Yabancı Okullar ve Kültürel Milliyetçilik: Bursa Amerikan Kız Koleji Tanassur Hadisesi (1928)

Yıl 2016, , 307 - 328, 01.04.2016

İdris Yücel

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.307

Öz

Bu çalışma, Amerikalı misyonerlerin döneme ait yazışma ve raporları temelinde, tanassur hadisesini ve okulun kapatılış sürecini yeniden değerlendirmeyi hedeflemektedir. Bu değerlendirmenin ilk hedefi Amerikalı misyonerlerin, Protestanlık propagandası yoluyla tanassur hadisesine yol açıp açmadıklarını açıklığa kavuşturmaktır. Ayrıca bu çalışmada, tanassur hadisesi kapsamında Cumhuriyet önderlerinin yabancı okulları algılayış biçimlerine dair yerli basın ve bahsi geçen misyoner raporları üzerinden ipuçları aranmaktadır. Misyoner okulları konusu 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren yalnızca Osmanlı devlet ricalini ciddi manada meşgul etmekle kalmamış Cumhuriyetin erken dönemlerinde de güncelliğini korumuştu. Bursa Amerikan Kız Koleji’ndeki bazı Müslüman öğrencilerin din değiştirmesine binaen okulun 1928 yılında kapatılması, erken Cumhuriyet yıllarındaki yabancı okulların yeniden tanımlanması hususunda önemli bir kilometre taşı oldu. Birçok akademik araştırmaya konu olan Bursa Amerikan Kız Koleji’ndeki tanassur hadisesine dair yargılama süreci, çoğunlukla yerli kaynaklar ve hatıratlar ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. Okulun kapatılması sıklıkla Cumhuriyet’in Tevhid-i Tedrisat temelindeki laik eğitim prensipleriyle bağdaştırılmıştır. Ancak yeni Türkiye’nin ulus inşa sürecinde harici dinamiklerin saf dışı bırakılması yönündeki adımlar, kültürel milliyetçiliğin önemli bir boyutu olarak algılanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Amerikan Bord, Misyonerlik, Misyoner Okulları, Bursa Amerikan Kız Koleji, eğitim

Foreign Schools and Cultural Nationalism: Proselytizing Incident at the Bursa American Girls’ Lycee (1928)

Öz

This study aims to reexamine the closing of Bursa American Girls’ Lycee and proselytizing incident within the scope of correspondences and reports belong to American missionaries. Initial intention of the study is to shed light on the nature and cause of proselytizing incident whether it was a result of missionary propaganda or not. Furthermore, it investigates the foreign school perception of ruler elite of the republic between the lines of Turkish press and missionary reports. Missionary schools were not a source of concern for only Ottoman rulers during the 19th Century onwards but also for those of the early Republic. Closing of the Bursa American Girls’ Lycee in 1928 due to proselytizing of some of the Muslim students paved the way to redefine mission schools in Turkey. The proselytizing incident at the college has been subject for a great deal of studies mainly based on local sources and memoirs. These studies widely inclined to attach the closing of the college to secularist education policies endorsed by the Law for Unification of Education (Tevhid-iTedrisatKanunu) in 1924. Nevertheless, attempts to eliminate external agents in the course of nation-building process during early Republic period should be read as part of cultural nationalism.

Anahtar Kelimeler

Turkey American Board, Missionary, Mission Schools, Bursa American Girls’Lycee, education

Kaynakça

• 16.9.1. Vol. 4. No: 223.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 225.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 226.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 234.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 244.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 246.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 249.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 250.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 252.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 254.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 255.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 256.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 259.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 260.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 265.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 267.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 270.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 276
• 16.9.1. Vol. 4. No: 278.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 280.
• 16.9.1. Vol. 4. No: 286.
• BOA. DH. MKT. 1422/15
• BOA. HR. HMŞ. İŞO. 71/1-2.
• BOA. HR. SFR. 100/18
• BOA. HR. SFR. 109/15
• BOA. HR. SFR. 99/16
• BOA. İrade. Hususi. 8/1310/B-36
• BOA. Y.PRK. ASK. 37/52.
• Harvard Üniversitesi Houghton Kütüphanesi Özel Koleksiyonu Henry Harrison Riggs, ABCFM History in Turkey 1910-1942, Beginning Again in the Turkey Missions.
• Vakit
• Cumhuriyet
• Karagöz
• İkdam
• Hayat
• Açıkses, Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK, Ankara 2003.
• Akgün, Seçil, “Tevhid-i Tedrisat”, Cumhuriyet Dönemi’nde Eğitim, İstanbul 1983. ss. 37-48.
• Alan, Gülbadi, Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK Yay., Ankara 2008.
• Armaoğlu, Fahir, “Türkiye’de Amerikan Okulları Krizi 1927-1928”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 37, Cilt XIII, Mart 1997, ss. 1-30.
• Bartholomew, Alan Alfred, Tarsus American School 1888-1988 The evolution of a missionary institution in Turkey, Bryn Mawr College, PhD, Bryn Mawr 1989.
• Field, James A., America and the Mediterranean World 1776-1882, Princeton University Press, Princeton, 1969.
• Grew, Joseph C., Yeni Türkiye, Çev. Kadri Mustafa Orağlı, Multilingual Yay., İstanbul 1999.
• Jackson, Phillips C., Protestant America and The Pagan World: The First Half Century of American Board of Commissioners for Foreign Missions, Harvard University Press, Cambridge, 1969.
• Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika, Arba Yay., İstanbul 1989.
• Mutlu, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yay., İstanbul 2005.
• Ortaylı, İlber, “Tanzimat Döneminde Tanassur ve Din Değiştirme Olayları”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989, TTK Yay, Ankara 1994. ss. 481-187.
• Sezer, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar, TTK, Ankara 1999. Strong, William E., The Story of the American Board, The Pilgrim Press Boston 1910. Strong, William E., Enoch F. Bell, Survey of the Fields 1918-1919, Boston 1919.
• Şimşir, Bilal, Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri (8-12 Ekim 1984 Erzurum), Ankara 1985.
• Şişman, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, ATAM Yay., Ankara 2006.
• Tracy, Joseph History of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, M. W. Dodd, New York 1842.
• Trask, Roger R., “Unnamed Christianity in Turkey during the Atatürk Era” Muslim World, LV, January 1965, ss. 66-76.
• Turan, Ömer, “Amerikan Misyonerlerine Ermeni Patrikhanesi’nin Tepkisi”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Cilt 3, Yay. Haz. Metin Hülagü vd., Erciyes Üniversitesi Yay., ss. 405-438.
• Washburn, George, Fifty Years in Constantinople and Recollections of Robert College, Houghton Mifflin Company, Boston and New York 1909.
• Yıldırım, Hayri, Bursa Amerikan Kolejinin Misyonerlik Davası, Kum Saati Yay., İstanbul 2001.
• Yıldız, Özgür, Türkiye’de Amerikan Protestan Misyonerlerinin Faaliyetleri Çerçevesinde Bursa Şubesi (İstasyonu) 1834-1928, Erciyes Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2007.
• Yücel, İdris, “A Missionary Society at the Crossroad: American Missionaries During the Collapse of the Ottoman Empire”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi CTAD, Sayı 15, Bahar 2012. ss. 51-68.
• ________, Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2005.