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Karabekir, Kazım. İttihat ve Terakki Cemiyeti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1969.
• Kaygusuz, Bezmi Nusret. Bir Roman Gibi. İzmir: İhsan Gümüşkaya Matbaası, 1955.
• Korkmaz, Mehmet. Bahriye Mektebinde Bir Jön Türk Muhittin Atayiğit’in II. Abdülhamid Dönemi Bahriye Mektebi Hatıraları (1892-1898). İstanbul: Büyüyen Ay, 2023.
• Kuran, Ahmed Bedevi. İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Tan Matbaası, 1945.
• Kuran, Ahmed Bedevi. Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele. İstanbul: Baha Matbaası, 1956.
• Kuran, Ahmet Bedevi. Harbiye Mektebi’nde Hürriyet Mücadelesi. İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Leskovikli Mehmet Rauf. İttihat ve Terakki Ne İdi?. Yay. Haz. Bülent Durbaş. İstanbul: Arba Yayınları, 1991.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri. İstanbul: İletişim, 2005.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Menteşe, Halil. Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşenin Anıları. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Midhat Paşa’nın Hatıraları Mir‘at-ı Hayret. 2 cilt. Yay. Haz. O. S. Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 1997.
• Muallim Vahyi. Bursalı Tahir Bey. İstanbul: Matbaa-i Orhaniye, 1334.
• Muammer Göçmen, İsviçre’de Jöntürk Basını ve Türk Siyasal Hayatına Etkiler. İstanbul: Kitabevi, 1995.
• Mustafa Ragıb. Meşrutiyetten Önce Manastır’da Patlayan Tabanca. Yay. Haz. Rahşan Aktaş. İstanbul: Bengi Yayınları, 2007.
• Okar, Mehmet Ali. Osmanlı Balkanlarının Son On Yılı. Yay. Haz. Ahmet Mesut Okar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Onbulak, Sermet. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e Operatör Doktor Ali Osman Onbulak ve Ailesinin Hayat Öyküsü. İstanbul: VTT Yayıncılık, 2017.
• Osmanlı Terakki ve İttihat ve Cemiyeti Paris Merkezi Yazışmaları Kopya Defterleri (1906-1908). Yay. Haz. C. Emiroğlu, K. Emiroğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
• Öksüz, Mert. Muharrir ve Matbuat: On Dokuzuncu Asırda Yazarlık Mesleği ve Babıali. İstanbul: Libra, 2022.
• Önder, Ali Rıza. Kayseri Basın Tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Özgül, M. Kayahan. Son Jön Türk Kalesi Ahmed Kemal Akünal. İstanbul: Kitabevi, 2010.
• Renda, Abdulhalik. Hatırat. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Sağlam, Tevfik. Nasıl Okudum. Yay. Haz. Hüsrev Hatemi-Aykut Kazancıgil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Atatürk’ün Yüzüncü Yılını Kutlama Yayınları, 1981.
• Suat, Efzayiş. Hüseyin Suad Yalçın ve Şiirleri. İstanbul: İstanbul Halk Basımevi, 1943.
• Süleyman Tevfik [Özzorluoğlu]. II. Meşrutiyetten Cumhuriyete Elli Yıllık Hatıralarım. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2011.
• Şemseddin Sami. Kamus-i Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Tahirü’l Mevlevî. Edebiyat Lugati. İstanbul: Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
• Tarım, Cevat Hakkı. Atatürk Kırşehir’de-İnkılapçı Bir Öğretmen Habip Arıöz. Ankara: Memleket Matbaası, 1956.
• Tekçe, Güngör. Zafir Konağında Bir Tuhaf Zaman. İstanbul: YKY, 2007.
• Tengirşek, Yusuf Kemal. Vatan Hizmetinde. İstanbul, 1967.
• Tepeyran, Ebubekir Hazım. Hatıralar. İstanbul: Pera Yayınları, 1998.
• Tugay, Asaf. İbret. 2 cilt. İstanbul: Okat Yayınevi, 1962.
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Kırk Yıl. İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat T. A. Ş., 1936.
• Uzer, Tahsin. Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1979.
• Vardar, Galib. İttihat ve Terakki İçinden Dönenler. Yay. Haz. Samih Nafiz Tansu, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1960.
• Yahya Kemal [Beyatlı]. Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım. İstanbul: Baha Matbaası, 1973.
• Yalçın, Hüseyin Suat. Hem Hatırlar Hem Gülerim. Ankara: Çolpan Kitap, 2021.
• Yalman, Ahmet Emin. Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Yeğenağa, Ali Münif. Ali Münif Bey’in Hatıraları. Yay. Haz. Taha Toros, İstanbul: İSİS, 1996.
• Yenilmez, Hasan. “II. Meşrutiyet Arifesinde İran’da Bir İttihatçı: Ömer Naci (1878-1916)”. Türkiye İran Araştırmaları Dergisi 2, 2022, 29-55.
• Yıldız, Güllü. “İstanbul’da Bir Acem Matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter”. Osmanlı Araştırmaları 50, 2017, 175-218.
• Yıldız, Güllü.. “Farsça Neşriyat Bağlamında İstanbul ve Ahter Matbaası”. Kebikeç 52, 2021, 69-104.
• https://www.youtube.com/watch?v=J2-KY42PH3U&t=1559s, Son Erişim Tarihi: 02.04.2024.