Bulgaristan’ın Bağımsızlık Süreci ve Osmanlı Devleti’nin Sofya’daki İlk Sefiri Mustafa Asım Bey

Yıl 2021, , 1073 - 1104, 10.12.2021

Abidin Temizer

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.1073

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin Bulgaristan’ın bağımsızlık ilanına tepkisi, Osmanlı Devleti’nin Bulgaristan’daki ilk büyükelçisi Mustafa Asım Bey ve faaliyetleri ele alınmıştır. Çalışma Bulgaristan’ın özerklik süreci ile bağımsızlık süreci arasında geçen süreçte Osmanlı Devleti’nin Bulgaristan’a karşı diplomatik faaliyetlerini, Bulgaristan’ın bağımsızlığının tanınması sürecini, Bulgaristan ile kurulan diplomatik ilişkileri, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk Sofya Büyükelçisi Mustafa Asım Bey’in biyografisini ve iki ülke arasındaki sorunlara yaklaşımını ele almaktadır. Çalışmada, Bulgaristan’ın özerklik süreci ile bağımsızlık süreci arasındaki dönemde Osmanlı Devleti’nin Bulgaristan’a karşı diplomatik faaliyetleri, Bulgaristan’ın bağımsızlığının tanınması süreci, Bulgaristan ile kurulan diplomatik ilişkiler, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk Sofya Büyükelçisi Mustafa Asım Bey’in biyografisi ve iki ülke arasındaki sorunlara yaklaşımı ele alındı. Çalışmada Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) belgelerinden, Bulgaristan Devlet Arşivleri belgelerinden, süreli yayınlardan ve literatürden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Bulgaristan’ın Bağımsızlığı, Mustafa Asım Bey, Osmanlı-Bulgaristan İlişkileri, Sofya Sefareti

The Independence Process of Bulgaria and the First Ambassador of the Ottoman Empire to Sofia, Mustafa Asım Bey

Öz

In this study, the reaction of the Ottoman Empire to the declaration of independence of Bulgaria, the first ambassador of the Ottoman Empire in Bulgaria, Mustafa Asım Bey and his activities are discussed. The study examines the diplomatic activities of the Ottoman Empire against Bulgaria in the period between the autonomy process of Bulgaria and the independence process, the process of recognition of Bulgaria’s independence, the diplomatic relations established with Bulgaria, the biography of Mustafa Asım Bey, the first Ambassador of the Ottoman Empire to Sofia, and his approach to the problems between the two countries. In the article, documents from the Ottoman Archive of Directorate of State Archives (BOA), documents from the Bulgarian State Archives, periodicals and literature were used.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Independence of Bulgaria, Mustafa Asım Bey, Ottoman-Bulgarian Relations, Sofia Embassy

Kaynakça

• I. Archive Documents
• a. Directorate of State Archives Ottoman Archives (İstanbul) (BOA)
• BOA. A.{DVNSDVE.d.
• BOA. A.}MTZ.(04).
• BOA. BEO.
• BOA. DH.EUM.THR.
• BOA. DH.İD.
• BOA. DH.MUİ.
• BOA. DH.SAİDd.
• BOA. HR.HMŞ.İŞO.
• BOA. HR.SAİD.
• BOA. HR.SFR.1.
• BOA. HR.SFR.04..
• BOA., HR.SYS.
• BOA. HR.UHM.
• BOA. İ..HR.
• BOA. İ.MBH.
• BOA. İ.MTZ.(04).
• BOA. MV.
• BOA. ŞD.
• BOA. Y.A.HUS.
• BOA. Y.EE.KP.
• BOA. Y.PRK.NMH.
• b. Tsentralen Darzhaven Istoricheski Arhiv (Bulgaria)
• Fund 176K, archival reference book 14, archival unit 936.
• II. Periodicals
• a. Newspapers
• Peyo Yavorov, “Асим бей награден (Asim Bey rewarded)”, ВАРДАР (Vardar Newspaper), 12 January 1912
• E. R., “İcmal-i Dahili”, İstişare, Vol. 1/No. 5, 4 Teşrin-i Evvel 1324 (October 17, 1908), p. 231-236.
• İkdam, 15. sene, Nu: 5161, 6 Teşrinievvel (October) 1908.
• Mehmed Salih, “İcmal-i Harici”, İstişare, Vol. 1/No. 5, 4 Teşrin-i Evvel 1324 (October 17, 1908), pp. 237-240.
• b. Annuals
• The Statesman’s Year-Book - Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1911, Ed. J. Scott Keltie, Macmillan, and Co. Limited, London 1911.
• The Statesman’s Year-Book - Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1908, Ed. J. Scott Keltie, Macmillan, and Co. Limited, London 1911.
• III. Literature
• Adanır, Fikret, Makedonya Sorunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, istanbul 200.
• Alparslan, Serkut, Meşrutiyet Dönemi Hariciye Nazirlarindan Asim Bey’in (Mustafa Asim Turgut) Osmanli/Türk Diplomasisindeki Yeri (1908-1918), (Unpublished Master. Thesis), Dokuz Eylul University, Intitute of Social Sciences Department of History, Izmir 2018
• Altıntaş, Ahmet, “Makedonya Sorunu ve Çete Faliyetleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 7/2, 2005, pp. 69-91.
• Avcı, Yasemin, “Bağımsız Bulgaristan ile Osmanlı Devleti Arasında ‘Modern Diplomasi’ (1908-1912)”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Bulgar İlişkileri Sempozyumu, 11-13 Mayıs 2005 Eskişehir – Türkiye Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, pp.291-296.
• Aydın, Mahir, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri,” Osmanlı Araştırmaları, IX, 1989, pp. 209-234.
• Aydın, Mahir, “Bulgaristan Komiserliği”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XVIII/21, TTK, Ankara 1997, pp. 71-125.
• Aydın, Mahir, Osmanlı Eyaletinden Üçüncü Bulgar Çarlığına, Kitabevi, İstanbul 1996.
• Aydın, Mahir, Şarkî Rumeli Vilâyeti, TTK, Ankara 1992.
• Aydın, Mithat, Balkanlar’da İsyan, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
• Aydın, Mithat, “Bulgaristan Yol Ayrımında: İvan S. Geşov Meselesi”, Belleten, 77/280, 2013, p. 1071- 1102.
• Aydın, Mithat, “Bükreş’te Komitacılık Faaliyetleri (1860-1916)”, Journal of Modern Turkish History Studies, XV/30 (2015-Spring), pp. 5-52
• Aydın, Mithat, “Osmanlı-İngiliz İlişkilerinde İstanbul Konferansı (1876)’nın Yeri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/39, 2006, pp. 101-115.
• Balcı, Tamer, “Ottoman Balkan Heritage and The Construction of Turkish National Identity”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (Journal of Ottoman Legacy Studies), 1/1, November 2014, pp. 60-70
• Bayraktarova, Emine, Osmanlı Devleti-Bulgaristan Prensliği İlişkileri (1878-1908), (Upublished Ph.D. Thesis), Marmara University, Institute of Turkic Studies), İstanbul 2002
• Bishku Michael B., “Turkish-Bulgarian Relations: From Conflict and Distrust to Cooperation”, Mediterranean Quarterly, 14/2, Spring 2003, pp. 77-94.
• Borysova, Olga; Karpitsky, Nikolai, “Father Paisii Hilendarski`s Message About the Volga Ancestral Home of the Bulgarians as a Source of Formation of National Historical Consciousness”, Journal of International Eastern European Studies, 1/2, Winter, 2019, pp. 247-260.
• Crampton, Richard J., Bulgaria, Oxford University Press, 2007.
• Çetin, Erol, Bulgaristan Prensliği ve Osmanlı İmparatorluğu Arasında Siyasi Ilişkiler (1878- 1908), (Unpublished Ph.D. Thesis), Istanbul University, Istanbul 2003.
• Davidova, Evguenia, “A Centre in the Periphery: Merchants during the Ottoman period in Modern Bulgarian Historiography (The 1890s - 1990s)” Journal of European Economic History, 31/3, 2002, pp. 663-685.
• Eminov, Ali, “Social Construction of Identities: Pomaks in Bulgaria”, JEMIE, 6/2, 2007, pp. 1-25.
• Erol, Yasemin Zahide, “Şehbender Raporlarına Göre Osmanlı-Bulgaristan Ticari İlişkileri (1910-1914)”, TAD, 34/57, 2015, pp. 221-248.
• Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman, “Bulgaristan’da “Müstesna Vakıflar” ve 1909 Yılı Komisyon Kararları”, Tarih Dergisi, 46, İstanbul 2009, pp. 155-176.
• Gazel, Ahmet Ali, “Osmanlı Devleti’nde Balkan Savaşı Yenilgisinin Siyasi Sorumluları”, Balkan Tarihi, 1, Gece Kitaplığı, Ankara 2016, pp. 381-412.
• Gencer, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 5, İstanbul 1992, pp. 516-517.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1957.
• Gölen, Zafer, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Bosna Hersek’in İlhakına Tepkiler”, Toplumsal Tarih, No. 60, 1998, pp. 9-16.
• Gölen, Zafer, “Karadağ Devletinin Doğuşunda Büyük Güçlerin Rolü (1850- 1875)“, Almanah, 63-64, Podgorica 2014, pp. 171-187.
• Gölen, Zafer, “Osmanlı Yurdu Olan Bosna-Hersek’te XIX. Yüzyıldaki Siyasi Olaylar“, Belleten, LXXIV/270, August 2010, pp. 421-475.
• Güllü, Ramazan Erhan, “Bulgar Eksarhlığı’nın Kuruluşu ve Statüsü”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17/1, 2018, pp. 350-361.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Istanbul 2020.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Bulgaristan (Osmanlı Dönemi)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Vol. 6, İstanbul 1992, pp. 396-399.
• Harp Akademileri Komutanlığı, Türk Bulgar İlişkilerinin Dünü-Bugünü-Yarını, Harp Akademisi Basımevi, İstanbul 1995.
• Hotinli, Rauf Ahmet, “Bulgaristan”, MEB İslam Ansiklopedisi, Vol. 2, Eskişehir 2001, pp. 301-303.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), YKY, İstanbul 2003.
• İnalcık, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayınları, İstanbul 1992.
• İnbaşı, Mehmet, “XVI-XVII. Yüzyıllarda Bulgaristan’daki Yörük Yerleşmeleri”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Bulgar İlişkileri Sempozyumu, 11-13 Mayıs 2005 Eskişehir–Türkiye Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, pp. 171-187.
• Kara, Hidayet, “Sultan II. Abdulhamid Dönemi Balkanları Üzerine Bir Değerlendirme: Goltz Paşa’nın Balkan Meselesine Dair Görüşleri”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/2, 2020, pp. 545-558.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Vol. V. and VIII, TTK, Ankara 1988.
• Kayapınar, Ayşe, “Bulgaristan’da Osmanlı Hakimiyetinin Kurulması: Dönemlendirme Sorunu ve İskân”, Türk Tarihinde Balkanlar, Editörler: Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, Serkan Yazıcı, Sakarya Üniversitesi, Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Sakarya Haziran 2013.
• Kohn, Hans, Pan-Slavism-Its History and Ideology, University of Notre Dame Press, Indiana 1953.
• Korkmaz, Nuri, “Bulgar Milliyetçiliğinin Doğuşu, Ortodoks Unsurları, Gelişimi ve Türklerin Ötekileştirilmesi”, Gazi Akademik Bakış, 20/20, 2017, pp. 69-82.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922), ISIS Yayınları, İstanbul 1991.
• Kurtcephe, İsrafil “Osmanlı Parlamentosu ve Türk-İtalyan Savaşı (1911-1912)”, OTAM Dergisi, 4, 1993, pp. 235-258.
• Kuyucuklu, Nazif, “Bulgaristan (Bağımsızlık Dönemi)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Vol. 6, İstanbul 1992, pp. 399-401.
• Memişoğlu, Hüseyin, Bulgaristan ve Bulgaristan Türk Azınlık Sorunu, TTK, Ankara 1992.
• Oye, David Schimmelpenninck van der, “Russo-Turkish War (1877–1878)”, The Encyclopedia of War, Ed. Gordon Martel, 2011, pp. 1-4.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Sicill-i Osmanî Zeyli, II, TTK, Ankara 2008.
• Parmaksız- İgüs, Esma;Bolel Koç, Pınar, “Arşiv, Kadın, Kimlik: Msgsü Resim Heykel Müzesi Arşivinden Leyla Turgut Terekesi”, “Women’s Memory: The Problem of Sources” 20th Anniversary Symposium of the Women’s Library and lnformation Centre Foundation 17-19 April 2009, İstanbul 2009, pp. 147-151.
• Petrovich, Michael Boro, The Emergence of Russian Panslavism 1856-1870, Columbia University Press, New York 1958.
• Rodoplu Yıldırım, Fatma, “Bulgar Milli Uyanışı Ve Bulgar Milliyetçiliğinin Özellikleri”, Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi, 2/1, 2020, pp. 85-104.
• Saatçi, Meltem Begüm, “II. Meşrutiyet Öncesi Makedonya Sorununda “Bulgar” Rolü”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Bulgar İlişkileri Sempozyumu, 11- 13 Mayis 2005 Eskişehir – Türkiye Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, pp. 115-127.
• Sancaktar, Caner, “Balkanlar’da Osmanlı Hakimiyeti ve Siyasal Mirası”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2/2, 2011, pp. 27-47.
• Sarınay, Yusuf, “Osmanlı Devleti’nin Bulgaristan’ın Bağımsızlığını Tanıması ve Türk-Bulgar. İlişkilerinin Gelişmesi (1908-1914)”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Bulgar İlişkileri Sempozyumu, 11-13 Mayis 2005 Eskişehir–Türkiye Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, pp. 133-137.
• Serbestoğlu, İbrahim, Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
• Serbestoğlu, İbrahim, “Balkan Devletlerindeki Müslümanların Tabiiyeti (1830- 1930)”, Mübadele, Şen Gittik& Yaslı Döndük, Samsun 2011, pp. 129-134.
• Seyfeli, Canan, “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Bulgar Eksarhlığı ve Bulgar Katolikler (1847-1918)”, Ankara Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/2, 2011, pp. 157-190.
• Şimşir, Bilal N., Bulgaristan Türkleri (1878-1985), Bilgi Yayınevi, Ankara 1986.
• Tokay, Gül, “A Reassessment of the Macedonian Question, 1878–1908,”, in Hakan Yavuz and Peter Sluglett (ed.), War and Diplomacy: The Russo–Turkish War of 1877–1978 and the Treaty of Berlin, Utah University Press, Salt Lake City 2011, pp. 261–264.
• Tokay, Gül, Makedonya Sorunu: Jön Türk İhtilalinin Kökenleri, 1903-1908, AFA Yayınları, Istanbul 1996.
• Tokay, Ahsene Gul, “Macedonian Reforms and Muslim Opposition during Hamidian Era 1878-1908”, Islam and Christian–Muslim Relations, 14/1, 2003, pp. 55- 65.
• Tokay, A. Gül, “Osmanlı-Bulgar İlişkileri (1878-1908)”, Osmanlı, Vol. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, pp. 319-328.
• Turan, Ömer, “Bulgaristan’da Türklere ve Müslümanlara Yapılan Mezâlim”, Uluslararasi Suçlar ve Tarih Dergisi, No. 1, 2006, pp. 89-101. Turan, Ömer, The Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908), TTK, Ankara 1998.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, TTK, Ankara 1987.
• Tzaneva, Elya, Ethnosymbolism and the Dynamics of Identity, Cambridge Scholars Publishing, 2015.
• Ünal, Hasan, “Ottoman Policy during the Bulgarian Independence Crisis, 1908- 9: Ottoman Empire and Bulgaria at the Outset of the Young Turk Revolution”, Middle Eastern Studies, 34/4, 1998, pp. 135–176.
• Üre, Pınar, “Immediate Effects of the 1877-1878 Russo-Ottoman War on the Muslims of Bulgaria”, History Studies, Journal of the University of Limerick History Society,13, 2012, pp.153-170.
• Vatansaver, Erhan, Bulgar Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Bulgaristan’ın Bağımsızlığı (1841- 1908), (Unpublished Ph.D. Thesis), Trakya University, Intitute of Social Sciences Department of History, Edirne 2019.
• Yakut, Kemal, Bayrak (Ferlibaş), Meral, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bulgaristan Müftülerinin Statüsü (1878-1929), Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Bulgar İlişkileri Sempozyumu, 11-13 Mayıs 2005 Eskişehir – Türkiye Bildiriler Kitabı, Mayıs 2005, pp. 335-346.
• Yıldırım, Bülent, Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890–1918), TTK, Ankara 2014.
• Yıldız, İsmail, Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Bulgaristan’daki Bağımsızlık Faaliyetleri (1878–1908), (Unpublished Master Thesis), Gazi University, Institute of Social Sciences Department of History, Ankara 2008.