Rus Tarih Yazıcılığında Kırgızlar (18. Yüzyılın İkinci Yarısı - 20. Yüzyılın Başı)

Yıl 2012, , 775 - 792, 01.12.2012

Ceenbek Alımbayev

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.775

Öz

Bu makalede 18. yüzyılın ikinci yarısında ve 20. yüzyılın başlarında Rus tarih yazıcılığında geçen Kırgızların tarihi ile ilgili eserler analiz edilmektedir. Kırgızlar ile ilgili problemleri ele alan müellifleri, çalışmalarına göre şarkiyatçı-araştırmacı, askeri araştırmacı, Rus seyyahları ve idari bürokratlar şeklinde dört gruba ayırmak mümkündür. Rus tarih yazıcılığında Kırgızların tarihi birçok alanda ele alınmış ve açıklanmaya çalışılmıştır. Kırgızlar ile ilgili problemleri aksettiren gazete ve dergilere, özellikle "Turkestanskiye Vedomosti" gazetesinin ve "Turkestanskiy Sbornik" adlı derginin külliyatındaki bilgiler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Kırgızlar ile ilgili bilgi veren eserlerin verdikleri bilgiler ve buralardaki hatalı değerlendirmeler üzerine durulmuştur. Ayrıca günümüz Kırgız tarihinin aktüel konularına da değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız araştırmaları, Rus tarih yazıcılığının temsilcileri, Tien-Şan Kırgızları, Hokand Hanlığı, Kırgızların Ruslar tarafından işgali, Rus yazarlarının eserleri

Kyrgyz People in the Russian Historiography (The Second half of the 18th and the Beginning of the 20th Centuries)

Öz

This article is devoted to the works of the prerevolutionary Russian speaking authors of the second half of XVIII. century and the beginning of XX. century reflecting the history of the Kyrgyz people. The problems of the history of the Kyrgyz reflected in the works of Russian travelers, the military orientalists, the representatives of the colonial administration have been mentioned. The newspaper called "Turkestanskie Vedomosti" and multivolume publication "Turkestanskiy Sbornik" had important historical meaning of those times. These newspapers reflected political and socio-economic positions of the Kyrgyz in the considered epoch.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz studies, Russian historiography, Tien Shan Kyrgyz, Kokand Khanate, joining of the Kyrgyz to Russia, administrative politics

Kaynakça

• Alimbayev, Ceenbek, Obşestvenno-politiçeskaya jizn kırgızov v russkoy istoriografii vtoroy polovinı 18-naçala 20-vv., Bişkek 2009.
• Biçurin, İ., Opisaniye Çjungarii i vostoçnogo Turkestana v drevnem i nıneşnem sostoyani-i, Sankt-Peterburg 1829.
• Fedçenko, A. P., "Iz Kokanda", Materialı dIya statistiki Turkestanskogo kraya. Ejegodnik, vıpusk II, Sankt-Peterburg 1873.
• Fedorov, G. P., "Moya slujba v Turkestanskom Kraye", İstoriçeskiy Vestnik, oktyabr', 1913, s. 439.
• Fişer, İ. E., Sibirskaya istoriya s samogo otkrıtiya Sibiri do zavoyevaniya sey zemli rossiyskim orujiyem. V 2-h tomah, Sankt-Peterburg 1774.
• Georgi, İ. G., Opisaniye vseh v Rossiyskom gosudarstve obitayuşih narodov, tak je ih jiteyskih obryadov, ver, otnoşeniy, jiliş, odejd, i proçih dostopamyatnostey, ç. II, Sankt-Peterburg 1776.Y
• Girs, F. K, Otçet reviziruyuşego, po vısoçayşemu poveleniyu, Turkestanskiy Kray, Taynogo sovetnogo Girsa, Sankt-Peterburg 1883.
• Golubev, A., "Kratkiy otçet o rezultatah İssık-Kulskoy ekspeditsii", Vestnik RGO, ç. 38. otd. 1, 1860, s. 183 - 198.
• Grodekov, N. İ., Kirgizı i Kara-Kirgizi Sır-Darinskoy oblasti, Yuridiçeskiy bıt, I, Taşkent 1889.
• Horoşkin, A. P., "Oçerki o Kokande", TS, XXIII, s. 169-195.
• Kauman, A. A., K voprosu o russkoy kolonizatsii Turkestanskogo kraya, Sankt-Peterburg 1903.
• Krasnov, A. N., "Oçerk bıta Semirçenskih Kirgiz", İzv. Russkaya Geografiçeskaya obşnost', XXIII, 1887, s. 436-481.
• Kun, A., "Oçerk Kokandskogo Hanstva", İzvestiya RGO, XII, Sankt-Peterburg 1876, s. 59-72.
• Levşin, A., Opisaniye kirgiz-kaysakskih, ili kirgiz-kazaç'ih ord i stepey, ç. 1. Sankt-Peterburg 1832.
• Makşeyev, A. İ., İstoriçeskiy obzor Turkestana i nastupitelnoye dvijeniye v nego russkih, Sankt-Peterburg 1890.
• Mejov, V. İ., Turkestanskiy Sbornik. Sistematiçeskiy ukazatel i azbuçnıy ukazatel, I, Sankt-Peterburg 1878. s. 150-185.
• Miller, G. F., Opisaniye Sibirskogo tsartva i vseh proizoşedşih v nem del ot haçala, a osoblivo ot pokoreniya ego Rossiyskoy derjav po sii vremena, I, Sankt-Peterburg 1750.
• Nalivkin, V., Kratkaya istoriya Kokandskogo Hanstva, Kazan 1886.
• Nazarov, F., Zapiski o nekotorıh narodah i zemlyah sredney çasti Azii Filippa Nazarova, otdelnogo sibirskogo korpusa, perevodçika, posılannogo v Kokand v 1813 i 1814 godah, Sankt-Peterburg 1821.
• Özbek Cumhuriyetinin Merkezi Arşivi (TsGA Ru), F. İ, 1. op. 8. d. 385.
• Pavlov, N. İ., İstoriya Turkestana, Taşkent 1910.
• Petrovskiy, N., "Oçerki Kokandskogo hanstva", TS, cilt 76, 1873.
• Pospelov ve Burnaşev, "Poyezdka Pospelova i Burnaşeva v Taşkent v 1880 godu", Vestnik RGO, ç. 1, otdel U1, 1851, s. 1-56.
• Potanin, N. İ., "Zapiski o Kokandskom hanstve horndcego Potanina (1830 godı)", Vestnik RGO, 1856, ç. 18, Sankt-Peterburg 1856, s. 254-289.
• Radlov, V., "Kratkiy otçet o poyezdke v Semirçenskuyu oblast i na İssık-Kul' letom 1869 goda", İzv. Russkoe Geografiçeskoye Obşestvo, VI, 1870, s. 96-100.
• Rıçkov, P. İ., Topografiya Orenburgskaya, to est' opisaniye Orenburgskoy Gubernii, soçinennoye kollejskim sovetnikom i imperatorskoy Akademii Nauk korrespondentom Petrom Rıçkovım, I, Sankt-Peterburg 1762.
• Romanovskiy, D. İ., Zametki po Sredneaziatskomu voprosu, Sankt-Peterburg 1868.
• Semenov, P. P., "Pervaya poyezdka na Tyan'-Şyan' ili Nebesnıy hrebet, doverhov'ya sistemı r. Yaksart ili Sır - Dar'ya v 1857 godu", Vest. Geografiçeskogo Obşestva, , ç. 33, - Otd. II, 1858, s. 1-24.
• Serebryanikov, A. G., "Turkestanskiy Kray. Sbornik materialov dlya istorii ego zavoyevaniya", I, 18, Taşkent 1912.
• Severtsov, H. A., "Etnografiçeskiye zametki o Zaçuyskom kraye", İzvestiya RGO, I, Sankt-Peterburg 1865, s. 147-151.
• Sızdıkova, E. S., Rossiyskiye voyennıye i Kazahstan: Voprosı sotsialno-politiçeskoy i ekonomiçeskoy istoriyi Kazahstana XVIII-XIX vv. v trudah ofitserov generalnogo ştaba Rossiyi, Moskva 2005, s. 110.
• Slovtsov, P. A., İstoriçeskoye obozreniye Sibiri s 1585 do 1742, kn. 1, Sankt-Peterburg 1838.
• Sobolev, L., "Kratkiy obzor polojeniya del v Kokande", TS, c. 152.
• Tatişev, V. N., İstoriya Rossıyskaya s samıh drehnih vremen, I/1, Moskva 1768.
• Terentyev, M. A., İstoriya zavoyevaniya Sredney, Azii. S kartami i planami, III, Sankt-Peterburg 1906.
• Timkovskiy, E., Puteşestviye v Kitay çerez Mongoliyu v 1820 i 1821 godah, ç. 1, Sankt-Peterburg 1824.
• Turkestanskiye Vedomosti, 1871, No2, 1873, No1, 9, 10, 1874, No11, 25, 27, 32, 41, 42, 1903, No12, 39, 51, 72, 73, 98, 99, 1001, 1894, No60, 61, 1904, No22, 35, 38, 84, 186, 1905, No13, 1903, No12, 39, 51, 58, 72, 73, 98, 99, 101, 1894, No60, 1904, No6, 22, 35, 186, 1905, No13.
• Unkovskiy, İvan, "Posolstvo k Zyungarskomu hun-tayçji Tsevan-Rabtanu, kapitana ot artillerü İvana Unkovskogoi putevoy jurnal ego za 1722-1724 godı", Zapiski RGO po otd. etnogr., X/2, Sankt-Peterburg 1887.
• Valihanov, Ç., "Oçerki Djungarii", Zapiski RGO, kn. 1, 1860, s. 184-200, kn. 2, s. 35-58.
• Velyaminov, Zernov V., "Svedeniya o Kokandskom hanstve", Vestnik RGO, ç. 18, kn. 5, otd. 2, 1856, s. 329-370.
• Venyukov, M., "Oçerki Zailiyskogo kraya i Priçuyskoy stranı", Zapiski RGO, kn. 4, 1861, s. 79-126.
• Yujakov, N. D., İtogi 27 - letnego upravleniya naşego Turkestanskim krayem, Sankt-Peterburg 1891.
• Zagryajskiy, G. S., "Kara - Kirgizı", TV, No 41, 43, 44, 1874.
• Zeland, N. L., "Kirgizı Etnografiçeskiy oçerk", Zap. Sibirii otd. Russkaya Geografiçeskay Obşnost', VII/2, 1885.