1881 Sakız Depreminde Osmanlı Afet Yönetimi ve Vali Sadık Paşa’ya Yönelik Eleştiriler

Yıl 2016, , 573 - 618, 01.08.2016

Selahattin Satılmış

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.573

Öz

3 Nisan 1881 Sakız depremi, Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda, Sakız Adası’nın ise tarihi boyunca yaşadığı en büyük depremdir. Sakız Adası’ndaki yerleşim birimlerin üçte ikisinin harabeye dönmesine, en az 5.000 insanın ölmesine, 30.000’den fazla insanın evsiz kalmasına yol açan bu yıkıcı depremin yaraları, merkezi ve mahalli hükümet tarafından birlikte sarılmaya çalışılmıştır. Arama-kurtarma faaliyetleri, afetzedelerin iaşe ve iskânı, ihtiyaç maddelerinin tedariki ve dağıtımının organizasyonunu, adadan kaçışların önlenmesi önemli meseleler olarak karşımıza çıkmaktadır. Depremin büyük hasar ve kayıplara yol açması afet yönetimindeki zorluğu ve bazı problemleri de beraberinde getirmiştir. Afet yönetiminin başında bulunan Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Valisi Sadık Mehmed Paşa bu yıkıcı nitelikli depremin yaralarını sarmak üzere birçok girişimde bulunmuş, ancak bazı hususlarda hem Bâb-ı Âlî hem de başkaları tarafından eleştirilmiştir. Deprem sonrasındaki kargaşa ortamında Sadık Paşa’nın istifasını kabul etmeyen Bâb-ı Âlî, depremden iki ay kadar sonra Valiyi azletmiştir. Kısacası bu makalede, deprem sonrası uygulan afet yönetimi, Vali Sadık Paşa’yı istifaya ve azle götüren süreç ve gelişmeler, deprem sonrasında düzenlenen yardım kampanyaları ve yaşanan bazı önemli olaylar, Osmanlı merkezi ve mahalli yönetimleri ile Osmanlı toplumunun bu büyük deprem sonrasındaki tutumları sorgulanmıştır. Depremin yol açtığı kayıplar ve hasarlar ise başka bir makalede ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Sakız Adası, Sadık Paşa, Afet Yönetimi, Yardım Kampanyası

Disaster Management of the Ottoman Empire and the Criticisms Directed Toward the Governer Sadık Mehmed Paşa in the Earthquake of Chios in 1881

Öz

3 April 1881 Chios Earthquake is the biggest earthquake that the Ottoman Empire had in the 19th century and the largest one that the Chios Island had in its history. The local and central governments operated in collaboration to heal the wounds of this destructive earthquake which caused to go rack and ruin of two-third of the settlements, death of at least 5.000 people and left 30.000 people homeless. The search and rescue, victual and housing of the victims, supply of the basic needs, distrubituon organisation and the prevention of the escapes from the island have appeared to us as important issues. The great destruction and loss that the earthquake caused brought difficulties in the disaster management and some other problems along with itself. The Governer of the Province of the Archipelago (Cezâyir-i Bahr-i Sefîd) Sadık Mehmed Paşa who was managing the disaster had many attemptions to heal the wounds of this destructive earthquake but his actions were criticized by both Bâb-ı Âlî and some authorities. Bâb-ı Âlî refused the resignation request of Sadık Paşa during turmoil of the earthquake but deposed him about two months after the earthquake. In this article, the disaster management that carried out after the earthquake, the process and progress which led the resignation and depose of Sadık Paşa, the aid campaigns that were arranged after the earthquake, some other important events that took place after the earthquake and the attitudes of both Ottoman central and local governments and the Ottoman society were questioned.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, Chios Island, Sadık Paşa, Disaster Management, Aid Campaign

Kaynakça

• Dâhilîye Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (DH.MKT.) 1335/18, 15 Ca 1298; 1335/26, 18 Ca 1298; 1335/56, 24 Ca 1298; 1364/60, 9 Z 1303.
• Hâriciye Nezâreti Mütenevvia Kısmı Evrâkı (HR.MTV.) 697/3, 5 C 1298; 697/4, 4 Aralık 1881; 697/5, 27 4 1881; 697/6, 3 Eylül 1881; 697/7, 30 Kasım 1882; 697/8, 16 Aralık 1882.
• İrâde Dâhilîye (İ.DH.) 827/66601, 17 Ca 1298; 827/66613, 3 Ca 1298; 830/66836, 27 B 1298; 833/67003, 7 Ş 1298; 869/69492, 16 M 1300; 888/70686, 27 Ş 1300; 888/70691, 27 Ş 1300; 1295-2/101923, 29 Ca 1298.
• İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ. ŞD.) 63/3663, 21 R 1300; 72/4222, 21 Ra 1302.
• İrâde Hâriciye (İ.HR.) 288/18057, 8 Ra 1300; 288/18094, 23 R 1300.
• Şûrâ-yı Devlet Dâhilîye (ŞD. DH.) 1380/12, 6 B 1299.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD.) 292/29, 28 R 1300; 1380/24, 29 Z 1299; 2343/22, 9 L 1298.
• Yıldız Esas Evrâkı (Y.EE) 40/156, 26 Ca 1298; 40/158, 7 C 1298; 42/272, 7 Ca 1298; 44/140, 10 Ca 1298; 44/141, 19 C 1298; 78/143, 17 Ca 1298; 79/115, 30 Nisan 1297; 108/20, 3 Za 1299.
• Yıldız Perâkende Askeri Maruzât (Y.PRK.ASK.) 6/72, 13 Ca 1298; 7/15, 18 C 1298.
• Yıldız Sadâret Resmi Maruzât Evrâkı (Y.A.RES.) 10/30, 3 Ca 1298; 10/43, 8 Ca 1298; 78/143, 17 Ca 1298.
• Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrâkı (Y.MTV.) 6/4, 6 Ca 1298.
• Yıldız Perâkende Evrâkı (Y.PRK.EŞA.) 2/72, 29 Z 1298.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Posta Telgraf Nezâreti Maruzâtı (Y.PRK.PT.) 1/67, 1298: 1/76, 30 Z 1298.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Başkitabet Dairesi Maruzâtı (Y.PRK.BŞK.) 4/86, 19 B 1298.
• Yıldız Perâkende Umûmî Evrâkı (Y.PRK.UM.) 5/15, 27 Ca 1299; 5/107, 20 N 1300; 6/6, 8 L 1300.
• Yıldız Sadâret Husûsi Maruzât Evrâkı (Y.A.HUS.) 167/110, 17 B 1298; 168/97, 25 Za 1298.
• Foreign Office (F.O.) 195/1378, sayı 31, 12 Temmuz 1881; sayı 39, 28 Ağustos 1881; 78/3539; 195/1453, sayı 43, 5 Kasım 1883; 78/3539; 195/1453, No 44, 26 Kasım 1883.
• Fotoğraf Albümü, no. 90796/1, 5, 33; 90802/22.
• H. 1302. Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Vilâyeti Salnamesi.
• Tercüman-ı Hakikat, sayı 837, 8 Ca 1298; sayı 838, 9 Ca 1298; sayı 839, 10 Ca 1298; sayı 841, 13 Ca 1298; sayı 842, 14 Ca 1298; sayı 843, 15 Ca 1298; sayı 845, 17 Ca 1298; sayı 847, 20 Ca 1298; sayı 848, 21 Ca 1298; sayı 849, 22 Ca 1298; sayı 850, 23 Ca 1298; sayı 851,1, 24 Ca 1298; sayı 858, 5 C 1298; sayı 859, 6 C 1298; sayı 862, 10 C 1298; sayı 864, 12 C 1298; sayı 865, 13 C 1298; sayı 874, 24 C 1298; sayı 911, 7 Ş 1298.
• The Constantinopole Messenger Vol I, sayı 48, 6 Nisan 1881; Vol I, sayı 49, 13 Nisan 1881; sayı 50, 20 Nisan 1881; sayı 51, 27 Nisan 1881; sayı 55, 25 Mayıs 1881. Bahr-i Sefîd, sayı 1, 24 Ra 1300; sayı 5, 21 R 1300.
• The Tablet, 16 Nisan 1881.
• Adıyeke, Nükhet-Adıyeke, Nuri, “1856 Girit Depremi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 31, S. 51, 2012, s. 1-38.
• Aktürk, İbrahim, “Nişan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), c. 33, s. 154-156.
• Altınok, Y- B. Alpar-N. Özer-C. Gazioglu, “1881 And 1949 Earthquakes At The Chios-Cesme Strait (Aegean Sea) And Their Relation To Tsunamis”, Natural Hazards and Earth System Sciences, S. 5, 717–725, 2005.
• Avcı, Yasemin, “Osmanlı Devleti’nde Afet Yönetimi ve 1899 Denizli Depremi”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu (Denizli: 6-8 Eylül 2006), c. I Fakülte Kitabevi, Isparta 2007, s. 361-367.
• Başarılı, Hakan, XIX. Yüzyılda Sakız Adası Ticareti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2012.
• Beydilli, Kemal, “Sadık Paşa Maddesi”, TDVİA, c. 35, s. 397-399.
• Kamûs-ı Bahrî, Der. Süleyman Nutki, Yay. Haz. Mustafa Pultar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
• Örenç, Ali Fuat, “Sakız Maddesi”, TDVİA, c. 36, s. 6-10.
• Sannav, Sabri Can, “1881 Sakız Depremi ve Adanın Yeniden İmarı”, Tarih Dergisi, XXXIX, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 2004, s. 321-335.
• ————, Yakın Dönem Tarihimizde Sakız Adası(1821-1923), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Y.L. Tezi, İstanbul 1995.
• Satılmış, Selahattin “Osmanlı’da Afet Yönetimi Örneği: 1883 Çeşme ve Urla Depremi”, History Studies, Vol IV/1, 2012, 503-527.
• Vogt, Jean, “Osmanlı Topraklarında Tarih Boyunca Depremsellik: Batılı Kaynaklardan ve Tanıkların İfadelerinden Örnekler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, Ed. Elizabeth Zachariadou, Çev. Gül Çağalı Güven-Saadet Öztürk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001, s. 13-58.