Ermeni Araştırmalarında İhmal Edilen Kaynaklar: Ermenice Hatıratlar, Süreli Yayınlar ve Diğer Eserler

Yıl 2018, , 1047 - 1076, 01.12.2018

Halil Özşavlı

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.1047

Öz

Günümüzde Osmanlı Devleti’nde Ermenilerinin durumu ve 1915’te tehcir edilmeleri birçok araştırmacı tarafından araştırılmaktadır. Konu Ermenilerce siyasallaştırılıp uluslararası alanda Türkiye karşıtı bir propaganda malzemesine dönüştürüldüğünden bu konu ile ilgili yapılan araştırmalar her geçen gün daha da derinleşmekte, meseleyi birçok farklı devlet arşivinden belgelerle ortaya koyan araştırmaların sayısı artmaktadır. Ancak Ermenice kaynaklar ihmal edilmektedir. Ermenice bilmeyen Türk ve yabancı akademisyenler isteseler de bu kaynaklara ulaşamamakta ve okuyamamaktadırlar. Ermeni akademisyenler ise bu kaynakları içlerinde kendi tezlerinin aleyhinde bilgiler mevcut olduğu için görmezden gelmektedirler. Hatırat, süreli yayın veya arşiv belgesi olabilen bu kaynaklarda günümüzde Ermenilerce sıklıkla gündeme getirilen Ermenilerin Türkler tarafından sebepsiz yere katledildiği iddialarının aksine Ermenilerin Türklere karşı nasıl kahramanca savaştığı, Ermenilerin itilaf devletlerine yaptıkları yardımlar ve bu yardımlardan ötürü Ermenilerin Doğu Anadolu’da ve Kilikya bölgesinde kurulacak bir Ermeni devletini neden ve nasıl hak ettiklerini anlatan ayrıntılı bilgiler ve kahramanlık hikâyeleri vardır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Araştırmaları, Hatıratlar, Süreli Yayınlar, Ermenice Kaynaklar

The Neglected Sources on the Armenian Researches: Armenian Memoirs, Periodicals and Other Sources

Öz

With Today, the status of Armenians in the Ottoman Empire and their relocation in 1915 is being investigated by many researchers. As the subject has been politicized and turned into an international propaganda material against Turkey by the Armenians on the international scene, the researches on this subject are getting deeper day by day and the number of researches which discuss the issue with documents from many different state archives is increasing. However, Armenian sources are neglected. Turkish and foreign scholars who do not speak Armenian can not reach these sources and can not read them. On the other hand, Armenian academics ignore these sources because they have information against their theses. These sources, which can be memoirs, periodicals or archival documents, do not contain the Armenian claims that the Turks killed the Armenians without any reason. Contrary to this, in these works there are detailed information and heroic stories about how the Armenians fought heroically against the Turks, and how did they help the Allies during WWI and due to these help why they deserve an independent Armenian state which would be established in Eastern Anatolia and in the Cilicia region.

Anahtar Kelimeler

Armenian Researches, Memoirs, Periodicals, Sources in Armenian

Kaynakça

• Arzvi Vaspuragan: Ermenice Van Kartalı (Արծուի Վասպուրական), Van, 1862- 1863, Say., 1.
• Aşğadank: Ermenice Emek (Աշխատանք), 5 Mayıs 1914, No:84.
• Azk: Ermenice Millet (Ազգ), Paris, No:30, 7 Aralık 1914.
• Horizon: Ermenice Ufuk (Հորիզոն), 5 Ekim 1914, No: 220.
• Mşag: Ermenice Çiftçi (Մշակ), Tiflis, No: 234, 17 Ekim 1914. No: 219, 1 Ekim 1914.
• Ajemian, B. B. (çev.), Kara Kirikor Haroutunian or A Guileless Life, Amerikan Ermeni Misyonerleri Derneği Yayınları, 1987.
• Aram, Nazaryan, Հայ Կամաւորական Շարժումը 1914-1916 Թվականներու եւ Հայ Հեղոփոխական Դաշնահցութիւնը (Hay Gamavoragan Şarjumu 1914-1916
• Tvagannyru yev Hay Heğopohagan Taşnaksutyun: Ermeni Gönüllü Hareketi 1914-1916 Yılları ve Ermeni Devrimci Federasyonu), Hay -Tad Basımevi, Erivan, 2011, s., 22.
• Aram, Turabian, Les Volontaires Armèniens Sous Les Drapeaux Français, Association Ouvrière, Marsilya , 1917.
• Arekel, N. Patrik (Haz.), Պատմագիրք Յուշամատեան Սեբաստիոց եւ Գաւառի Հայութեան (Badmakirk Huşamedyan Sebaststio Yev Kavari Hayutyun; Sivas ve Çevresi Ermenileri Tarihi), 2 cilt, Mşag Matbaası, Beyrut, 1974.
• Aznavuryan, M., Երզնկայի Յեղափողական Խմորումները (Yerzingayi Heğopoğagan Ğmorumneru; Erzincan’da Devrimci Faaliyetler), Detroit, 1973.
• Daşnabedyan, Hraç (ed), Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան Պադմութեան Համար (Hay Heğopoğagan Taşnagsutyan Badmutyan Hamar: Ermeni Devrimci Federasyonu Tarihinden Belgeler), 12 cilt, Beyrut, 2015.
• Demirciyan, Erzincanlı Ardaşes, Կամաւորի մը Պատմութիւն (Gamavori mı Badmutyun; Ermenice Bir Gönüllünün Hikayesi), Detroit, 1916.
• Garabedya, H. Rapayel n, Լիակատար Ցուցակ Հայերէն Լրագիրներու 1794-1927 (Liagadar Tsutsag Hayeren Lırakirneru 1794-1921; Ermenice Ermenice Gazeteler Tam Liste 1794-1921), Mıhitaryan Matbaası, Vededik, 1924.
• Haçaduryan, Ardaşes Der, Հայ Մամուլի Ցուցահանդես 1794-1961 (Hay Mamulı Tsutsahantes 1794-1961: Ermeni Basını sergisi 1794-1961), Atlas Matbaası, Beyrut, 1961.
• Krikoris, H. - Kalemkeryan, V., Պատմութիւն Հայ Լրագրութեան Ըսկզբանէ մինջեւ մեր ժամանակը (Badmutyun Hay Lrakrutyun; Usgizpen minçev mer jamanagı: Ermenice Ermeni Gazetecilik Tarihi, BaşlangıçTan Günümüze), Mihitaryan Matbaası, Viyana, 1893.
• Mikael, Varandian, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան Պատմութիւնը (Hay Heğapoğgan Taşnagsutyan Badmutyunı: Ermenice Ermeni Devrimci Federasyonun Tarihi), cilt 1, Tahran, 1981.
• Nalbandian, Louise, Armenian Revolutionary Movement: The Development Of Armenian Political Parties Through The Nineteenth Century, University of California Press 1963.
• Sahakian, Aram, Դիւցազնական ՈՒրֆան Եւ Իր Հայորդիները (Tıtsaznagan Urfan Yev İr Hayortneru; Kahraman Urfa ve Uğulları), Beyrut, 1955.
• Sarafyan, Kevork A. (edt), Պատմութիւն Անթէպի Հայոց (Badmutyun Antebi Hayots; Antep Ermenileri Tarihi), cilt 1, Los Angeles, 1953, Sürmenyan, Kalusd, Երզնկա (Yerzinga; Erzincan), Kahire, 1947.
• Şahmazyan, Movses, Հայ Կամաւորներ Շարժումը, Առաջին Աշխարհամարտին 1917-1920 (Hay Gamavorner Şarjumı Araçin Aşharhamardin 1917-1920: Ermenice, Ermeni Gönüllü Hareketi, Birinci Dünya Savaşı 1917-1920), Kesap-Suriye, 1965.
• Հայ Ժողովրդի Պատմութիւնը 1870-1917 թվականնեին, Հատոր 6 (Hay Joğovurti Badmutyunı, 1870-1917 Tvagannerin, Հատոր 6; Ermeni Halkının Tarihi, 1870-1917 Yılları Arası), cilt 6, B. Ağayan (edt.), Erivan, 1981.
• Հայաստանի Հանդապետության Գիտությունների Ազգային Ակադեմիա Պատմության Ինստիտուտ, Հայաստանի Հանդապետությունը 1918-1920 (Քաղաքական Պատմություն); Փաստաթղթերի Եւ Նյութերի Ժողովածու (Hayasdani Hanrebedutyan Kidityunneri Azkayin Badmutyan Pasdatuğter Yev Hayasdani Hanrebetyunu 1918-1920, Pasdatuğter Yev Nüteri Joğavadzı), Erivan, 2000; Ermenistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Ermenistan Cumhuriyeti 1918-1920; Siyasi Tarih Belgeleri ve Dokümanlar).
• Պատմութիւն Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակյան Կուսակցություն 1887-1962 (Badmutyun Sosial Demograd Hınçagyan Gusagsutyun; Ermenice Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Tarihi 1887-1962), Beyrut, 1962, 2 cilt.
• Özşavlı, Halil, “I. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye Dışına Ermeni Göçleri 1918-1930”, Türk Tarih Kurumu Uluslararası I. Dünya Savaşı Sempozyumu, İzmir, 12-15 Kasım 2015. (Yayında)
• ____________, “Türkiye’den Son Toplu Ermeni Göçü; Sancak Ermenilerinin Suriye ve Lübnan’a Göçürülmesi 1938-1939, Belleten Dergisi. Ankara, Aralık, 2016 (Yayında).