Artvin Arılı (Demirkapı) Yaylası Kaya Resimleri

Yıl 2021, , 781 - 818, 10.12.2021

Oktay Özgül

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.781

Öz

Doğu Karadeniz’de yayla kültürünün yoğun biçimde yaşandığı yerlerden birisi olan Arılı Yaylası/Demirkapı, önemli bir kaya resim alanını barındırır. Benzerlerine Erzurum, Kars, Ardahan, Erzincan, Hakkâri, Ankara, Ordu ve İzmir’de rastladığımız kaya resimlerinin ortak özelliği, göçer kültürlerin günlük hayatlarına dair veriler sunmasıdır. 2019 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile bölgede gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmalarında Artvin ili, Arhavi ilçesi, Arılı Yaylası’na yakın bir yerde; Namazgâh/Demirkapı adı verilen bir mevkideki kaya resimlerinde çalışmalar gerçekleştirdik. Kaya resimleri üzerinde fotoğraf ve çizim çalışmaları yapılmıştır. Kaya resimleri üzerinde gerçekleştirdiğimiz çalışmalarda, resimlerin göçer kültürler ile ilişkili olduğu ve köklerinin Orta Asya’ya kadar uzandığı anlaşılmıştır. Bu çalışmada; kaya resimlerinin Doğu Anadolu-Kafkasya ve Orta Asya’daki benzerleri ışığında tanıtımları yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Artvin, Arhavi, Kaya Resimleri, Kafkasya, Orta Asya, Göçer Kültür

Rock Pictures of Artvin Arılı (Demirkapı) Plateau

Öz

Arılı Plateau / Demirkapı, which is one of the places where the plateau culture in the Eastern Black Sea region is intense, has an important rock painting area. The common feature of the rock paintings we encountered also in Erzurum, Kars, Ardahan, Erzincan, Hakkâri, Ankara, Ordu and Izmir is that they provide data on the daily lives of nomadic cultures. In 2019, with the permission of the Ministry of Culture and Tourism, we carried out studies in Artvin province, Arhavi district, near the Arılı Plateau, we undertook some reasearch on rock paintings at a site called Namazgah/ Demirkapı. Photography and drawing studies on rock paintings were exercised by our team. In the studies we carried out on rock paintings, it was understood that the paintings are related to nomadic cultures and their roots extend to Central Asia. In this study, rock paintings were promoted in the light of their analogues in Eastern Anatolia, the Caucasus and Central Asia.

Anahtar Kelimeler

Artvin, Arhavi, Rock Paintings, Caucasus, Central Asia, Nomadic Culture

Kaynakça

• Augustinová, Anna – Stančo, Ladislav, “The Petroglyphs of Pashkhurt Valley in the Surkhan Darya Province (South Uzbekistan) - Preliminary Report”, Studıa Hercynıa XX/2, 2016, s. 122–138.
• Baхşeliyev, Veli, Gamikaya Tasvirleri, Bakü 2003.
• Belli, Oktay, “New light on the Earliest Art of Anatolia: Kızların Mağarası (The Cave of the Maidens)”, Turkish Treasures 2, İstanbul 1978, s. 28-31.
• Belli, Oktay, Her Yönü İle Ani, İstanbul 2019.
• Bingöl, Akın, “Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kayaüstü Resimleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 39, Konya 2016, s. 347-355.
• Bingöl, Burak, Kuzeydoğu Anadolu Petroğliflerindeki Dağ Keçisi Motifi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum 2020.
• Caferqulu, Namazoğlu – Muradova, Firuze - Memmedrza qız, Gobustan Petroglifleri, Bakü 2003.
• Ceylan, Alpaslan, Sarıkamış, Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Ankara 2001.
• Ceylan, Alpaslan, “Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi-26, Erzurum 2001, s. 29-41.
• Ceylan, Alpaslan, “Doğu Anadolu’da İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”, Türkler Ansiklopedisi, C 6, Ankara 2002, s. 425-429.
• Ceylan, Alpaslan, “Erzurum ve Çevresinde Erken Dönem Türk İzleri”, Türk Kültürü, Erzurum 2004.
• Ceylan, Alpaslan, “Çıldır Başköy Kaya Resimleri”, Belgü, 2(2), 2015, s. 7-24.
• Ceylan, Alpaslan - Akın Bingöl - Mustafa Karakeçi, Eski Çağda Kars Kaleleri, Erzurum 2018.
• Ceylan, Alpaslan, “Türk Dünyasından Yeni Kaya Resimleri”, Türk Tarih Kongresi (17/1), 2018, s. 155-206.
• Ceylan, Alpaslan, 2018, “Doğu Anadolu’da Erken Dönem Türk İzleri III Kars-Digor (Dolaylı) Kaya Resimleri”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, (1-5 Ekim 2018 Ankara Baskıda).
• Ceylan, Alpaslan-Nezahat Ceylan, Doğunun Sönmeyen Yıldızı Akçakale, Erzurum 2018.
• Ceylan, Alpaslan – Özgül, Oktay, “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kültürünün Erken Dönem Şifreleri Kaya Resimleri”. 16. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi / 04-06 Eylül 2018, İstanbul 2018, s. 68 - 69.
• Ceylan, Alpaslan - Günaşdı, Yavuz, “Türk Bengütaş (Şiveet Ulan)’Daki Oğuz Damgaları İle Cunni Mağarasındaki Damga Ve İşaretlerin Karşılaştırılması”, Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, Kazakistan 2019, s. 62-80.
• Ceylan, Nezahat, “Yağlıca Kalesi’nde Yılan Figürü ve Türklerde Yılan Simgesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi S. 39, Konya 2016, s. 409-421.
• Devlet, Ekaterina, “Rock Art Studıes In Northern Russıa And The Far East, 2000–2004”, Rock Art Studies News World III, Ed. Paul Bahn – Natalie Franklin – Matthias Strecker, Southhampton 2008.
• Durmuş, İlhami, “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Konar- Göçer Kültürü”, Orta Asya Türk Kültürünün Anadolu Kültürüne Etkileri Uluslararası Sempozyumu (18-21 Haziran 2019 /Taşkent-Özbekistan), Ankara 2019, s. 11-35.
• Esin ,Emel, “İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş”, Türk Kültürü El Kitabı, Seri II, C I/b, İstanbul 1978.
• Ferecova Melahat, Azerbaycan Qayaüstü İnceseneti, Bakü 2009.
• Freh Wilhelm - Muvaffak Uyanık, “Hakkâri-Sat Dağlarında, Gevaruk Vadisi İçinde Bulunan Kaya Resimleri Hakkında Tebliğ”, Belleten, C XXI/ S. 84, 1957, s. 619-625.
• Günaşdı, Yavuz,“Doğu Anadolu Kaya Resimleri Işığında Doyumlu Kaya Panoları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 39, Konya 2016, s. 391-407.
• Hoppal, Mihaly, Şamanlar ve Semboller; Kaya Resmi ve Göstergebilim, çev. Fatih Sel, İstanbul 2015.
• Karageçi, Mustafa, “Borluk Vadisi Erken Demirçağ Mezarı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Ek Sayı 1), 2016, s. 253-265.
• Karpuz, Haşim, “Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik 10/212, Ankara 1977, s. 1-6.
• Khujanazarov, Muhiddin, “Rock Art Sites in Uzbekistan”, Rock Art in Central Asia, Ed. J. Clottes, Paris 2011, s. 99-113.
• Kökten, İ. Kılıç, “1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmalar”, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi XI/S. 2-3-4, 1953, s. 177-209.
• Kökten, İ. Kılıç, “Yazılıkaya’da ve Kurbanağa Mağarasında (Kars-Çamuşlu) Yeni Bulunan Dip Tarih Resimleri”, Karseli 6/69, Ankara 1970, s. 2-16.
• Kubarev, Vladimir Dmitrievich -D.Tseveendorj -EstherJacobson Petroglyphes Of Tsagaan-Salaa And Baga-Oıgur Russia 2005
• Kudret, İsmailzade, “Gobustan Açık Hava Müzesi”, IRS, 3(11), 2014, s. 6-11.
• Ool, Çeçek Dolgar, Altay-Sayan Kaya Resimlerine Göre Tuva Geleneksel Kültürünün Kaynakları, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek 2004.
• Özgül, Oktay, “Erzurum Bölgesi Kaya Panoları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), 2015, s. 169-198.
• Özgül, Oktay, “Erzurum Şenkaya Petrogliflerindeki At Geyik ve Güneş Kursu”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (39), 2016, s. 371-390.
• Özgül, Oktay -Nezahat Ceylan, “Eskiçağ’da Kafkasya Geçitleri (Daryal ve Derbent)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi (4/13), 2017, s. 24-62.
• Özgül, Oktay - Nezahat Ceylan, “Göçerlik ve Yerleşiklik Arasında Bir Bileşen: Fergana Vadisi”, Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih- Kültür Ve Medeniyet Sempozyumu, Ankara 2019, s. 472-496.
• Özgül, Oktay -Burak Bingöl “Kuzeydoğu Anadolu Petrogliflerindeki Bir Grup Dağ Keçisi Motifi”, Art-Sanat, 16/2021, s. 491-529.
• Ranov, Vadim, “Petroglyphs of Tadjikistan”, Petroglyphs of Cenrtal Asia, Ed. K. Tashbayeva, 2001, s. 122-151.
• Rogozhinskiy, Alexey E., “Rock Art Sites in Kazakhstan”, Rock Art in Central Asia, Ed. J. Clottes, Paris 2011, s. 9-43.
• Somuncuoğlu, Servet, Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul 2008.
• Somuncuoğlu, Servet, Saymalıtaş: Gökyüzü Atları, İstanbul 2011.
• Tashbayeva, K., “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001.
• Tepfer, E. Jacobson, The Life of Two Valleys in the Bronze Age. Rock Art in the Mongolian Altai, Luminaire Press, 2019.
• Tokarska, Malgorzata – Cino, Pertoldi – Rafal, Kowalczyk – Kajetan, Perzanowski, “Genetic Status of the bison Bison bonasus after extinction in the wild and subsequent recovery”, Mammal Review, 2011, s. 1-12.
• Tokhatyan, Karen, “Rock Carvıngs Of Armenıa”, Fundamental Armenology No 2, 2015, s. 184-204.
• Tümer, Hale, Van-Hakkâri Dağlık Bölgesi Kaya Resimleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Uyanık, Muvaffak, “Van-Hakkâri Sınırında Tırşin Yaylasında Bulunan Kaya Resimleri Hakkında”, Belleten, C XXXII/S. 125 1968, s. 97-103.
• Uyanık, Muvaffak, Petroglyphs of South - Eastern Anatolia, Akademische Druck und Verlagsanstalt, Graz 1974.
• Üngör, İbrahim, “Orta Asya’dan Anadolu’ya Kayalara Yazılan Türk Kültürü (Dereiçi Kaya Resimleri)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 39, 2016, s. 357-370.
• Üngör, İbrahim, “Türk Kültüründe Dağ Keçisi/Teke Ve Doğu Anadolu Petrogliflerinde Bulunan Dağ Keçisi/Teke Figürleri Üzerine Görüşler” IV. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri Erzurum 2018, s. 326-345.
• Xelilov, T., Gemigaya Etrafında Aexeoloji Tedgigatları, Nahcıvan 2018.
• Yıldırım, Elvin, “Büyük ve Küçük Bayar Kaya resimleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, C 62/S. 372, 2017 s. 34-38.
• Yılmaz, Anıl, “Saymalıtaş Petrogliflerindeki Toy (Şenlik) Sahneleri Üzerine”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/1, İzmir 2013, s. 223-248.
• http://www.patikaa.com/anadolu-ve-kafkas-cografyasinda-bulunan-en-eski-petroglif/ (12.04.2020)