Sultan Birinci Mahmud Dönemi Osmanlı-Rus Siyasi İlişkileri

Yıl 2015, , 589 - 610, 01.08.2015

Uğur Kurtaran

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.589

Öz

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren pek çok devletle karşılaşmış ve onlarla askerî, siyasî, ticarî ve diplomatik münasebetlerde bulunmuştur. Fetih politikasını batı yönünde belirleyen devletin karşısına çıkan önemli rakiplerden biri de Rusya’dır. İki ülke arasında ilk kez XV. yüzyılda başlayan münasebetlerin ilk dönemlerinde yükselme devresini yaşayan Osmanlılar, Ruslara göre her açıdan üstün durumdadır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda bu üstünlüğünü koruyan ve bunu yaptığı savaş ve antlaşmalara yansıtan Osmanlılar, XVIII. yüzyıldan itibaren eski güç ve otoritesini kaybetmeye başlamıştır. Bu çalışmada iki devlet arasında Sultan I. Mahmud dönemindeki (1730-1754) ilişkiler, taraflar arasında yaşanan 1736-1739 Osmanlı-Rus savaşları çerçevesinde incelenmiştir. Osmanlı Devleti bu devrede bir önceki döneme göre önemli bir toparlanma süreci geçirmiştir. Sultan Birinci Mahmud’un saltanatının başlarında bir taraftan İran ile savaşlar devam ederken, Rusya’nın Azak ve Kırım’a saldırısıyla başlayan Osmanlı-Rus savaşları Avusturya’nın da Ruslarla ittifakı sonucu üçlü bir savaşa dönüşmüştür. 1736 yılında başlayan bu savaşlarda Osmanlı Devleti Sultan Birinci Mahmud’un başarılı politikaları sayesinde iki devlete karşı üstün gelebilmiş ve Osmanlı tarihinin son kazançlı antlaşması olan Belgrad Antlaşması’nı iki devlete ayrı ayrı imzalatmayı başarmıştır. Antlaşma ile Ruslara karşı önemli üstünlük ve avantajlar sağlandığı gibi aynı zamanda taraflar arasında 29 yıl sürecek uzun bir barış döneminin de temelleri atılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rusya, Diplomasi, Birinci Mahmud, Savaş

Russian-Ottoman Political Relations During the Period of Sultan Mahmud the First

Öz

Since its establishment, the Ottoman Empire has met with many states and has entered military, political, commercial and diplomatic relations with these. One of the major competitors of this state which had defined its conquest policy in the Western direction was Russia. The Ottoman, which was experiencing the rise of the Ottoman Empire in the XV Century when first relations between the two states started, The Ottoman were took precedence of Russia in every respect. The Ottoman, protecting this domination in the XVI. and XVII. centuries and reflecting this success with wars and treaties it entered to, started to lose its old power and authority in the XVIII. century. With this study, we analyzed the relation of these two states in the Sultan I. Mahmud (1730-1754) period within the framework of the 1736-1739 Ottoman- Russian wars. Compared to the previous periods, the Ottoman Empire had started to undergo a significant recovery process during this period. At the beginning of the sovereignty of Sultan I Mahmud, the war which at the beginning was continuing with the Iran, turned into a triple war with the Ottoman- Russian wars in which Russia was attacking the Azov and Crimea and the Alliance of Austria with the Russians. In these wars starting in 1736, the Ottoman Empire could prevail against these two states thanks to the successful policies of Sultan I Mahmud and has succeed to make both countries separately sign the Treaty of Belgrade which has been the last lucrative convention of the Ottoman history. Significant benefits and dominance had been obtained with this treaty against the Russians and this was also the foundation of a long period of peace between both sides which lasted 29 years.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Russia, Diplomacy, Mahmud First, War

Kaynakça

• a. Name-i Hümâyûn Defterleri (BOA. A. DVNS. NMH. d.) nr. 1, 5, 6, 7, 9.
• b. Ahidnâme-i Hümâyûn Defterleri (BOA. A. DVNS. DVE. d.)
• Rusya Ahidnâme Defteri, nr. 83/1.
• Nemçelü Ahidnâme Defteri, nr. 59/ 3.
• c. Mühimme Defterleri (BOA. MHM. d.) nr. 142, 147.
• d. Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HH).
• nr. 1428 /58456; 1428/ 58456-A; 1428/ 58473; 1415/ 57843; 1428/58455.
• e. Cevdet Tasnifi (C)
• e. 1. Askeriye (C. AS) nr. 115/49413.
• e. 2. Hariciye (C. HR.)
• nr. 72/ 3593; 59/ 2906; 66/ 3775; 167/ 8329; 59/ 2910; 174/ 8667; 157/ 7823; 44/ 2192; 157/ 2825.
• e. 3. Maliye (C. ML.) nr. 441/ 17787.
• f. Ali Emiri Tasnifi (BOA. AE. SMHD. I), nr. 52/3157. Ahmed Cavid Bey, Osmanlı-Rus İlişkileri Tarihi, (Haz. Adnan Baycar), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2004.
• Aktepe, M. Münir, Mehmed Emni Beyefendi (Paşa)’nin Rusya Sefareti ve Sefaretnâmesi, TTK. Yayınları, Ankara 1989.
• Berber, Oktay, Rusya’nın Balkan Politikası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• Çapraz, Hayri, 1740-1792 Osmanlı-Rus Münasebetleri (Siyasî ve Ticarî), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 1997.
• Daniş, İlhami, 1736-1739 Savaşlarında Karadeniz’de Osmanlı Donanması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, II-IV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• Dukakin-Zâde Feridun, 1736-1739 Türk-Avusturya Rus Seferi, Askeri Matbaa, İstanbul 1278.
• Ebu Sehl Numan Efendi, Tedbirât-ı Pesendîde, (Haz. Ali İbrahim Savaş), TTK. Yayınları, Ankara 1999.
• Erbakan, Cevat, 1736-1739 Osmanlı Rus ve Avusturya Savaşları, Askeri Matbaa, İstanbul 1862.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, I, TTK. Yayınları, Ankara 1953.
• Gürsel, Halûk F., Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Ak Yayınları, İstanbul 1968.
• Hammer, J. V., Büyük Osmanlı Tarihi, II, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1991.
• Jorga, Nicolai, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Karagöz, Hakan, “1737-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması”, Basıl- mamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2008.
• Kocabaş, Süleyman, Kuzeyden Gelen Tehdit Tarihte Türk-Rus Mücadelesi, Bayrak Yayınevi, İstanbul 1989.
• Koçu, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muahedesi, Muallim Ah- met Halit Kütüphanesi, İstanbul 1934.
• Kumkale, Tahir Tamer, Tarihten Günümüze Türk Rus İlişkileri, İrfan Yayınları, İstanbul 1997.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK. Yayınları, Ankara 1948.
• __________, Prut Savaşı ve Barışı, II, TTK. Yayınları, Ankara 1953.
• __________, Türkiye ve İdil Boyu, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1970.
• __________, Türkiye ve Rusya, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1970.
• Kurtaran, Uğur, “Sultan Birinci Mahmud ve Dönemi (1730-1754)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sel- çuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2012.
• Kurtoğlu, Fevzi, 1736-1737 Seferine İştirak Eden Bir Türk Denizcisinin Hatıraları, Deniz Matbaası, İstan- bul 1935.
• Meram, Ali Kemal, Türk-Rus İlişkileri Tarihi, Kitaş Yayınları, İstanbul 1969.
• Mertayak, Aydın, “Nişli Mehmed Ağa’nın Rusya Sefareti ve Sefaretnâmesi (1722-1723)”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2005.
• Muahedat Mecmuası, III, İstanbul 1297.
• Mustafa Hatti Efendi, Viyana Sefaretnâmesi, (Haz. Ali İbrahim Savaş), TTK. Yayınları, Ankara 1999.
• Özer, Abdurrahim, “The Ottoman-Russıan Relatıons Betwen The Years 1774-1787”, Bilkent Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.
• Raşid Mehmed Efendi, Tarih, I, İstanbul 1282.
• Sertoğlu, Mithat, Mufassal Osmanlı Tarihi, V, Güven Yayınevi, İstanbul 1962.
• Stanford Show- J. Ezel Kural Show, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye I, (Çev. Mehmet Harman- cı), TTK. Yayınları, İstanbul 1962.
• Summer, B. H., Büyük Petro ve Osmanlı İmparatorluğu, (Çev. E. Bengi Özbilen), Türk Dünyası Araştırma- ları Vakfı Yay, İstanbul 1993.
• Süreyya, Mehmet, Sicill-i Osmanî, III, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Şemdanizâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’it-Tevarih, I, (Haz. M. Münir Aktepe), İstanbul Üniver- sitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1974.
• Şıhverdiyev, Kadir, II. Katerina (1729-1796) Döneminde Rusya Müslümanları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2006.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, II-V, TTK. Yayınları, Ankara 1983.
• Vakanüvis Mehmet Suphi Efendi, Suphi Tarihi, (Haz. Mesut Aydıner), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Vandal, Albert, Une Ambassade Française en Orient Sous Louis XV. La Missian du Marguisde Villeneuve 1728- 1741, Paris 1887.
• Yücel, Yaşar - Sevim, Ali, Türkiye Tarihi, IV, TTK. Yayınları, Ankara 1989.
• Yılmaz, Ömer Faruk, Belgelerle Osmanlı Tarihi, Osmanlı Yayınevi, III, İstanbul 1999. C. Makaleler
• Aktepe, M. Münir, “Mahmud I”, İA, VII, İstanbul 1989, s. 162-163.
• Çiçek, Kemal, “II. Viyana Kuşatması ve Avrupa’dan Dönüş 1683-1703”, Türkler, IX, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s. 746-764.
• Güler, Mustafa, “1737 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Özi’nin Elden Çıkması”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 1, XXIII, İzmir 2008, s. 137-156.
• Itzkowitz, Norman, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı, I, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 519-527.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı-Rus İlişkileri 1492-1700”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992, TTK. Yayınları, Ankara, 12-14 Aralık 1992, s. 25-39.
• Kazıyev, Shapı, “Ekonomik Çekişmenin Neticesi Olarak Türk-Rus Savaşları”, Osmanlı, I, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 77-98.
• Köse, Osman, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri”, Osmanlı, I, (Ed. Güler Eren), Yeni Tür- kiye Yayınları, Ankara 1999, s.256-265.
• __________, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Rus Esir Mübadelesi”, XII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunu- lan Bildiriler, TTK. Yayınları, Ankara 2002, s. 536-549.
• Kunt, Metin, “Siyasi Tarih (1600-1789)”, Zirveden Çöküşe Osmanlı Tarihi, II, Milliyet Kitaplığı, İstanbul t.y., s. 101-156.
• Ortaylı, İlber, “XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992, TTK. Yayınları, Ankara, 12-14 Aralık 1992, s. 25-39.
• Özcan, Abdülkadir, “Mahmud I”, DİA, XXVII, İstanbul 2000, s. 348-352.
• Savaş, Ali İbrahim, “Takrir-i Ahmed Merami Efendi (Azak Muhaddidi Ahmed Merami Efendi’nin 1740-1741 Sınır Tespit Çalışmaları”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, XVI, Sayı 20’den ayrı basım, Ankara 1996, s. 219-253.
• Yalçınkaya, Alaaddin, “XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Genel Türk Tarihi, VII, (Ed. Güler Eren), Ankara 2002, s. 479-511.