Nüfus Defterleri’ne Göre Boynuincelü Aşireti (1830-1845)

Yıl 2018, , 899 - 956, 01.12.2018

Necmettin Aygün

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.899

Öz

Boynuincelü Aşireti, günümüzdeki idarî ayrıma göre Kızılırmak’ın her iki tarafında, Seyfe Gölü ile Tuz Gölü arasındaki sahada meskûn konar-göçer menşeli bir aşirettir. Aşiret, 18 farklı cemaatin birleşmesiyle meydana gelmiştir. Bu araştırmada büyük oranda Aksaray ve Kırşehir, daha sınırlı olmak üzere Nevşehir ve Koçhisar coğrafyasına yayılmış Boynuincelü Aşireti’nin tarihi süreçteki tekâmülü, aşiret yapısı ve idaresi, devlet ile olan ilişkileri, aşirete mensup olan halkın idarecileriyle olan münasebetleri üzerinde durulmuş, aşiretin kaza statüsünü alması ve devamında bu statünün lağvedilmesinin sebepleri ortaya konulmuştur. Araştırmanın ortaya çıkışı II. Mahmud’un hâkimiyeti zamanında, 1830’da başlanılan ve 1845’e kadar düzenli şekilde sürdürülen nüfus sayımları ve yoklamalarını içeren Nüfus Defterleri’dir. Bu defterler serisinin yanı sıra Osmanlı Arşivi’nde yer alan muhtelif arşiv kayıtlarından da istifade edilmiştir. Aşiret ele alınırken, araştırmaya Aksaray Sancağı tarafından bakıldığı bilhassa belirtilmelidir. Araştırmaya bir de Kırşehir Sancağı tarafından bakılması zarureti olduğu ve ileride bu açığın kapatılmasıyla birlikte araştırmanın kâmil bir hâl alacağı düşünülmektedir. Yine de bu araştırma, gerek Boynuincelü ve gerekse Orta Anadolu’nun konar-göçer toplulukları hakkında şimdiye kadar bilinmeyen pek çok konuya temas ediyor olmasıyla önem taşımakta, yeni ve farklı araştırmalara kaynaklık edebilecek hususiyetlere sahip bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Konar-Göçerler, Orta Anadolu, Osmanlı Devleti, Aksaray, Kırşehir, Toplumsal Yapı

Boynuincelü Tribe (1830-1845) in Civil Registry Books

Öz

Boynuincelü tribe was a nomadic tribe which inhabited the area between Lake Seyfe and Lake Tuz; on both sides of Kızılırmak according to today’s administrative division. The tribe was created by merge of eighteen different communities. In this study, Boynuincelü tribe, which spread around mostly Aksaray and Kırşehir and partly Nevşehir and Koçhisar, was investigated in terms of historical development, structure and administration, relations with the state, relationship between tribe members and their administrators. Also, the reasons why the tribe was granted sub district status but later it was revoked, was revealed. The starting point of this study is the civil registry books containing censuses and surveys which were started in 1830 during Mahmud II period and kept regularly until 1845. Besides these series of registry books, various registries from Ottoman Archives were used. It must be especially pointed out that while dealing with the tribe, the research was viewed through Aksaray sanjak perspective. It is thought that the research must also be conducted through Kırşehir sanjak perspective so that it will be more absolute. Still, this research deals with many subjects on both Boynuincelü tribe and nomadic communities of Middle Anatolia which thus far have been unknown, and it has the quality to be resource for new and different studies.

Anahtar Kelimeler

Nomadic, Middle Anatolia, Ottoman Empire, Aksaray, Kırşehir, Social Structure

Kaynakça

• NFS.d (Nüfus Defterleri) Nr. 3392, NFS.d 3489, NFS.d 3490, NFS.d 3499, NFS.d 3518, NFS.d 3520, NFS.d 3691.
• Karaman Ahkâm Defterleri, Defter Nr. I, Sayfa ve Hüküm Nr: 27/3, 48/4, 82/5.
• D. BŞM, 9113; Cevdet-Askeriye, 346/14329; Cevdet-Maliye, 621/25569; Cevdet-Dâhiliye, 84/4154; C. DH, 109/5402; C. DH, 298/14854; MVL, 83/22; MVL, 177/7; MVL, 409/34; A. MKT 30/60; A. MKT. UM, 70/61.
• Adıyeke, Nuri, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Ör- nekleri”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı 11, Ankara 2000, s.769-823.
• Ak, Mehmet, Teke Yörükleri 1800-1900, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Akdağ, Mustafa, Celalî İsyanları, Cem Yayınları, İstanbul 1995.
• Aydın, Bilgin, “Salnâme”, DİA, Cilt 36, İstanbul 2000, s.51-54.
• Aydın, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfûs Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989), İstanbul 1990, s.81-106.
• Aygün, Necmettin, Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış, Cilt I, Trabzon Ticaret Ve Sanayi Odası Yayınları, Ankara 2016.
• ____________, Nüfus Defterleri’nde Aksaray’ın Sosyal Ve Ekonomik Tarihi, Cilt I, Aksaray Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016.
• Bay, Mustafa, Salnamelerde Aksaray, Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ya- yınları, Aksaray 2013.
• Beydilli, Kemal, “Yeniçeri”, DİA, Cilt 43, İstanbul 2013, s.450-462.
• Birinci, A. M-Çakıcı M-Topal Z, Akçaabat Vakfıkebir Nüfus Kütüğü (1835-1845), İstanbul Vakfıkebir Kültür ve Yardımlaşma Derneği, İstanbul 2012.
• Çetin, Altan, “Memlûklar Devrinde Türkmenlere Dair”, Ortaçağ Anadolusu’nda Bir Türkmen Şeyhi Dede Garkın (Ed. A. Taşgın ve diğerleri), İstanbul 2014, s.222-227.
• Danişmend Gazi Destanı, (Haz. N. Demir), Hece Yayınları, Ankara 2006.
• Emecen, F- Yüksel, A, Giresun Kazası Nüfus Defteri (1835-1845), Serander Yayınları, Trabzon 2016.
• Emecen, Feridun, Yavuz Sultan Selim, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2010.
• Erdoğan, Emine, “Ankara Yörükleri (1463, 1523/30 ve 1571 Tahrirlerine Göre)”, OTAM, Sayı 18, 2005, s.119-135.
• ____________, “Göç Olgusunun 16. Yüzyıl Osmanlı Kırsal Yaşamına Etkisi Üzerine Bazı Tespitler”, 38. ICANAS, Cilt I, Ankara 2011, s.341-351.
• Faroqhi, Suraiya, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Devecilik ve Anadolu Göçebeleri (Danişmendli Mukataası)”, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981-Ankara), Cilt II, Ankara 1988, s.923-932.
• Fleischer, Cornel H, Tarihçi Mustafa Âli, (Çev. A. Ortaç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Gökhan, İlyas-Bal, Kasım, Dulkadirli ve Bayezidli İdareciler, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013.
• Griswold, William J, Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, (Çev. Ü. Tansel), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• Gül, Muammer, Orta Çağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2010.
• Gül, Mustafa F, “Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın İskân Faaliyetleri: Lâle Devri’nin Şanslı Şehri Nevşehir”, Tarihin Peşinde, Sayı 10, Konya 2010, s.237-253.
• Gündüz, Tufan, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
• ____________, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali, “Selçuklu-Danişmendli İlişkileri Çerçevesinde Kadınha- nı’na Adını Veren Raziye Devlet Hatun”, Vakıflar Dergisi, Sayı 44, Ankara 2015, s.37-45.
• Halaçoğlu, Yusuf, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar, Cilt I-VI, Togan Yayınevi, İstanbul 2011.
• ____________, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleş- tirilmesi, Ankara 1991.
• Hathaway, Jane, Osmanlı Mısır’ında Hane Politikaları, (Çev. N. Özsoy), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• İnalcık, Halil, “Centralization and Decentralization in the Ottoman Administration”, Studies in Eighteenth Century Islamic History, (Ed. T. Naff and R. Owen), Lon- don-Amsterdam 1977, pp.27-52.
• ____________, “Osmanlı Devleti’nin Doğuşu Meselesi”, Söğüt’ten İstanbul’a (Der. O. Özel-M. Öz), Ankara 2000, s.225-240.
• ____________, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri” Tanzimat, (Ed. H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu), Ankara 2006, s.110-124.
• ____________, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt I, Eren Yayınları, İstanbul 2004.
• Kılıç, Dündar Ali, Sürmene Nüfus Defteri, Alioğlu Yayınevi, İstanbul 2013.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Niğde Aksaray Tarihi, Cilt I-II-III, Fatih Yayınevi, İstanbul 1974.
• Korkmaz, Zeynep, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, I. Cilt, Ankara Üniversitesi DTCF Yayın- ları, Ankara 1977.
• Küçük Asya’nın Bin Yüzü Ankara (Haz. S. Aydın-K. Emiroğlu-Ö. Türkoğlu-E. D. Özsoy), Dost Kitabevi, Ankara 2005.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840–1880), Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, Ankara 2000.
• Öz, Mehmet, “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 22, Ankara 1991, s.429-439.
• Öz, Mehmet, Kanun-ı Kadîmin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, DİA, Cilt 8, İstanbul 1993, s.469-474.
• Özcan, Abdülkadir, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye”, DİA, Cilt 3, İstanbul 1991, s.457-458.
• Özel, Oktay, “Cizye ve Avarız Defterleri”, Halil İnalcık-Şevket Pamuk (Ed.), Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000, s.35- 50.
• Öztürk, Gülin Erdem, “19 ve 20. Yüzyıllarda Niğde Sancağının İdarî Taksimatı”, Niğde, Aksaray ve Nevşehir Tarihi Üzerine, İstanbul 2008, s.69-81.
• Özvar, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
• Sakin, Orhan, Bozok Sancağı ve Yozgat, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2012.
• Saydam, Abdullah, “Tanzimat İlkelerinin Aşiretlere Uygulanmasına Bir Örnek: Boy- nuincelü Aşireti”, Türk Kültürü, Sayı 503-504, Ankara 2005, s.78-92.
• Saydam, Abdullah, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aşiretlerin İskânına Dair Gözlem- ler”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler (Sempozyumu Bildirileri, Tarsus, 14 Mayıs 2000), Ankara 2000, s.217-229.
• Sümer, Faruk, “Akkoyunlular”, DİA, Cilt 2, İstanbul 1989, s.270-274.
• Şahin, İlhan, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayınları, İstanbul 2006.
• ____________, Tarih İçinde Kırşehir, Eren Yayınları, İstanbul 2011.
• Tabakoğlu, Ahmet, “Tekâlif ”, DİA, Cilt 40, İstanbul 2011, s.336-37.
• Tellioğlu, İbrahim, “Doğu Karadeniz Bölgesinde Komnenos Hâkimiyeti ve Türkler”, Pontus Sorunu, Ankara 2007, s.109-124.
• ____________, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınla- rı, Trabzon 2004.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009.
• Türkay, Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları, İs- tanbul 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kapıkulu Ocakları I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Yıldırım, Fahri, Seyyahların Gözünden Aksaray Ve Çevresi, Aksaray Valiliği Kültür Ve Tu- rizm Müdürlüğü Yayınları, Aksaray 2012.
• Yinanç, Refet, “Dulkadiroğulları”, DİA, Cilt 9, İstanbul 1994, s.553-557.
• Yörük, Doğan, “II. Mahmud Döneminde Konya Çevresindeki Derbendlerle İlgili Yapılan Düzenlemeler”, İkinci İktisat Tarihi Kongresi (24-25 Haziran 2010, Elazığ), Elazığ 2013, s.197-212.
• ____________, XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı, Tablet Kitabevi, Konya 2005. Necmettin Aygün '4 Ko çhisa r lırzım Kızı '4ara '4 '4Eskil '4 rama Ka (Ke '4 dne La rean AK '4 maza dıakl r isah Sa çh Ko cıab Ha kucı yu Acı omlla Ha raam Ka '4 Tu z uG ölü '4 Ko çh isah r ıkl Sa dıakl Ka çaarlı Ha cıab ebkt aşkt Mu huliseu ob absıb Ka raam omlla uşağ ı Tu z uG öGlü