Kitâb-ı Müntehab Fî’t-Tıbb ‘Alâ’im-i Cerrâhîn’in Kaynaklarından Birisi Olarak Kabul Edilebilir mi?

Yıl 2015, , 431 - 472, 01.08.2015

Ahmet Acıduman Berna Arda

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.431

Öz

İlk Türkçe tıp yazmaları arasında sayılan Kitâb-ı Müntehab fî’t-tıbb ve ‘Alâ’im-i Cerrâhîn Anadolu’da telif ve tercüme edilmiş iki önemli tıbbî yazma eserdir. Yapılan çalışmalar Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mardânî’nin Kitâb-ı Müntehab fî’t-tıbb adlı eserinin 1420 yılında yazıldığını ortaya koyarken, Cerrâh İbrâhîm’in ‘Alâ’im-i Cerrâhîn’in saptanabilen en erken tarihli nüshası ise 1505 tarihini taşımaktadır. Adı geçen iki eser arasında oldukça önemli bir zaman farkı bulunmasına rağmen, araştırmalarımız sırasında, birbiriyle çok benzerlik gösteren ortak bazı bölümlerin bulunduğu görülmüştür. Kitâb-ı Müntehab fî’t-tıbb ve ‘Alâ’im-i Cerrâhîn arasında saptanan bu oldukça ilginç ve araştırmaya değer bulguların karşılaştırılarak değerlendirilmesi bu makalenin konusunu oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Alâ’im-i Cerrâhîn, Cerrâh İbrâhîm, Kitâb-ı Müntehab fî’ttıbb, Abdülvehhâb el-Mardânî, Türkçe tıp yazmaları

May Kitab-i Muntehab fi al-tibb be Accepted as one of the Sources of ‘Alâ’im-i Cerrâhîn?

Öz

Kitab-i Muntehab fi al-tibb ve Ala’im-i Cerrahin, which were considered as unique samples of the very first medical books in Turkish language, are two important manuscripts written and translated in Anatolia. While studies revealed that Kitab-i Muntehab fi al-tibb of Abdülvehhab bin Yusuf ibn-i Ahmed el-Mardani was written in 1420, one of the oldest copy of Surgeon İbrahim’s Ala’im-i Cerrahin bears the date of 1505. Although there was a significant time difference, it was realized that some parts were common in these works. Comparing and evaluation of these interesting findings determined in the mentioned manuscripts are the subject of this article.

Anahtar Kelimeler

Ala’im-i Cerrahin, Surgeon İbrahim, Kitab-ı Muntehab fi al-tibb, Abdülvehhab el-Mardani, Turkish medical manuscripts

Kaynakça

• Abdüvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî, Kitâbu’l-Müntehab fî’t-Tıb (823-1420), İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım, hazırlayan: Ali Haydar Bayat, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, Mart Matbaacılık Sanatları, İstanbul 2005.
• Acıduman, Ahmet - Belen, Deniz, “The earliest document regarding the history of cranioplasty from the Ottoman Era,” Surgical Neurology LXVIII/3 (2007), ss. 349-353.
• Acıduman, Ahmet - Arda, Berna, “Alâ’im-i Cerrâhîn ve Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb üzerine bazı çalışmalar ve bulgular: İstanbul Üniversitesi TY 7147 ve Fatih 3550 [Recent studies and findings on Alâ’im-i Cerrâhîn and Kitâb-i Hulâsa-i Tıbb: İstanbul Üniversitesi TY 7147 and Fatih 3550],” İçinde: Demirhan Erdemir A, Öncel Ö, Küçükdağ Y, Okka B ve Erer S (eds.). 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi, 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı [1st International Congress on the Turkish History of Medicine, 10th National Congress on the Turkish History of Medicine Proceedings Book]. Konya, 20-24 Mayıs 2008 [20-24 May 2008]; Cilt 2 [Vol.2], ss. 1406-1419.
• Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Bayram, Mikail, “Anadolu’da telif edilen ilk Türkçe eser meselesi,” Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, V. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (25-26 Nisan 1995). Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1996, ss. 95-100.
• Beksan, Fuat Kamil, “Avrupada frengi tarihini alakadar eden Türkçe bir vesika,” Türk Tıb Tarihi Arkivi III/10 (1938) 49-51.
• Cerrâh İbrâhîm, Alâ’im-i Cerrâhîn, Hekimoğlu Ali Paşa Koleksiyonu, No: 568, İstanbul Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, 911 H./1505.
• Kâtib Çelebi, Keşf-el-Zunun, Birinci cilt, Maarif Matbaası, [Bas. yer yok] 1941.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zunûn An Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, 2. Cilt, Arapçadan tercüme eden Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• Koman, Mahmud Mes’ud, “Tuhfe-i Mübârizî (Lübab-ün Nuhab tercümesi),” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, XVIII/3 (1955), ss. 689-719.
• __________, Abdülkahir, Müntehab, Çelebi Sultan Mehmed’e İthaf Olunan Türkçe Tıp Kitabı, İstanbul Üniversitesi Tıb Tarihi Enstitüsü, Kemal Matbaası, İstanbul 1949.
• Kumbaracılar, Sedat, “Beşbuçuk asır önce yazılmış iki önemli tıb kitabı,” Dirim, XXIV/10 (1949), ss. 250-257.
• Majno, Guido, The Healing Hand, Man and Wound in the Ancient World, Harvard University Press 1991.
• Süveren, Kenan-Uzel, İlter, “İlk Türkçe yazmalarına genel bir bakış,” Tıp Tarihi Araştırmaları, II (1988), ss. 126-142.
• Şeşen, Ramazan, “On beşinci üzyılda Türkçeye tercümeler,” XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 5-9 Eylül 1990, Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları-Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994, ss. 899-919.
• Tekindağ, M.C. Şehabeddin, “İzzet Koyunoğlu Kütüphânesinde bulunan Türkçe yazmalar üzerinde çalışmalar I,” Türkiyat Mecmuası, XVI (1971), ss. 133-162.
• Türk Ansiklopedisi, “Cerrahname,” Cilt X, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1960.
• Ünver, A. Süheyl, Selçuk Tababeti XI-XIV üncü Asırlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1940.
• __________, “Abdülvahâb’ın Çelebi Sultan Mehmed’e Müntahabı,” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası XIII/2 (1950), ss. 105-116.
• Yıldırım, Nuran, “Alâ’im-i Cerrâhîn üzerine bazı yeni bilgiler,” I. Uluslar arası Türk-İslam-Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi 14-18 Eylül 1981 [I. International Congress on the History of Turkish-Islamic Science and Technology 14-18 September 1981], Tıp-Diş Hekimliği-Eczacılık Tarihi [History of Medicine-Pharmacy-Dental Medicine], Bildiriler, Cilt II [Proceedings, Volume II], İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul 1981, ss. 169-181.
• __________, “Alâim-i Cerrâhîn’in bilinmeyen bir özeti: Fi nebzeti’n min el-cerrâhîn,” Tıp Tarihi Araştırmaları I (1986), ss. 100-104.
• __________, “Alâ’im-i Cerrâhîn’de (1505) Frengi,” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası LIV/2 (1991), ss. 353-360.
• __________, “İbrâhim b. Abdullah, Alâim-i Cerrâhîn adlı Türkçe eseriyle tanınan Osmanlı cerrahı,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXI, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2000, ss. 284-285.