Place Names From Ottoman Times to Present

Yıl 2012, , 147 - 166, 01.04.2012

Mübahat S. Kütükoğlu

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.147

Öz

Place names are very important for historians doing research in the field of historical geography as well as for linguists and geographers .. The determination of places whose names had been changed in time causes great difficulties as the places which have been wiped out of the map. Some places are double-named and one of them has been forgotten in time and the other has begun to be used. Morevoer, some names have been changed by administrative authorities. While changing the names arbitrarily could be observed partially during the Ottoman period, it was taken into consideration more seriously during the Republican era and especially in 1950's many place names were changed. Changing names of foreign origin with the Turkish ones was shown as a reason. However, some names that are definitely Turkish as Çepni and Çavuldur from Oğuz tribes were changed without making the necessary investigations. Afterwards, it was realized that a mistake was being made and this process was stopped. Although the changed names, with their old and new forms, have been given in the works named as Köylerimiz published by the Ministry of lnterior, it cannot be possible to find all the changed names in these works. Another important aspect is that the change was made on the village names and the antic forms of the city names adapted to Turkish larynx were preserved. However, exceptions in Turkifications have been also observed. It is possible to give the example of replacing the Turkish and very meaningful name "Cumaovası" with the name of "Menderes" which is of Greek origin. This example shows that name changes have been made without doing researches and contemplating. Not only the name of villages but also the name of quarters and streets have been changed and are still being changed. In conclusion, it could be said that these changes made without the necessary investigation are inadvisable because they can cause researchers to encounter with difficulties and most importantly they can break our connections with our history.

Anahtar Kelimeler

Village names, City names, Quarter names, Street names, Change

Osmanlıdan Günümüze Yer Adları

Öz

Yer adları, dilbilimci ve coğrafyacılar kadar tarihi coğrafya araştırmaları yapan tarihçiler için de son derecede önemlidir. Zaman içinde haritadan silinmiş yerleşme yerleri gibi ismi değiştirilmiş olan yerlerın de tesbiti büyük güçlükler yaratır. Bazı yerleşme yerleri çift isimlidir ve zamanla bunlardan biri tamamen unutulmuş, diğeri kullanılır olmuştur. Bazı isimler ise idari makamlar tarafından isim değişikliklerine uğratılmıştır. Bu isim değiştirme keyfiyetine Osmanlı Devleti zamanında da kısmen rastlanmakla beraber cumhuriyet devrinde çok daha ciddi bir biçimde ele alınmış ve özellikle 1950'li yıllarda birçok yerleşme yerinin ismi değiştirilmiştir. Bu değiştirmelerde gerekçe olarak yabancı menşe'li isimlerin Türkçeleştirilmesı gösterilmiş olmakla birlikte maalesef tamamen Türkçe olan Oğuz boylarından Çepni ve Çavuldur gibi bazı isimlerin de, araştırma yapılmadan değiştirilmesi yoluna gidilmiştir. Daha sonra bu konuda yapılan hata fark edilip durdurulmuştur. Her ne kadar değiştirilen isimler, İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan Köylerimiz adlı eserlerde eski ve yeni adları belirtilmek üzere verilmişse de bunlarda bile değiştirilen bütün isimleri bulmak mümkün olmayabilmektedir. Dikkat çeken bir husus da, değişikliğin köy adlarında yapılması, antik devirlerdeki şehir adlarının Türk hançeresine uydurulmuş şekillerinin muhafaza edilmiş olmasıdır. Maamafih Türkçeleştirmenin istisnasına da rastlanmaktadır. Grekçe menşeli Menderes adının Türkçe ve son derecede manalı olan Cumaovası'nın yerine konulmasını buna örnek olarak göstermek mümkündür. Bu da isim değiştirmelerin araştırılmadan ve üzerinde düşünülmeden yapıldığını ortaya koymaktadır. İsim değişikliklerinden nasibini alan yerler köylerden ibaret değildir. Mahalle ve sokak adlarında da değişiklikler yapılmış ve yapılmaktadır. Sonuç olarak denilebilir ki, bu araştırılmadan yapılan değişiklikler sadece araştırıcıların çeşitli zorluklarla karşılaşması bakımından değil fakat daha da mühimi tarihimizle olan bağlarımızı koparmaları açısından da son derecede mahzurludur.

Anahtar Kelimeler

Köy adları, şehir adları, mahalle adları, sokak adları, değişiklik

Kaynakça

• Ali Emirî tasnifi, Selim-i evvel, nr. 8.
• Bâb-ı Âsafî, Defterhane-i Âmire Defterleri (A.DFE), nr. 725.
• Bâb-ı Defterî, Mevkufat Kalemi defterleri, nr. 27823
• Kâmil Kepeci tasnifi Menteşe Nüfus Defteri, 6305m.
• Maliyeden Müdevver Defterler, nr. 232.
• Tapu-Tahrir Defterleri, nr. 8, 47, 61, 129, 148, 176, 238, 337, 537, 538, 700.
• Tapu Kadastro Genel Md. (Ankara )
• Kuyudu Kadime Arşivi, nr. 110, 167, 302, 571
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, IX, yayına hazırlayanlar Yücel Dağlı, Seyit Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul 2003. İBN BATUTA, Tuhfetü’l- nuzzar fî Garibi’l-emsar ve Acibi’l-esfâr [Seyahatnâme-i İbn Batuta], Mehmed Şerif ter. I, İstanbul 1333/35.
• PÎRÎ REİS, Kitab-ı Bahriye, İstanbul 1935
• Dahiliye Vekâleti Mahalli İdare Umum Müdürlüğü, Köylerimiz, İstanbul 1933.
• İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz, –1 Mart 1968 gününe kadar–, Ankara 1968.
• _______, Köylerimiz 1981, Ankara 1982.
• _______, Türkiye Mülkî İdare Bölümleri Belediyeler, Köyler, Ankara 1977. İncelemeler
• AKTEPE, Münir, “Osmanlı’ların Rumeli’de İlk Fethettikleri Çimbi Kal‘ası”, Tarih Dergisi, I/2 (1950), 283-307.
• BAYKARA , Tuncer, “Çeşme Kalesi”, Belleten, LIV/210 (1990), 603-630.
• BEYSANOĞLU , Şevket, Kısaltılmış Diyarbakır Tarihi ve Âbideleri, İstanbul 1963.
• EREN , Hasan, “Yer Adlarımızın Dili”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara 1965, s. 155-165..
• EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK. Yay., Ankara 1989.
• ERTÜRK, Selma Akay, “Zeytinbağı (Tirilye)’nda Turizm İmkânları”, İ.Ü, Coğrafya Dergisi, sayı 19 (2009), s. 4-5.
• GEZGİN, İsmail, Alacaat’tan Alaçatı’ya Rüzgârlı Bir Köyün Hikâyesi, İstanbul 2007.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Kütahya”, İslâm Ansiklopedisi, VI (1965),122-124.
• GÖNEY, Süha, Büyük Menderes Bölgesi, İstanbul 1975.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), İndex, Ankara 2009.
• IŞITMAN, İshak Refet, “Köy Adları Üzerine Bir İrdeleme”, Türk Dil Bellete- ni, III. Seri, (1945), 52-61.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., XV ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, İzmir 2000
• _______, “XVI. Yüzyıl İzmir Kazasında Cemaat Adı Taşıyan Köyler”, İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir 2000, s.1-9.
• _______, Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı, TTK yay., Ankara 2010.
• _______, XVI. Asırda Çeşme Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, TTK yay., Anka- ra 2010.
• _______, “Arşiv Belgelerinin Güvenilirliği”, Halil İnalcık Armağanı 1. Tarih Araştırmaları, Ankara 2009, s.105-125.
• ÖZDEĞER, Mehtap, 15-16. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul 2001.
• RAMSAY, W. M., Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, çev. Mihri Pektaş, İstanbul 1961.
• SÜMER, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilâtı, Destanları, An- kara 1972.
• TUNCEL, Metin, “Çanakkale”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VIII (1989), 197-199.
• _______, “Elazığ”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X (1994), 552-554.
• TUNÇEL, Harun, “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X/2 (Elazığ 2000), 23-34.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ankara 1965.
• TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşiv Belgelerinde Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İstanbul 1979.
• UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul 1993.
• ÜLKER, Necmi, “Sancakkale”, Bilim Birlik Başarı, sayı 36 (İzmir ts. [1982]), 13-17. Plânlar
• Bodrum Belediyesi, Bodrum Şehir plânı. Seferihisar Tapu Kadastro Md., Seferihisar plânı, s.36. İnternet Siteleri
• http://www.asagiduger.com/sehir-isimleri-nereden-geldi.html.
• www.menderes.bel.tr/ilcemiz.