Journey of Tile Masters of Tabriz in Anatolia Within the Political and Cultural Relations (1419-1433)

Yıl 2013, , 445 - 466, 01.08.2013

Mustafa Çağhan Keskin

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.445

Öz

A group of tiles, belonging to the first half of 15th century, in Bursa, Edirne, Kütahya and Larende, represent technical and stylistic resemblance. Similarity between these tiles indicates the Masters of Tabriz who worked in Bursa Yeşil (Green) Complex. The chronological relations between them, reveal a significant route about the journey of Masters of Tabriz. Survey about the tile revetments, can be supported by sociocultural background based on history sources. This study suggests a proposal about career of the Masters of Tabriz by using art objects and history data.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture, Yeşil Complex, Tile Revetments, Masters of Tabriz

Siyasi-Kültürel İlişkiler Çer­çevesinde Tebrizli Çini Ustalarının Anadolu Yolculuğu (1419-1433)

Öz

Bursa, Edirne, Kütahya ve Larende'de, on beşinci yüzyılın ilk yarı­sında uygulanan bir grup çini, teknik ve üslup bakımından birbirlerinin tekrarı niteliğindedir. Çiniler arasındaki yakınlık, bütün bu uygulamaların Bursa Yeşil Külliye'de çalıştıkları sanatçı kitabesi ile kesinleşen "Tebrizli Ustalar"ın işi olduğunu düşündürmektedir. Yapılar arasındaki kronolojik ilişki, Tebrizli ustaların bu kentlerde bulunmuş olabileceklerini gösteren anlamlı bir tablo ortaya çıkarmaktadır. Çini örnekleri üzerinden yapılan okumalar, siyasi tarih araştırmalarına dayalı sosyo-kültürel bir arka-plan ile desteklenebilmektedir. Bu çalışma, Tebrizli ustaların kariyeri üzerine, sanat ürünleri ve tarih verileri ışığında bir önermede bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, Yeşil Külliye, Çini, Tebrizli Ustalar

Kaynakça

• Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2006.
• Alparslan, Ali, “Ali b. İlyas Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2 (1989), s. 400.
• Altun, Ara, Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi, “Bir Deneme”, İstanbul 1981.
• Aslanapa, Oktay, Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1949.
• Aslanapa, Oktay, “Kütahya Çiniciliğinin Tarihçesi”, İktisadi Yönü ile Kü- tahya, Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası, Ankara, 1968.
• Aslanapa, Oktay – Yetkin, Şerare – Altun, Ara, İznik Çini Fırınları Kazısı II. Dönem 1981-1988, İstanbul Araştırma Merkezi, İstanbul 1989.
• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2007.
• Aşık Paşazade, Osmanoğullarının Tarihi, Tevârih-i Al-i Osmân, haz. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, Gökkube Yayınları, İstanbul 2010.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mi’mârîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1972.
• Baykal, Kâzım, Bursa ve Anıtları, Hakimiyet Tesisleri, Bursa 1993.
• Cantay, Tanju, “XV. Yüzyıl Osmanlı Sanatında Görülen Timurlu Sanatı Etkileri”, Uluğ Bey ve Çevresi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (Ankara 30 Mayıs-1 Haziran 1994), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 1996, s. 103-107.
• Daş, Ertan, Erken Dönem Osmanlı Türbeleri, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2007.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Mimarisinde Süsleme I, Erken Devir (1300-1453), Kültür Bakanlığı, İstanbul 1979.
• Demirsar Arlı, Belgin - Altun, Ara, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini-Osmanlı Dönemi, Kale Grubu, İstanbul 2008.
• Diez, Ernst - Aslanapa, Oktay - Koman, Mahmut, Karaman Devri Sanatı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1950.
• Dülgerler, Osman Nuri, Karamanoğulları Dönemi Mimarisi, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
• el-Hüseynî, Ca’ferî bin Muhammed, Târîh-i Kebîr, (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), çev. İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Eyice, Semavi, “Hacı İvaz Mescidi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi- si, C. 14 (1996), s. 484.
• Gabriel, Albert, Bir Türk Başkenti Bursa, çev. Neslihan Er, Hamit Er, Aykut Kazancıgil, Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Golombek, Lisa ve Wilber, Donald, The Timurid Architecture of Iran and Tu- ran, Princeton University Press, Princeton, 1988.
• Goodwin, Godfrey, Osmanlı Mimarlığı Tarihi, çev. Müfit Günay, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2012.
• Gülcan, Ali, Karamanoğlu II. İbrahim Bey ve İmareti Tarihçesi, Doğuş Matbaa- sı, Karaman 1983.
• Hillenbrand, Robert, İslam Sanatı ve Mimarlığı, çev. Çiğdem Kafesçioğlu, Homer Kitabevi, İstanbul 2005.
• Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t Tevârih, yay. İsmet Parmaksızoğlu, c. 1, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1974.
• Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t Tevârih, yay. İsmet Parmaksızoğlu, c. 2, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbni Arabşah, Acâibu’l Makdûr Fî Nevâib-i Timûr, (Bozkırdan Gelen Bela), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstan- bul 2011.
• İdris-i Bitlisî, Heşt Beihişt, yay. Mehmet Karataş, Selim Kaya, Yaşar Baş, Bitlis Eğitim Ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara 2008.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• Keskin, Mustafa Çağhan, Osmanlı’nın Timurlu-Türkmen Dünyasına Bakışı Ekseninde Mimari Etkilenmeler (1402-1520), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2011.
• Kırımlı, Faik, “İstanbul Çiniciliği”, Sanat Tarihi Yıllığı, sy. 11 (1981), ss. 95- 110.
• Kırımtayıf, Süleyman, XV. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Saray Sanatı Teşkilatı, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Abideleri, Baha Matbaası, İstanbul 1967.
• Kök, Elif, Timurlu Çağı Sanatı ve Osmanlı Mimarisi ile Bir Karşılaştırma Deneme- si, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınları, İstanbul 2007.
• Lentz, Thomas ve Lowry, Glenn D., Timur and The Princely Vision Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles 1989.
• Mayer, Leo Aryeh, Islamic Architects and Their Works, A. Kundig, Cenevre 1956.
• Neşrî, Mehmed, Neşrî Tarihi, haz. Mehmet Altay Köymen, c. 2, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1984.
• Necipoğlu, Gülru, “From International Timurid to Ottoman: A Change of Taste in Sixteenth-Century Ceramic Tiles”, Muqarnas, sy. 7 (1990), ss. 136-170.
• Nizamüddin Şami, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Otto-Dorn, Katharina, Turkische Keramik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1957.
• Öney, Gönül, İslâm Mimarîsinde Çini, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İs- tanbul 1987.
• Öney, Gönül, Beylikler Devri Sanatı XIV.-XV. Yüzyıl, (1300-1453), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Öney, Gönül, Ankara Arslanhane Camii, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Önge, Yılmaz, “Türk Çinicilik Sanatının Enteresan Örneklerinden İbra- him Bey İmareti (Zaviyesi)nin Mihrabı”, Arkitekt, sy. 322 (1966), ss.70-73.
• Özbek, Yıldıray, Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme, (1300-1453), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Özcan, Abdülkadir , “Hacı İvaz Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, C. 14 (1996), s. 485-486.
• Riefstahl, Meyer Rudolf, “Early Turkish Tile Revetments in Edirne”, Ars Islamica, sy. 4 (1937), ss. 249-281.
• Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427, çev. Turgut Akpınar İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• Sönmez, Zeki, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimari- sinde Sanatçılar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Sönmez, Zeki, “Hacı İvaz Paşa (Mimari)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam An- siklopedisi, C. 14 (1996), s. 486-487.
• Şikari, Karamanname (Zamanın Kahramanı Karamanilerin Tarihi), haz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, Karaman Belediyesi-Karaman Valiliği, Karaman 2011.
• Taşköprülüzâde, İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi, Osmanlı Bilginleri, eş-Şakâiku’n-Numâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l Osmâniyye, çev. Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Uysal, Ali Osman, “Ankara Arslanhane Camii Üzerine Bazı Tespitler”, VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı – Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri) 30 Nisan – 02 Mayıs 1998, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1998.
• Uysal, Ali Osman, Germiyanoğulları Beyliğinin Mimarî Eserleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devlet- leri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Ünver, Süheyl, Edirne Murâdiye Câmi’i, Tege Laboratuvarı Yayınları, İs- tanbul 1952.
• Ünver, Süheyl, “Edirne’de Şah Melek Paşa Cami’i Nakışları Hakkında”, Vakıflar Dergisi, sy. 3 (1956), ss. 27-31.
• Vardar, Kadriye F., Timurlu Çini Sanatının Çağı ve Çevresi İçinde Değerlendiril- mesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
• Varlık, Mustafa Çetin, Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429), Ankara Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1974.
• Yerasimos, Stefanos, İstanbul İmparatorluklar Başkenti, Tarih Vakfı Yayınla- rı, İstanbul 2000.
• Yetkin, Şerare, “Bursa Yeşil Camii’nin Hünkar Mahfilindeki Çiniden Zemin Döşemesi”, Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Selçuk Üniversite- si Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya 1993, s. 97-99.
• Yetkin, Şerare, Anadolu’da Türk Çini Sanatı’nın Gelişimi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1972.