The Divorce Instances in Cyprus under the Ottoman Rule during the 18th Century

Yıl 2015, , 125 - 162, 01.04.2015

Ali Efdal Özkul

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.125

Öz

There are several sources that provide information about family life in Cyprus during the Ottoman period. In bi-communal (Muslim & non-Muslim) countries like Cyprus, family life displays variations. Despite taking place rarely, there had been bicommunal marriages allowed under Muslim law at the time. Although there are not many marriages being recorded in the Ottoman registers, there are records of divorces. During the 18th century, there were three types of divorces (talak, muhalaa and tefrik), muhalaa (negotiated divorce)being the most popular one during the first half of the century. In certain negotiated divorces, it was common knowledge recorded in the registers that women had compensated men under bedel-i hul’(khul)to persuade them to get a divorce. Irretrievable breakdown of marriage was the main reason for divorce in court. One of the reasons why some of the divorces became court cases was because of mehr-i müeccel disagreement. When the divorce was finalised, mothers would generally take the children and fathers had to pay nafaka and kisve baha to help support the children. When Nicosia registers are analysed, it is possible to say that there is more information on the cases of divorce recorded during the 18th century when compared to other periods; some of which took place between non-Muslim couples. Such registers provide a great deal of important information to do with Cypriot family life at the time.

Anahtar Kelimeler

Divorce, muhalaa, talak, tefrik, bedel-i hul', Şer'i Sicil Cyprus

18. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Kıbrıs'ta Meydana Gelen Boşanma Olayları

Öz

Osmanlı Devleti idaresinde Kıbrıs adasında aile hayatı ile ilgili kaynaklarda birçok bilgi bulunmaktadır. Kıbrıs gibi iki toplumlu (Müslüman-gayrimüslim) bölgelerde aile hayatı çeşitlilik göstermektedir. Kıbrıs'ta İslam hukukunun izin verdiği şekliyle, iki toplumlu evlilikler az da olsa bulunmaktadır. Osmanlı döneminde Kıbrıs adasında evlenme kayıtları sicillerde pek fazla olmamasına karşın boşanma ile ilgili hükümler sicillerde yer almaktadır. 18. yüzyılda adada 3 şekil boşanma (talak, muhâla’a ve tefrik) görülmesine karşın bunlar arasında muhâla’a (anlaşmalı boşanma) şeklindeki boşanma türü söz konusu yüzyılın ilk yarısında diğer boşanma çeşitlerine göre çok daha fazla tercih edilmektedir. Bazı muhâla’a türü boşanmalarda kadınların erkekleri boşanmaya razı edebilmek için onlara bedel-i hul’ adı altında çeşitli bedeller verdikleri belgelerden öğrenilmektedir. Şer’i Mahkeme’ye yansıyan boşanma davalarında boşanma için gösterilen sebep genellikle şiddetli geçimsizliktir. Boşanma davalarının bir kısmının mahkemeye yansımasının nedeni olarak da çiftler arasındaki mehr-i müeccel anlaşmazlığı olduğu görülmektedir. Boşanmalardan sonra çocukların genellikle anneye bırakıldığı ve babanın çocuklarına miktarı mahkeme tarafından belirlenen nafaka ve kisve baha verdiği hükümlerden anlaşılmaktadır. Sonuç olarak Lefkoşa sicillerinden anlaşıldığı üzere Kıbrıs adasında 18. yüzyılda görülen boşanma ile ilgili bilgiler diğer dönemlere nazaran oldukça fazladır. Bu belgelerin bir kısmının da adalı gayrimüslim çiftlere ait olduğu görülmektedir. Söz konusu döneme ait kayıtlar Kıbrıs aile hayatı ile ilgili çok önemli bilgiler vermektedirler.

Anahtar Kelimeler

muhâla'a, talak, tefrik, bedel-i hul', mehr-i müeccel, Kıbrıs, Şer'i Sicil

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları
• KKTC Vakıflar Dairesi Genel Müdürlüğü Arşivi
• Kıbrıs Lefkoşa Şer'i Sicil Defterleri
• 4 Numaralı defter (1043-1046/1633-1636), 248 s.
• 6 Numaralı defter (1110-1111/1698-1699), 200 s.
• 7 Numaralı defter (1120-1121/1708-1709), 121 s.
• 8 Numaralı defter (1125-1126/1 713-1714), 171 s.
• 9 Numaralı defter (1126-1130/1713-1717), 62 s.
• 10 Numaralı defter (1132-1133/1719-1720), 145 s.
• 11 Numaralı defter (1133-1136/1719-1723), 98 s.
• 12 Numaralı defter (1136-1139/1723-1726), 147 s.
• 13 Numaralı defter (1139-1147/1726-1734), 227 s.
• 14 Numaralı defter (1144-1148/1 731-1735), 130 s.
• 15 Numaralı defter (1148-1156/1735-1743), 241 s.
• 16 Numaralı defter (1158-1164/1745-1751), 227 s.
• 17 Numaralı defter (1157-1161/1744-1748), 107 s.
• 18 Numaralı defter (1169-1194/1 755-1779), 133 s.
• 19 Numaralı defter (1175-1183/1761-1769), 153 s.
• 20 Numaralı defter (1183-1196/1769-1781), 166 s.
• 21 Numaralı defter (1198-1212/1783-1797), s. 365.
• 22 Numaralı defter (1209-1215/1794-1800), 128 s.
• KKTC Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi
• Kıbrıs Lefkoşa Şer'i Sicil Varaklan
• 1/1e (1138-1139/1725/6-1726), 12 s.
• Araştırmalar
• Abacı, Nurcan, Bursa Şehri'nde Osmanlı Hukuku'nun Uygulanması (17. Yüzyıl), Ankara 2001.
• Adıyeke, A. Nükhet, "XVII. Yüzyıl Girit (Resmo) Şeriye Sicillerine Göre İhtida Hareketleri ve Girit'te Etnik Dönüşüm", XIV. Türk Tarih Kongresi (9-13 Eylül 2002), II/1, Ankara2002, ss. 557-569.
• Akyılmaz, Gül, İslam ve Osmanlı Hukukunda Kadının Statüsü, Konya 2000.
• Altan, Mehmet-İpçioğlu, Mehmet,"Şeriye Sicil Kayıtlarına Göre 1748-1749 Yıllarında Konya'da Aile", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/2009, Konya 2009, ss. 519-532.
• Atar, Fahrettin, "Muhâlea", DİA, Cilt 30, İstanbul 2005, ss. 399-402.
• Aydın, Mehmet Akif, "Osmanlı Hukukunda Nikah Akidleri", Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul 1982, ss. 1-12.
• İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985.
• "Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihi Tekâmülü", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Cilt 2, Ankara 1992, ss. 434-455.
• Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 1999.
• "Mehir", DIA, Cilt 28, Ankara 2003, ss. 389-391.
• Bedevi, Vergi H, "Kıbrıs Şer`i Mahkeme Sicilleri Üzerinde Araştırmalar", Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara 1971, ss.139-149.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, 2. Cilt, İstanbul 1969.
• Cezar, Yavuz, "18. Yüzyılda Eyüp'te Para ve Kredi Konuları Üzerine Gözlemler", 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp'te Sosyal Yaşam, İstanbul 1998, ss.15-32.
• Cin, Halil, Eski Hukukumuzda Boşanma, Konya 1988.
• İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Konya 1988.
• Cin, Halil- Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi ve Kamu Hukuku, Konya 1989
• Çetin, Osman, Sicillere Göre Bursa'da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909), Ankara 1994.
• Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800), Gazimağusa 2000.
• "Kıbrıs Eyaleti'nde Müslim-Gayrimüslim İlişkileri (1750-1800)" Osmanlı, Cilt 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 277-286.
• Çiçek, Kemal, "Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmilerin Yargı Tercihi", Pax Ottomana Studies In Memoriam Prof. Dr Nejat Göyünç, Ankara 2001, ss. 31-51
• Çiğdem, Recep, "Khul or Dissolution of Marriage by a Woman: A Historical Background and Two Cases From the Bakhchisaray/Crimea Court", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXI, İzmir 2005, ss. 95-115.
• Demirel, Ömer, "1700-1730 Tarihlerinde Ankara'da Ailenin Niceliksel Yapısı", Belleten, LIV/211 (1990), ss. 945-961.
• Demiryürek, Mehmet, "Kıbrıs Şeriye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yansında Kıbrıs'ta Aile", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 50 (2009/2), İstanbul 2010, ss. 87-120.
• Döndüren, Hamdi,"Nikah", Şamil İslam Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul 1992.
• Düzdağ, Mehmet Ertuğrul,Şeyhülislam Ebusuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983.
• Eken, Galip, "XVIII. Yüzyıl Ortalarında Antep'te Aile", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 6, Konya 2000, ss. 477-490.
• Erdoğru, Mehmet Akif, "Osmanlı Kıbrıs'ında İhtida Meselesi (1580-1640)", Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999, ss. 163-171.
• "Osmanlı Kıbrıs'ında Kadınlar (1580-1640)", Tarih Boyunca Türklerde Ev ve Aile Semineri 25-26 Mayıs 1998, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 2000, ss. 154-200.
• "On Altı ve On Yedinci Yüzyıllarda İstanbul'da Hul' Yöntemiyle Boşanma", Osmanlı İstanbulu I, 1. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri 29 Mayıs - 1 Haziran, 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul 2014, ss. 273-281.
• Güler, İbrahim, "XVIII. Yüzyılda Aile: Sinop Örneği", Türkler, XIV Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 28-40.
• Imber, Colin, "Kadınlar, Evlilik ve Mülkiyet: Yenişehirli Abdullah'ın Behcetü'l-Fetâvâ'sında Mehr", Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. Madeline C. Zilfi, İstanbul 2000, ss. 77-100.
• İpçioğlu, Mehmet, Konya Şeriye Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, Ankara 2001.
• Jennings, Ronald C., "Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Ottoman Kayseri", JESHO, XVIII/1 (1975), ss. 53-114
• "The Legal Position of Women in Kayseri, a Large Ottoman City, 1590-1630", International journal of Women's Studies 3 (1980), ss. 559-582
• "The Society and Economy of Maçuka in the Ottoman Judicial Registers of Trabzon, 1560-1640", Continuty and Change in Late Byzantine and Early, Ottoman Society, Cambridge 1986, ss.129-154.
• "Zimmis (non-Muslim) in early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri", joumal of the economic and Social History of the Orient 21 (1978): 225-293.
• "Divorce In The Ottoman Sharia Court of Cyprus, 1580-1640", Studia Islamica, LXXVIII, 1993, ss.155-167.
• Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640, New York 1993.
• Kankal, Ahmet, "17. ve 18. Yüzyıllarda Kuzey-Batı Anadolu'da Sosyal Hayat (Şer`iyye Sicillerine Göre)", Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih incelemeleri Dergisi, Sayı XV İzmir 2000, ss. 31-74.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, C. I, İstanbul 2001.
• Kıvrım, İsmail, "XVII. Yüzyılda Gaziantep Şehrinde Ailenin Oluşumu (1650- 1700)", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:22, Konya 2007, ss.357-391.
• "17. Yüzyılda Osmanlı toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb, Örneği; Talâk, Muhâla`a ve Tefrik)", Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (http://sbe.gantep.edu.tr), 2011 10 (1), Gaziantep 2011, ss.371-399.
• Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876), Bursa 1998.
• Mc Carthy, Justin,The Ottoman Turks, London 1997.
• Ortaylı, İlber, "Anadolu'da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler", Osmanlı Araştırmaları I, İstanbul 1980, ss.33-40.
• Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul 2001.
• Özdemir, Rifat,"Tokat'ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1771-1810)", Belleten, LIV/211, (1990), ss.993-1052.
• Özkul, Ali Efdal, Lefkoşa'nın 4 Numaralı Şer'iye Sicili (H. 1043-1046), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Lisans Tezi, İzmir 1995.
• Kıbrıs'ın Sosyo-Ekonomik Tarihi, İstanbul 2005.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs Adasındaki İslamiyete Geçmede (İhtida) Kadmların Durumu", Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol: 3 Issue: 13, Kadın Araştırmaları Özel Sayısı, www.sosyalarastirmalar.com, 2010, ss. 220-231.
• Öztürk, Said,"Osmanlı Toplumunda Çok Evliliğin Yeri", Osmanlı, V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 401-411.
• Öztürk, Said, Askeri Kassama ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri, İstanbul 1995.
• Peirce, Leslie P., "Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı", - Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. Madeline C. Zilfi, İstanbul 2000, ss. 161-187.
• Peirce, Leslie P., Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı'da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul 2005.
• Sak, İzzet-Aköz, Alaaddin, "Osmanlı Toplumunda Evliliğin Karşılıklı Anlaşma İle Sona Erdirilmesi: Muhâla'a (18. Yüzyıl Konya Şer'iye Sicillerine Göre)", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, Konya 2004, ss. 91-140.
• İzzet, Sak, "Şer'iye Sicilleri Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Aile Hayatı: Konya Örneği (1700-1725)", Tarihin Peşinde-Uluslar Arası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2012, Sayı: 7, Konya, ss. 117-135.
• Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, çev. M. Dağ- A. Şener, Ankara 1977.
• Schact, Joseph, "Talâk", İA, Cilt XI, Eskişehir 1997.
• Tabakoğlu, Ahmet, "Osmanlı Toplumunda Aile", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. I, Ankara 1992, ss. 92-96.
• Tümer, Günay-Küçük Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ankara 1997.
• Tucker, Judith E., "Eksiksiz Sevgi: Osmanlı Suriye'si ve Filistin'de İslam Hukukuna Göre Annelik", Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. M.C. Zilfi, İstanbul 2000, ss. 222-240.
• Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, Konya 2002.
• Williams, Henry P., "Marriage and Divorce in the Legal Culture of the Old, the Ottoman, and the New Turks", Journal of Turkish Studies, V, USA 1981, ss. 131-200.
• Zeilinger, Johannes, "Western Travellers On Ottoman Cyprus", Second International Congress For Cyprus Studies 24-27 November 1998, la, Eastern Mediterranean University, Gazimağusa 1999, ss. 323-341.
• Zilfi, Madeline C., "Geçinemiyoruz : 18. Yüzyılda Kadınlar ve Hul", Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. Madeline C. Zilfi, İstanbul 2000, ss. 251-283.