A Social Responsibility Project: The Reformatoires of the Danubian Province

Yıl 2013, , 573 - 636, 01.08.2013

Meral Bayrak Ferlibaş

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.573

Öz

The first of the Ottoman reformatories, which was identified with the name "Midhat Pasha", was established in Nish. Abondoned and parentless children were the first to be accepted to these reformatories, but extremely poor kids staying with one of their parents were also accepted. Those children who were found guilty and sentenced to penalties, in accordance with the regulations of the government, were placed in a special part of the reformatory so as to serve their sentences. This institution, thus stated to have been recorded as "reformatory" in various socurces, is also accounted to have been named, upon inspiration by one of the Qur'anic verses, by Midhat Pasha. Following the opening of the first reformatory in Nish and the creation of the Danubian Province in the region, new reformatories were opened in Ruse and Sofia. And shortly afterwards, a separate reformatory for girls was set up in Ruse. To acquire professional skills for the children, for boys in particular, was the chief purpose in admission to reformatories. Boys were thought basic lessons by different teachers on the basis of their religion. Thus, they acquired the abilities of reading and writing on mother language, learned the basics of mathematics and recived a moral and religious education. As for girls, they were asked to learn Bulgarian and Turkish by their coreligionist teachers and French by a foreign female teacher. These institutions, in which, apart from these basic lessons, girls learned sewing and needlework and playing piano, aimed at acquiring a good training for little girls.The sources of income for the expenses of these reformatories, which were the products of the cooperation between state and society and became prestigious institutions in the course of time, were rents from public institutions' immovable goods, fees paid for the "ihzariye" certificates, gains from the export of the articles produced in reformatories and grants from statesman and common people. In this way these institutions managed to carry on their activities and succeded in training numerous craftsmen so as to sustain their lives and became influential in the spread of similar reformatories to 1stanbul and other Ottoman provinces.

Anahtar Kelimeler

Midhat Pasha, Reformatory (ıslah-hane), Nish, Ruse, Sofia, Costantza, Danubian Province, Industrial School

Bir Sosyal Sorumluluk Proje­si: Tuna Vilayeti Islahhaneleri

Öz

Mithat Paşa'nın adıyla özdeşleşen ıslahhanelerden ilki Niş'te açılmış,sahipsiz ve kimsesiz çocuklar başta olmak üzere anne-babasından biri olduğu halde bakılamayacak durumda bulunanlar da buraya alınmıştır.Bunların dışında suç işleyerek hüküm giymiş çocuklar hükümet kararıyla tutukluluk sürelerini kurumdaki özel bölümde geçirmiştir. Çeşitli kaynak­larda bundan dolayı ıslahhane adıyla anıldığı belirtilen kurumun isminin,bizzat Midhat Paşa'nın Kur'an'daki bir ayetten esinlenmesi üzerine ken­disi tarafından verildiğinden de söz edilmiştir. Niş'ten sonra Tuna Vilayeti'nin kurulmasıyla Rusçuk ve Sofya'da açılan ıslahhaneler arasına yine Rusçuk'ta faaliyete geçirilen bir kız ıslahhanesi de katılmıştır. Özellikle erkek çocuklara birer meslek edindirmenin temel amaç olduğu ıslahhanelerde dinlerine göre ayrı hocalardan temel bilgileri içeren dersler verilmiştir. Çocukların böylece kendi dilinde okur-yazar olması, basit düzeyde matematik bilgisi edinmesi, din ve ahlak eğitimi alması sağlanmıştır. Kız çocukların ise yine kendi dinlerindeki hocalardan Türkçe veya Bulgarca öğrenmeleri, yabancı bir hanım tarafından verilen Fransızca eğitimi almaları hedeflenmiştir. Temel bilgi­lerin yanında dikiş-nakış ve piyano eğitimi de verilen kurumda küçük kızların iyi yetiştirilmesine özen gösterilmiştir. Devlet-toplum işbirliği ile oluşturulan zamanla bölgenin prestijli kurumlan haline gelen ıslahhanelerin giderleri için kurumlara ait gayri­menkullerin kira gelirleri, ihzariye tezkerelerinden alınan harçlar, ıslahhanelerde üretilenlerin satışından elde edilen kazanç ve başta devlet adamları olmak üzere halkın yaptığı bağışlar kaynak oluşturmuştur. Bu sayede hizmetlerini sürdürebilen kurumlar hayatlarını kazanabilecek düzeyde pek çok meslek erbabının yetişmesini sağlayarak önemli bir görevi yerine getirmiş, başta İstanbul olmak üzere diğer Osmanlı vilayet­lerinde de benzerlerinin açılmasında etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Midhat Paşa, Islahhane, Niş, Rusçuk, Sofya, Köstence, Tuna Vilayeti, Sanayi Mektebi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâbıâli Evrak Odası Ayniyat Defteri (Tuna) (BEO.Ayn.d (Tuna)), nr.920, s.76, 257; nr.921, s.180; nr.923, s.20, 65, 163; nr.925, s.54; nr.927, s.87.
• BOA, Rusçuk ve Niş Islahhanelerinin Emlak Defteri (T), nr.000082, s.4, 5, 7, 9, 11, 13, 15-25, 27-35, 38, 39, 41, 43-45, 47-49, 51-53.
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF), 131/6542.
• BOA, İrâde Dâhiliye (İ.DH), 37383; 50047.
• BOA, İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 502/22735; 584/26270.
• BOA, Maarif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF.MKT), 15/124; 40/43; 44/42; 44/56.
• BOA, Meclis-i Vâlâ (MVL), 1074/27; 1074/62; 1074/66.
• BOA, Sadâret Mektûbî Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM), 302/67; 334/65; 336/32; 401/14.
• Bulgaristan Milli Kütüphanesi, Oryantal Bölümü (NBKM), F, 112/325; 112/327.
• Düstur, I. Tertib, II, İstanbul 1289, s. 277-295.
• Sâlnâme-i Tuna, Def’a 1, Sene 1285, s. 31, 68, 76.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 2, Sene 1286, s. 31, 49.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 3, Sene 1287, s. 36, 65.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 4, Sene 1288, s. 40, 68.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 5, Sene 1289, s. 44, 69.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 6, Sene 1290, s. 48, 69.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 7, Sene 1291, s. 41, 55, 79.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 8, Sene 1292, s. 44, 57, 83, 93.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 9, Sene 1293, s. 45, 46, 89, 98.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 10, Sene 1294, s. 46, 47.
• Tuna Gazetesi, nr.4, 8, 9, 12-14, 17, 19-21, 23, 25, 26, 56, 58, 59, 63, 68- 70, 80, 97-100, 105-107, 109, 110, 135, 136, 139, 140, 148-150, 167, 188, 195, 202, 215-217, 223, 227-229, 232, 236, 238, 242, 269, 270, 275, 276, 278, 282-284, 291, 297, 313, 315, 318, 319, 334, 342, 353, 356, 358, 367, 371, 372, 388, 400, 402, 406, 407, 410-412, 424, 430, 440, 442, 459, 480, 501, 505, 511, 541, 601, 602, 604, 605, 608, 610, 612, 620, 623, 650, 697, 699, 701, 706, 712, 713, 719, 734, 744, 749-751, 772, 794, 796-798, 802, 805- 807, 810-812, 814, 816-818, 823, 830, 843, 954, 958, 962, 967, 975, 995, 998, 1001, 1002, 1025, 1033, 1035, 1161, 1165.
• Acar, M. Şinasi, Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri, İstanbul 2011.
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da 120 Yıllık Türk Gazeteciliği (1865-1985), İstanbul 1989.
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara 2006.
• Arıkan, Zeki-Abdullah Martal, “İzmir’de İlk Buharlı Un Fabrikası”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 12 (Prof. Dr. Cengiz Orhonlu Hatıra Sayısı), İstanbul 1998, s. 1-22.
• Bakardjieva, Teodora-Stoyan Yordanov, Ruse. Prostranstvo i İstoriya [Ruse. Region and History], Ruse, 2001.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Mithat Paşa Siyasi ve İdari Şahsiyeti, (Basım yeri yok), 1964.
• Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, (Türkçesi Osman Akınhay), 1, İstanbul 1997.
• Draganova, Slavka, Tuna Vilayeti’nin Köy Nüfusu, Ankara 2006.
• Eren, İsmail, “Tuna Vilâyeti Matbaası ve Neşriyatı (1864-1877)”, Türk Kültürü, III, S.29 (Mart 1965), s. 311-318.
• Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, 1-2, İstanbul 1977.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Midhat Paşa”, İslam Ansiklopedisi, VIII, İstanbul 1971, s. 270-282.
• Göyünç, Nejat, “Midhat Paşa’nın Niş Valiliği Hakkında Notlar ve Belgeler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı, S.12 (1981-1982), s. 279-316.
• Hayta, Necdet, Tarih Araştırmalarına Kaynak Olarak Tasvir-i Efkâr Gazetesi (1278/1862-1286/1869), Ankara 2002.
• Jeleva, Dobrina-Martins Viana, “Gradoustroystvena Evolütsiya Na Grad Ruse/Ot Vıznikvaneto Mu Do Sredata Na XX V./”, Almanah [“Urban Evolution of the City of Ruse /From Its Emergence to Mid-Tewenth Century”, Almanac], II, Ruse 1997, p. 326-354.
• Kocabaşoğlu, Uygur, “Tuna Vilayet Gazetesi”, OTAM, S.2, Ankara 1991, s. 141-149.
• Koç, Bekir, “Midhat Paşa’nın Niş ve Tuna Vilayetlerindeki Yenilikçi Valiliği”, Kebikeç, S.18 (2004), s. 407-415.
• Kodaman, Bayram, “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar Sanayi Mektepleri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ankara 1980, s. 287-296.
• Kornrumpf, Hans Jürgen, “Islahhaneler”, Economie et Societes Dans L’empire Ottoman (Fin du XVIIIe-Debut du XXe siecle), Paris 1983, s. 149-156.
• Kur’an Kelimelerinin Anahtarı Mu’cem’ül-Müfehres Tercümesi, (Mütercim Mahmud Çanga), İstanbul 1986.
• Kur’an-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Meâli, (Haz. Ali Özek-Hayreddin Karaman-Ali Turgut ve diğerleri), Medine 2002.
• Midhat Paşa, Hayât-ı Siyâsiyyesi, Hidemâtı, Menfâ Hayâtı, (Tabsıra-i İbret), (Nâşiri Ali Haydar Midhat), Birinci Kitab, İstanbul 1325.
• Midhat Paşa’nın Hatıraları:1, Hayatım İbret Olsun [Tabsıra-i İbret], (Haz. Osman Selim Kocahanoğlu), İstanbul 1997.
• Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, (Basım yeri yok), 1930.
• Okday, İ. H. Tevfik, Bulgaristan’da Türk Basını, Ankara (tarihsiz).
• Ortaylı, İlber, “Midhat Paşa’nın Vilayet Yönetimindeki Kadroları ve Politikası”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar (Edirne, 8-10 Mayıs 1984), Ankara 1986, s. 227-233.
• Öztürk, Cemil, “Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitimin Doğuşu I: Islahhâneler”, Prof.Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, İstanbul 1995, s. 427-442.
• Parmakov, Simeon P., Ruse Vçera İ Dnes Kulturno-İstoriçeski Oçerk Za Grada Ot Osnovavaneto Mu Do Naşi Dni [Ruse Yesterday and Today Cultural and Historical Narration about the City from Its Foundation until Nowadays], Ruse 1936.
• Podbrani İzvori Za İstoriyata Na Grad Ruse İ Rusenskiya Kray (II-XIX V.) [Selected Sources About the History of Ruse and Its Region (Second Through Nineteenth Centuries)], (Sıstaviteli [Ed.], Stoyan Yordanov-Teodora Bakırdjieva), Ruse 1999.
• Popov, Nikola Georgiev, Opisanie Na Rusçuk Za Vreme Ot 1860 Do 1879 Godina [Description of Ruschuk During the Period of 1860-1879], Rusçuk 1928.
• Selimoğlu, İsmail, “Balkanlar’daki Türk İdare Sistemi (19. yy)”, Balkanlar’daki Türk Kültürü’nün Dünü-Bugünü-Yarını Uluslararası Sempozyum (26-28 Ekim 2001) Bildiri Kitabı, Bursa 2002, s. 117-141.
• Shaw, Ezel Kural, “Midhat Paşa”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, V, İstanbul 1985, s. 1299-1303.
• Simeonov, S., Ruse V Minaloto İ Dnes İstorıçeski, Geografski İ Statistiçeski Belejki S Plan Na Grada [Ruse in the Past and Today Historical, Geographical and Statistical Notes with a City Map], Ruse 1929.
• Şentürk, M. Hüdai, Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875), Ankara 1992.
• Todorova, Tsveta, “Ot Stariya Rusçuk Kım Noviya Ruse”, Almanah [“From the Old Ruschuk to the New Ruse”, Almanac], II, Ruse 1997, p. 369-380.
• Unat, Faik Reşit, “Niş Islahhanesi’nin Kuruluş Tarihini Aydınlatan Bir Belge”, Mesleki ve Teknik Öğretim, S.114 (Ağustos 1962), s. 5-6.