Abdals, Akincis, Bektashism and the Love for the House of Muhammad: Notes on Yemini's Environment and Faith

Yıl 2011, , 51 - 86, 01.04.2011

Rıza Yıldırım

https://doi.org/10.37879/belleten.2011.51

Öz

Though being among the most prominent poets of the Alevi-Bektashi tradition, Yemini is barely known to modern scholars. Neither the Ottoman biographers mention about him. The principal reason lying behind this 'uninterested' attitude is lack of sources. Our knowledge about the poet is drawn on his versified work Fazilet-name. This is in essence a translation of shaykh Rukneddin's prose work in Persian. Nevertheless, Yemini provides us with valuable information regarding his time and himself by additions he sprinkled throughout his translation. A careful labor focusing on these additions of Yemini to the original text would extend our knowledge on the historical life of the poet, as well as his religious stand and environment. The present article aims to fulfill such a task.

Anahtar Kelimeler

Yemini, Fazilet-name, Abdal, Bektashi, Akinci

Abdallar, Akıncılar, Bektaşilik ve Ehl-i Beyt Sevgisi: Yemînî'nin Muhiti ve Meşrebi Üzerine Notlar

Öz

Yemini, Alevi-Bektaşi edebiyatının en önde gelen yazarlarından birisi olmasına rağmen çok az bilinmektedir. Eski şair tezkirecileri ondan hiç bahsetmezken modern çalışmalardaki bilgiler de bir iki satırı geçmemektedir. Araştırmacıların Yemini'ye karşı ilgisizliğinin temelinde kaynak yetersizliği yatmaktadır. Yemini hakkındaki bilgilerimiz yine kendisi tarafından kaleme alınan Fazilet-name'den öğrenebildiğimiz kadarıyla sınırlıdır. Fazilet-name esas itibariyle Hz. Ali'nin faziletlerini anlatan Şeyh Rükneddin'e ait Farsça bir eserin tercümesidir. Ancak Yemini satır aralarında kendisine ve dönemine ışık tutacak bilgiler vermekten geri durmamıştır. Şairin eklediği bölümler üzerinde yapılacak dikkatli bir çalışma Yemini'nin hayatı, meşrebi ve dahil olduğu sosyal-dini muhite dair yeni bilgilere ulaşmayı mümkün kılacaktır. Elinizdeki makale bu amacı gütmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yemini, Fazilet-name, Abdal, Bektaşi, Akıncı

Kaynakça

• Abdülmecid b. Firişte, Tercüme-i Hâbnâme, el yazması, Konya Mevlâna Mü- zesi, Türkçe Yazmalar, no: 2916.
• Afîfî, Ebu’l-Âla, Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, çev. Mehmet Dağ, İstanbul, Kırkambar Yayınları, 1999.
• Afîfî, Ebu’l-Âla, The Mystical Philosophy of Muhyid Din Ibnul Arabî, Cambridge, 1939.
• Algar Hamid, “The Hurūfī Influence on Bektashism”, Bektachiyya: Etudes sur l'ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach, réunies par Alexandre Popovic et Gilles Veinstein, ISIS, İstanbul 1996, ss. 39- 53.
• Ateş, Süleyman, “Kutub”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt 26, s. 498-499.
• Attâr Feridüddin, Evliya Tezkireleri, haz. Süleynam Uludağ, Kabalcı Yayın- ları, İstanbul 2005.
• Bayrı, Refik Halit, Vîrânî, Hayatı ve Eserleri, Maarif Kitaphanesi, İstanbul 1959.
• Beldiceanu-Steinherr, Irène, “Le règne de Selim Ier: tournant dans la vie politique et religieuse de l’empire ottoman”, Turcica, VI (1975), ss. 34-48.
• Birge, John K., The Bektashi Order of Dervishes, London-Hartford, Conn. 1937.
• Chittick, William. C., “Wahdat al-Shuhūd”, Encylopedia of Islam, second edition, XI, ss. 37-39.
• de Jong, Frederik, “al-Kutb, in Mysticism”, Encyclopedia Islam, V, Second edition, ss. 543-546.
• Ebül-Hayr-ı Rûmî, Saltuk-Nâme, cilt II, haz. Şükrü Haluk Akalın, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1998.
• Faroqhi, Suraiya, “Conflict, Accommodation, and Long-Term Survival: The Bektashi Order and the Ottoman State (Sixteenth-seventeenth centuries)”, Bektachiyya: Etudes sur l'ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach, ed. Alexandre Popovic-Giles Veinstein, ISIS Press, İstanbul 1996, ss. 171-84.
• Gö’çek Abdal, Odman Baba Vilayetnamesi, Vilayetname-i Şahi, haz. Şevki Koca, Bektaşi Kültür Derneği, İstanbul 2002.
• Gölpınarlı, Abdülbâki ve Pertev Naili Boratav, Pir Sultan Abdal, Der Yayın- ları, İstanbul 1991. (Kitabın ilk baskısı 1943 yılında Ankara’da yapılmış- tır)
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, TTK, Ankara 1989.
• Gürgen, Fevzi, haz., Faziletnâme, Ayyıldız Yayınları, Ankara 1995.
• Hartshorne, Charles, “Pantheism and Panentheism”, Encyclopedia of Religion, second edition, X, ss. 6960-6965.
• Hezarfen Hüseyin bin Cafer, Tenkîhu’t-tevârih, el yazması, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4301.
• Huart M. Clément ve Rıza Tevfiq, Textes Persans relatifs a la secte des Hourû- fîs. Publiés, traduits et annotés, Brill; London: Luzac & Co., Leyden 1909.
• Izutsu, Toshihiko, “Vahdet-i Vücûdun Bir Analizi: Bir Doğu Felsefeleri Metafelsefesine Doğru”, İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. Ramazan Ertürk, İstanbul, Anka Yayınları, 2001.
• Izutsu, Toshihiko, İbn Arabî’nin Füsûs’undaki Anahtar Kavramlar, çev. A. Yüksel Özemre, İstanbul, Kaknüs Yayınları, 1998.
• İnalcık, Halil, “Dervish and Sultan: An Analysis of the Otman Baba Vilâyetnâmesi”, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire, Bloomington 1993, ss. 19-36.
• Karamustafa, Ahmet T., “Kalenders, Abdâls, Hayderîs: The Formation of the Bektâşîyye in the Sixteenth Century”, in Süleymân the Second and His Time, edited by Halil İnalcık and Cemal Kafadar, İstanbul 1993, ss. 121-29.
• Karamustafa, Ahmet T., God’s Unruly Friends, University of Utah Press, Salt Lake City 1994.
• Kılıç, Filiz - Mustafa Arslan - Tuncay Bülbül, Otman Baba Velayetnamesi (Ten- kitli Metin), Ankara 2007.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-hikem Tercüme ve Şerhi, cilt I, haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, İstanbul, Dergâh Yayınları, 1987.
• Köprülü, Fuat, “Abdal”, Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi I, İstanbul, 1935, ss. 23-56.
• Levend, Agah Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayın- ları, Ankara, 1973.
• Mazıoğlu, Hasibe, “Sinan Paşa”, İslam Ansiklopedisi, cilt X, İstanbul 1966.
• Mélikoff, Irène, “14. – 15. Yüzyıllarda İslam Heterodoksluğunun Trak- ya’ya ve Balkanlar’a Yerleşme Yolları”, Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), editör Elizabeth A. Zachariadou, çevirenler Özden Arıkan, Ela Gültekin, Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayın- ları, İstanbul 1999, ss. 178-90.
• Mélikoff, Irène, “Fazlullah d’Astarabad et l’essor du hurûfîsme en Azerbaïdjan, en Anatolie en en Roumélie”, Sur les traces du soufisme turc. Recherches sur l’Islam populaire en Anatolie, ISIS, İstanbul 1992, ss. 163- 174.
• Mélikoff, Irène, “La communauté Kızılbaš du Deli Orman, en Bulgarie”, Sur les traces du soufisme turc. Recherches sur l’Islam populaire en Anatolie, ISIS, İstanbul 1992, ss. 105-113.
• Mélikoff, Irène, “Les Fondements de l’alevisme”, Sur les traces du soufisme turc. Recherches sur l’Islam populaire en Anatolie, ISIS, İstanbul 1992, ss. 11-28.
• Mélikoff, Irène, “Un Ordre de derviches colonisateurs: les Bektaşis”, Sur les traces du soufisme turc. Recherches sur l’Islam populaire en Anatolie, ISIS, İstanbul 1992, ss. 115-125.
• Mélikoff, Irène, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Cumhuriyet Kitapları, İstan- bul 1999.
• Mir-Kasımov, Orkhan, “Le « Journal des rêves » de Fadlullāh Astarābādī : Edition et traduction annotée”, Studia Iranica 38 (2009), ss. 249-304.
• Misâlî, Feyznâme, El Yazması, Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Manzum, no: 390.
• Momen, Moojan, An Introduction to Shi’i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi’ism, Yale University Press, New Haven-London, 1985.
• Muhiddin-i Arabî, Fusûsu’l-hikem, çev. Nuri Gencosman, İstanbul, Maarif Matbaası, 1956.
• Noyan, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. III. Cilt, Ardıç Yayınları, Ankara 2000.
• Noyan, Bedri, haz., Demir Baba Vilâyetnamesi, Can Yayınları, İstanbul 1976.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Idéologie officielle et réaction populaire : un aperçu général sur les mouvements et les courants socio)religieux à l’époque de Soliman le Magnifique”, in Süleyman the Magnificent and his Time, ed. Gilles Veinstein, École des Hautes Études en Sciences Sociales, Paris 1990, ss. 185-194.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Kutb ve İsyan: Osmanlı Mehdici (Mesiyanik) Hare- ketlerinin İdeolojik Arkaplanı Üzerine Bazı Düşünceler”, Toplum ve Bi- lim, 83, 1999/2000, 48-57.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Syncrétisme et esprit messianique : le concept de qotb et les chefs des mouvements messianiques aux époques seldjoukide et ottomane (XIIIe-XVIIe siècle)”, in Syncrétismes et hérésies dans l’Orient seldjoukide et ottoman (XIVe-XVIIIe) siècle. Actes du Colloque du Collège de France, octobre 2001, ed., Gilles Veinstein, Paris, 2005, 249-57.
• Özmen, İsmail, Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, cilt II, SAYPA Yayın ve Dağı- tım, Ankara 1995.
• Sâdık Abdal, Sâdık Abdâl Dîvânı, haz. Dursun Gümüşoğlu, Horasan Yayın- ları, İstanbul 2009.
• Samancıgil, Kemal, Alevî Şairleri Antolojisi, Gün Basımevi, İstanbul 1946.
• Sinan Paşa, Tezkiretü’l-evliyâ, haz. Emine Gürsoy-Naskali, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
• Şimşek, Mehmet, Dede Korkut ve Ahmet Yesevi’den Günümüze Uzanan Ünlü Alevi Ozanlar, Can Yayınları, İstanbul 1995.
• Usluer, Fatih, Hurûfîlik: İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2009.
• Usluer, Fatih, Seyyid Nesîmî ve Mukaddimetü’l Hakâyık’ı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2010.
• Vâhidî, Vâhidî’s Menâkib-i Hvoca-i Cihân ve Netîce-i Cân, tenkitli metin, tahlil ve tıpkıbasım, haz. Ahmet T. Karamustafa, Harvard Üniversitesi Ya- kındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Cambridge 1993.
• Virānî, Risâle-i Vîrânî Sultan (Fakr-nâme), El Yazması, Milli Kütüphane. Yz. A 3333/1.
• Walsh J. R., “The Historiography of Ottoman-Safavid Relations in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, in Historians of the Midle East, eds., Bernard Lewis and P. M. Holt, Oxford University Press, New York, Toronto, London 1962, ss. 197-211.
• Yemînî Derviş Muhammed, Fazîlet-nâme, hazırlayan Yusuf Tepeli, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
• Yeminî, Hazreti Ali’nin Fazilet-nâmesi, haz. Adil Ali Atalay Vaktidolu, Can Yayınları, İstanbul 2003, 13. Basım.
• Yıldırım, Rıza, Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velâyetnamesi, Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, Ankara 2007.
• Yıldırım, Rıza, Turkomans between two Empires: The Origins of the Qizilbash Identity in Anatolia (1447-1514), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara 2008.
• Yıldırım, Rıza “Muhabbetten Tarikate: ‘Bektaşi Tarikatı’nın Oluşum Süre- cinde Kızıldeli’nin Rolü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 53 (2010), ss. 153-190.
• Yusuf Sinan Paşa, Tazarru’nâme, haz. A. Mertol Tulum, Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları, Ankara 2001.