Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri'de Okul Yapıları

Yıl 2013, , 271 - 302, 01.04.2013

Yıldıray Özbek

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.271

Öz

Cumhuriyet eğitim tarihinin tüm örneklerinin görülebileceği Kayseri'deki okul yapılarını inceleyen bu çalışma 1923-1945 yılları arasında inşa edilip günümüze ulaşabilmiş 15 örneği içermektedir. Bu örneklerden 9 tanesi köylerde bulunmakta ve birbirlerinden farklı tasarım özellikleri göstermektedir. Mekân bakımından tek derslikten altı dersliğe kadar farklı düzenlemeler içeren örnekler içinde Nize Köyü ilköğretim okulu tek derslikli tek okuldur ve köy enstitüsü mezunlarının çalışabileceği derslik, işlik (demircilik atölyesi) ve lojmandan oluşan tasarımıyla yarışma sonucu elde edilmiş bir planın devrin yönetmeliklerine göre uygulanmış halidir. Safa Mektebi ve Cin Ahmet Köyü ilkokulu girişe paralel koridorun arkasına yerleştirilmiş iki derslik ve bir idari bürodan oluşur. Bünyan Sağlık Meslek Lisesi (Eski Namık Kemal İlkokulu) ve Artmak Köyü ilkokulunda üç derslik ve bir idari bürodan oluşan tip projenin uygulaması söz konusudur. Yeşilkent, Akkışla Cumhuriyet, Kaynar ilkokulları ile Pazarören Köy Enstitüsü H plânlı bir tasarıma sahiptirler ve giriş cepheleri üçgen alınlıklı ahşap revaklı birer sundurmayla vurgulanmıştır. 1940'lı yılların başında inşa edilen Kız Meslek lisesi ve Erkek Sanat Enstitüsü modern betonarme inşaatın temsilcileri olarak öne çıkarlar. Olgun ölçüleri, temiz taş işçiliği ve anıtsal giriş revağıyla Develi Lisesi sanatçı imzası (Süleyman Unutulmaz) taşıyan tek eserdir. İncelenen okullar içinde birisi (Zile İlkokulu) hariç tamamı taş malzemeyle inşa edilmiştir. Zile ilkokulu, ahşap hatıllar yerleştirilmiş kerpiç malzemeyle inşa edilmiştir. Günümüze ulaşan bu okullar, yeni kurulmuş olan Cumhuriyet'in kuruluş felsefesini ve ideolojisini yeni nesillere anlatabilmek, tabir yerindeyse "ulus inşa edebilmek" amacıyla çoğu köylere dikilmiş birer anıt kimliğine sahiptirler.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Erken Cumhuriyet Dönemi, Okul Yapıları, Pazarören Köy Enstitüsü

Kayseri School Buildings in the Early Republican Period (1923-1945)

Öz

The city of Kayseri provides us with the survived examples of the schools dating from all periods of the Republican educational history. This study explores fifteen examples of educational buildings which were built in Kayseri between 1923 - 1945. Nine of these buildings are located in villages and reflect different design features. In terms of spatial layout there is a variety of different scales ranging from examples containing single classroom to six classrooms. Amongst these the School located in the village of Nize contains a single classroom. It is the product of a competition project applied through the regulations of the period. It involves a class where the graduates of the village institute could study, an iron workshop and an accommodation unit. The Safa School and the primary school of the village of Cin Ahmet consist of two classrooms and an administrative room which are located behind a corridor paralleling the entrance. Bünyan Vocational School of Medicine (the former primary school of Namık Kemal) and the primary school of the Artmak village, which involve three classrooms and an administrative room were constructed according to a typical Project. The primary schools of Yeşilkent, Akkışla Cumhuriyet, Kaynar and the Village Institute of Pazarören were designed according to an "H" plan layout and their entrance façades were accentuated by timber porticoes with triangular pediments. Girls' Vocational School and Boys' Art Institute, which were built during the early 1940s, represent modern construction technology of reinforced concrete. With its mature dimensions, developed stone masonry craftsmanship and monumental entrance portico, the Develi High School is the only example carrying the artist's (Süleyman Unutulmaz) signature. Excluding a single example (Zile High School) all the schools, which were analyzed by this study, are constructed by stone. The high school of Zile was constructed by mudbrick technique with timber lintels. These schools aimed to hand down the foundational philosophy and ideology of the Republic into successive generations. In other words, they were architectural tools for "building a nation". In this respect, these schools, which have survived until today, can be regarded as Republican monuments erected in most of the villages.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Early Republic Period, Schools Building, Village Institute of Pazarören

Kaynakça

• Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği. Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S.2006, Ankara, 2006.
• Altunya, Niyazi, Köy Enstitüsü Sistemi. Toplu Bakış, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul, 2010.
• Anonim, İlkmekteplerin Müfredat Programı , İstanbul 1924.
• Anonim, İlkmekteplerin Müfredat Programı , İstanbul, 1926.
• Anonim, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1927-1928, İstanbul, 1928. Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi.
• Anonim, "Hacılar Köyü", Erciyes, S.4, (1938), s.123-124.
• Anonim, "Köy Enstitüleri Mezunlarının Çalışacakları Köylerde Yaptırılacak Okul Binalarının Planlarına Ait Müsabaka Şartnamesi", Arkitekt, c.1940, (1940), s.187-188.
• Anonim, "Köy Okulları Proje Müsabakası", Arkitekt, c.1941-42, (1942), s.12-13.
• Anonim, Cumhuriyetimizin 75.Yılında Eğitim Belgeseli, Kayseri 1998.
• Anonim, Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c.I-III, Ankara, 1997, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları:I.
• Anonim, Millî Eğitim Sayısal Veriler 2001-2002, Ankara, 2002, MEB Yayınları.
• Arı, Kamil, "Büyük Çiftlik Köyü", Erciyes, S.84-85 (1950), s.22-23.
• Aslanoğlu, İnci, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, Ankara, 2001.
• Asiliskender, Burak, "Erkek Sanat Enstitüsü", Kayseri Ansiklopedisi, c.2, (2010), s.212-213.
• Aslantaş, Fatma, 20. Yüzyılın İlk Yarısında Kayseri'de Kamu Yapıları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul, 2009.
• Baysal, Ebru, Erken Cumhuriyet Döneminde Köy Mekânına Bakış ve Köy Enstitülerinde Mekânsal Deneyimler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,), Ankara, 2006.
• Bozdoğan, Sibel, Modernizm ve Ulusun İnşası. Erken Cumhuriyet Türkiye'sinde Mimari Kültür, (Çev:Tuncay Birkan), Metis Yayınları, İstanbul, 2002.
• Erdem, Çiğdem, "Cumhuriyet Yönetiminin 1930'lu Yıllarda Köyde ve Köylülükte "Dönüşüm"ü Gerçekleştirme İsteğinin Bir Aracı Olarak Köy Eğitmen Kursları", Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10/3 (2008), s.1987-200.
• Ergün, Mustafa, II.Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara, 1996, Ocak Yayınları.
• Erkiletlioğlu, Halit, Geniş Kayseri Tarihi, Kayseri, 2006.
• Ersoy, Mehmet, "Kaynar", Erciyes, S.36-37 (1946), s.47-48.
• Gedikoğlu, Şevket, Kemalist Eğitim İlkeleri Uygulamalar, İstanbul, 1978.
• Gök, Fatma, "Türkiye Cumhuriyeti'nin Erken Dönemlerinde Kız Enstitüleri", Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim. Türkiye ve İsveç'ten Örnekler, (Der: M.Carlson-F.Gök-A.Rabo), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011, s.97-111.
• Işık, Gün, Kayseri'de Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü), Kayseri, 2010.
• Kaplan, İsmail, Türkiye'de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• Karamete, Kemaleddin, "Erkilet", Erciyes, S.19 (1942), s.585-586.
• Kayseri Vilayet Gazetesi, 22 İkincikanun (Ocak) 1931.
• Keskin, Yıldız, "Cumhuriyet'in 75.Yıldönümünde Devrim Mimarisi Olarak Köy Enstitüleri'ne "Resmi Geçit", Mimarlık, S.284 (1998), s.8-15.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991, TTK Yayınları.
• Kul, Nurşen F. "Primary Schools of İzmir (1923-1950)", METU Journal of The Faculty of Architecture, 29/2 (2012), s.259-284.
• Maarif Vekaleti, İlkmektep Plânları Albümü, Ankara, 1933.
• M. Cemal, Yeni Mektep Hıfzısıhhası, İstanbul, 1930. Kanaat Kitapevi.
• Oran, Sabri, Erkek Orta Sanat Okulları ve Erkek Sanat Enstitüleri, İstanbul, 1952.
• Özdamarlar, Kadir, "Eğitim", Kayseri Ansiklopedisi, c.2 (2010), s.93-111.
• Özgün, Selda, 1839-1940 Yılları Arasında Ege Bölgesindeki Okul Binalarında Cephe, Konya, 2006, (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Özyedekçi, Kazım, "Kayseri'nin Bugünkü Öğretim Durumu", Erciyes, S.34-35 (1946), s.25-29.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı'dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul, 2003, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Salman, Ali, "Tonguç ve Köy Enstitüleri", Köy Enstitüleri Sempozyumu, Kastamonu 14-17 Nisan 2010, İstanbul 2010, s.53-70.
• Sarıhan, Zeki, 1921 Maarif Kongresi, Ankara, 2009, MEB.Yayınları.
• Satoğlu, Abdullah, Kayseri Ansiklopedisi, Ankara, 2002.
• Sayar, Zeki, "Devlet İnşaatında Tip Plân Usulünün Mahzurları", Arkitekt, S.9, (1936), s.259-260.
• Selah, Zeki, "Mektep Binalarında Estetik", Mimar, S.8, (1931), s.254.
• Selah, Zeki, "Mektep İnşaatında (Plan Tip)in Mahzurları", Mimar, S.4, (1931), s.124-125.
• Selah, Zeki, "Mektep İnşaatında İktisadi Düşünceler", Mimar, S.6 (1931), s.205-206.
• Sezgin, Fikret, "Kızılhan", Erciyes, S.40-41 (1946), s.28.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin, (Çev:Osman Yener), İstanbul, 2010, İletişim Yayınları.
• Taştekin, Hidayet, "Kemer Köyünün Konumu ve Tanımı", Erciyes, S.48- 49 (1947), s.38-39.
• Taştekin, Hidayet, "Mahzemin", Erciyes, S.50 (1947), s.29-30.
• Tonguç, Engin, "Atatürk ve Köy Enstitüleri", Cumhuriyetin İlk Yıllarından Günümüze Dil Kültür Eğitim, Ankara, 2007, s.435-457.
• Tongul, Neriman, "Türk Harf İnkılâbı", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.33-34, (2004), s.103-130.
• Topçu, Sultan, Develi'de Türk Eserleri, Kayseri, 2007.
• Ural, Nuri, "Amarat Köyü", Erciyes, S.29-30 (1945), s.24-26.
• Yamaner, Şerafettin, Atatürkçü Düşüncede Ulusal Eğitim, İstanbul, 1999.
• Yücel, Hasan Âli, Türkiye'de Orta Öğretim, Ankara, 1994. Kültür Bakanlığı Yayınları.