İkinci Meşrutiyet Döneminde Arnavutların Eğitim Çalışmalarında Önemli Bir Aşama: Elbasan Maarif Kongresi

Yıl 2018, , 675 - 698, 01.08.2018

Ercan Karakoç Mesut Yavaş

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.675

Öz

İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte Arnavutlar, ana dillerinde eğitim veren okulların açılması konusundaki taleplerinin önünde artık hiçbir engelin kalmadığını düşündüler. Bu bağlamda Arnavutluk’un çeşitli şehirlerinde birçok okul açtılar. Arnavut aydınlar, milli varlıklarının muhafazasının tek yolunun eğitim seviyesinin yükseltilmesinden geçtiğine inanıyorlardı. Bundan dolayı eğitim alanındaki faaliyetlere hız verdiler. Fakat bu gelişmeler Arnavutça eğitimin hangi alfabe ile yapılacağı tartışmalarını da beraberinde getirdi. Çünkü o döneme kadar Arnavutlar arasında farklı alfabeler kullanılmaktaydı ve bu durum, Arnavut toplumunda bölünmelere yol açıyordu. Arnavutlar; alfabe konusunda bir uzlaşıya varabilmek için bir yandan kongreler düzenlerken, diğer yandan da açılan okullarının tek merkezden kontrol edilmesi ve öğretmen ihtiyaçlarının karşılanması konularında çözüm arayışı içerisine girdiler. Nitekim bu amaçlar doğrultusunda Elbasan’da önemli bir kongre düzenlediler. Arnavutların eğitim hareketine yeni bir ivme kazandıran bu kongreyle eğitim alanında yapılacak faaliyetler masaya yatırıldı ve atılacak adımlar belirlenerek bir yol haritası çizildi. Akabinde zaman kaybetmeden alınan kararların uygulanmasına çalıştılar. Bu çalışmada, Arnavutların eğitim alanında ortaya koyduğu önemli faaliyetlerden biri olan Elbasan Kongresi, Meşrutiyet dönemi basını ve Osmanlı arşiv kaynakları üzerinden ele değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Meşrutiyet Dönemi, Arnavutlar, Arnavutça Eğitim, Alfabe Tartışmaları, Elbasan Kongresi

An Important Stage in the Educational Activities of Albanians during the Second Constitutional Period: Elbasan Education Congress

Öz

With the declaration of the second constitutional period, Albanians thought that there was no obstacle to the fulfillment of their demands for the opening of schools giving education in their native language. In this regard, they opened many schools in several cities of Albania. The Albanian intelligentsia believed that the only way to preserve their national asset was to raise the educational level. Hence, they accelerated the activities in the educational fi eld. However, these developments gave rise to discussions about which alphabet to be used in Albanian education. This is because diff erent alphabets had been used among Albanians until that time, which caused divisions in the Albanian society. While Albanians were holding congresses to reach an agreement on the alphabet issue, they also embarked on the quest of solutions for the control of the opened schools from a single center and for meeting the teacher requirement. In line with these, they held an important congress in Elbasan. The activities to be implemented in the educational fi eld were discussed in detail; the steps to be taken were determined; and a road map was drawn in this congress, which gave acceleration to Albanians’ educational movement. Then the decisions taken started to be put into practice in no time. This study evaluates the Congress of Elbasan, which is one of the most important educational activities of Albanians, based on the press of the constitutional period and the Ottoman archival documents.

Anahtar Kelimeler

Second Constitutional Period, Albanians, Albanian Education, Alphabet Discussions, Elbasan Congress

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
• Maarif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT.) Dosya No: 1141 / Gömlek No:13.
• Gazeteler
• İkdam
• Tanin
• Yeni Tasvir-i Efkâr
• Yeni Gazete
• Sabah
• Kitaplar ve Makaleler
• Alpan, Necip P., Albanolojinin Işığında: Arnavut Alfabesi Nasıl Doğdu?, y.y., Ankara 1979.
• ____________, Tarihin Işığında Arnavutluk, Kardeş Yayınları, Ankara 1975.
• Ateş, Sabri, Tunalı Hilmi Bey Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Aydın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2009.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa 1908-1914, C. 2, 10. bs. Remzi Kitabevi, İstanbul 2006.
• Ayni, Mehmet Ali, Ulusçuluk (Milliyetçilik), Peva Yayınları, İstanbul 1997.
• Bartl, Peter, Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912), çev. Ali Taner, Bedir Yayınları, İstanbul 1998.
• Bilmez, Bülent, “Arnavut Dil-Ulusçuluğu ve Alfabe Tartışmalarında İlk Zirve, 100. Yılında Manastır Kongresi (14-22 Kasım 1908)”, Toplumsal Tarih, S. 179, Kasım 2008, ss. 22-31.
• Bozbora, Nuray, “Arnavut Milliyetçiliğinin Doğuşu, Gelişimi ve Günümüze Etkileri”, Avrasya Dosyası (Balkanlar Özel), C. 14, S. 1, 2008, ss. 111-158.
• ____________, “Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimi”, Balkanlar El Kitabı, C. 1: Tarih, Yay. Haz. Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ, KaraM&Vadi Yayınları, Ankara 2006, ss. 568-588.
• ____________, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Gelişimi, Boyut Kitapları, İstanbul 1997.
• Clayer, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
• Çelik, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke Kitapları, İstanbul 2004.
• Dako, A. Christo, Albania: The Master Key to the Near East, Vol. 1-4, E. L. Grimes Company, Boston, Massachusetts, 1910.
• Elsie, Robert, Albanian Literature: A Short History, I. B. Tauris, London 2005.
• Emecen, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
• Ergün, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908–1914), Ocak Yayınları, Ankara 1996.
• Fraşeri, Şemsettin Sami, Kamûsü’l-a’lâm. C. 1, Mihran Matbaası, İstanbul 1306/1889.
• Gawrych, George, The Crescent and the Eagle, Ottoman Rule, Islam and the Albanians 1874- 1913, I. B. Tauris, London 2006.
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, çev. Ali Berktay, 2. Bs. İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• Gjevori, Sokol, “Educational and Cultural Traditions in Elbasan During the Nineteenth Century–1912”, European Scientifi c Journal, Vol. 10, (2011), ss. 136-144.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), çev. İhsan Catay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
• Ilıkan, Faruk, “Debre Kongresi”, Simurg Dergisi, S.1, (Ekim 1999), ss. 200-248.
• İrtem, Süleyman Kani, Meşrutiyetten Mütarekeye, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Yılları 1909–1918, Temel Yayınları, İstanbul 2004.
• Jacques, Edwin E., The Albanians an Ethnic History from Prehistoric Times to the Present, McFarland Publishers, North Carolina 1995.
• Jelavich, Barbara, History of the Balkans, Twentieth Century, Vol. 2, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
• Kihtir, Tuğrul, Balkanların Osmanlı Tarihi 1352-1913, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2015.
• Kuran, Ahmed Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve İttihad ve Terakki, Tan Matbaası, İstanbul 1948.
• Külçe, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, Ticaret Basımevi, İzmir 1944.
• Myrta, Manola, “The Congress of Elbasan and Its Attitude Toward Elbasanisht”, The 2nd International Conference on Research and Education–‘Challenges Toward the Future’ (ICRAE2014), 30-31 May 2014, University of Shkodra “Luigj Gurakuqi”, Shkodra, Albania, ICRAE2014 Conference-Paper Proceedings.
• Peza, Majlinda, “Refl ections on Movement Patriotic in Elbasan in the Years 1909- 1910”, European Journal of Inter Disciplinary Studies, Vol 1, No. 1, (2015), ss. 117-122.
• Prifti, Kristaq, Historia E Popullit Shqiptar, Rilindja Kombëtare, Vëllimi I Dytë, Vitet 30 të shek. XIX–1912, Toena, Tiran 2002.
• Shpuza, Gazmend, “Millet Sistemi Çerçevesinde Arnavutların Durumu”, Osmanlı, C. 4, Yeni Türkiye Yayını, Ankara 1999, ss. 294-311.
• Sinno, Abdurrauf, Osmanlı’nın Sancılı Yıllarında Araplar-Kürtler-Arnavutlar 1877-1881, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2011.
• Skendi, Stavro, The Albanian National Awakening 1878-1912, Princeton University Press, Princeton 1967.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• ____________, “Arnavut Milliyetçiliği, Bâbı âli ve İstanbul Ekümenik Patrikhanesi”, Tarih ve Milliyetçilik, Mersin 2007, ss. 327-340.
• Sönmez, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Şıvgın, Hale, “İttihat ve Terakki Politikalarının Balkan İttifakını Hızlandırmadaki Rolü”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, Vol. 6, No 11, (2012), ss. 1-15.
• ____________, “Arnavutlarda Milli Bilincin Gelişme Sürecinde Yaşanan Siyasi Olaylar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 147, (Aralık 2003), ss. 131-152.
• Türkiye 1908, İngiliz Büyükelçisi Sir Gerard Lowther’in 1908 yılı Türkiye Raporu, çev. Halil Ersin Avcı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Basımı, Çanakkale 2003.
• Vickers, Miranda, The Albanians: A Modern History, I. B. Tauris, London 2006.
• Yakut, Kemal, “Arnavutluk Bağımsızlık Hareketinde Alfabe ve Eğitim Tartışmaları”, Balkanlar’da İslâm Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran Arnavutluk, 4-7 Aralık 2003, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul 2006, ss. 29-53.