Müsaderenin Sosyal ve Ekonomik Bir Analizi: 18. Yüzyıl Sonlarında Bursa'da Yapılan Müsadereler

Yıl 2012, , 793 - 816, 01.12.2012

Nilüfer Alkan Günay

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.793

Öz

18. yüzyıl Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihini ele alan çalışmalarda bu dönemde devletin önceki yüzyıllara nazaran daha yoğun bir şekilde müsadere yetkisine başvurduğu belirtilmektedir. Özellikle de 1770 sonrasında bir artıştan bahsedilmektedir. Ancak bu dönemdeki müsadere uygulamalarındaki değişiklikleri ve sonuçlarını analiz eden bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makalede 1770-1800 döneminde Bursa'da yapılan müsadereler ele alınmıştır. Müsaderenin devlet tarafından nasıl gerekçelendirildiği, nasıl bir takibatın olduğu, kaç kişinin servetine el konulduğu ve bu işlemin sonraki kuşaklar üzerindeki etkileri cevaplanmak istenen sorulardır. Araştırmada kaynak olarak konuyla ilgili literatür haricinde Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden tespit edilen belgelerden ve Bursa Kadı Sicilleri'nden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Müsadere, Bursa, 18. yüzyıl, Tarih

A Social and Economical Analysis of Confiscation: The Confiscations in Late of 18th Century Bursa

Öz

In the studies discussing the Ottoman social and economic history of 18th century, the researchers have pointed out that the state frequently appliedthe confiscation process. Especially they have stated an increase in confiscation applications after 1770.Nevertheless, there hasn't beensufficient number of research analyzing the differences and consequences of confiscations implemented in this period. Using the 18th century archival documents and Bursa court records in this paper, I tried to analyze the confiscations implemented in Bursa, in 1770-1800. I want to answer the questions of how the confiscations were legally defined by state, how many people's wealth was confiscated, how an inspection was performed to identify them by administration and analyze the effects of these applications on the following generations.

Anahtar Kelimeler

Confiscation, Bursa, 18th century, History

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden Temin Edilen Belgeler
• BOA, HAT, Dosya No: 1410: Gömlek No: 57285.
• BOA, HAT, Dosya No: 193, Gömlek No: 9487.
• BOA, HAT, Dosya No: 1381, Gömlek No: 54501.
• BOA., HAT, Dosya No 1390, Gömlek No: 55375.
• BOA, HAT, Dosya No 1413, Gömlek No 57611.
• BOA, HAT, Dosya No 209, Gömlek No 10866.
• BOA, HAT, Dosya No: 267, Gömlek No: 15609.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 74, Gömlek No: 3378.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 718, Gömlek No: 29394
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 61, Gömlek No: 2778.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 138, Gömlek No: 5891.
• BOA, Cevdet Maliye Dosya No: 508/Gömlek No: 20658.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 683, Gömlek No: 28034.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 154, Gömlek No: 6502.
• BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 318, 13059.
• BOA, Cevdet Adliye, Dosya No 84, Gömlek No: 5069.
• BOA, Cevdet Adliye, Dosya No 46, Gömlek No 2803.
• Bursa Şeriye Sicilleri (BŞS): B 105, B 213, B 238, B 243, B 197, B 203, B 100.
• Abou El-Haj, Rifa'at, Modern Devletin Doğası, çev. O. Özel-C. Şahin, İmge Kitabevi, İstanbul 2000.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri (c.IX), I Kitap I. Ahmed Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yay., İstanbul 1990.
• Alkan Günay, Nilüfer, 18. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bursa 2010.
• Barkan, Ömer, "Edirne Askeri Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545- 1659)" Belgeler, c. III/sy. 5-6 (1966), ss.1-479.
• Baysun, Cevdet, "Müsâdere", İslam Ansiklopedisi, c.VII, Milli Eğitim Basımevi, (1979), ss. 669-673.
• Cezar, Yavuz, "Bir Ayanın Muhallefatı: Havza ve Köprü Ayanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi)", Belleten, c.XLI/sy. 161 (1977), ss. 41-78.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, Alan Yay., İstanbul 1986.
• Çakır, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII Yüzyıl), Kitabevi Yay., İstanbul 2004.
• Dilekçi, Fatih, Cizyedarzâde Ahmed Bahâüddin ve "Fetihnâme"si, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2003.
• Doğru, Halime, Osmanlı İmparatorluğu'nda Yaya-Müsellem-Taycı Teşkilatı (XV. ve XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağı), Eren Yay., İstanbul 1990.
• Eldem, Edhem, "İstanbul: İmparatorluk Payitahtından Periferileşmiş Bir Başkente", Doğu ile Batı Arasında Bir Osmanlı Kenti (Halep, İzmir, İstanbul), Tarih Vakti Yurt Yay., İstanbul 2000, ss.152-230.
• Faroqhi, Suraiya, "18. Yüzyıl Bursası'nda Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim'in Serveti", Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, Çev. Gül Ç. Güven, Ö. Türesay, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2004, 2.bs., ss. 199-216.
• Findley, Carter Vaughn "Political Culture and the Great Households", The Cambridge History of Turkey, Volume 3 The Later Ottoman Empire, 1603- 1839, ed. Suraiya Faroqhi, Cambridge University Press, 2006, ss. 65-81.
• Genç, Mehmet, "18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş", Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000, ss. 211-225.
• Genç, Mehmet, "18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii", Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000, ss. 226-254.
• Genç, Mehmet, "Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi", Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yay., İstanbul 2000, ss. 99-153.
• Genç, Mehmet, "Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün Klâsik Prensipleri ve Temel Değerleri", Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000, ss. 68-96.
• Göçek, Fatma Müge, Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, Ayraç Yay., Ankara 1999.
• Karal, Envar Ziya, Selim III'ün Hatt-ı Humayunları, TTK Basımevi, 2.bs, Ankara 1999.
• Karataş, Ali İhsan, "XVIII. Yüzyılda Bursa Halkının Ekonomik Yapısı", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XV/sy. 2 (2006), ss. 231-264.
• Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, c. II, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yay., Bursa 2009.
• Mermutlu, Bedri- Hasan B. Öcalan, Tarihi Bursa Mezar Taşları -I Bursa Hazireleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi yay., Bursa 2011.
• Nagata, Yuzo, Tarihte Ayanlar Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, TTK Basımevi, Ankara 1997.
• Öğün, Tuncay, "Müsâdere", İslam Ansiklopedisi, c. XXXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (2006), ss. 67-68.
• Öğün, Tuncay, "Osmanlı Devleti'nde Müsâdere Uygulamaları", Osmanlı , c. VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, ss. 371-383.
• Şahin, Canay, The Rise and Fall of an Ayan Family in Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizâdes (1737-1808), Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2003.
• Şeyh Ahmet el-Bediri el-Hallâk, Osmanlı Taşra Hayatına ilişkin Olaylar Berber Bediri'nin Günlüğü, çev. Hasan Yüksel, y.y., Sivas 1993.
• Tabakoğlu, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yay., İstanbul 1985.
• Telci, Cahit, "Osmanlı Devleti'nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci", Tarih İncelemeleri Dergisi, sy.2 (2007), ss. 145-166.
• Türkmenzâde es-Seyyid Abdürrahim Efendi, Bursa'da Ayanlık Mücadeleleri, Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Genel 504.
• Yüksel, Hasan, "Vakıf-Müsadere İlişkisi (Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı)", The Journal of Ottoman Studies,vol. XII, (1992), ss. 399- 424.