Evliya Çelebi'nin Gözünden Bir Kayseri Şehri Okuması

Yıl 2012, , 817 - 848, 01.12.2012

Suat Çabuk

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.817

Öz

Geçen yıl dünyanın en tanınmış seyyahlarından Evliya Çelebi'nin (25 Mart 1611-1683), doğumunun 400. yılı kutlanmıştır. Bu bağlamda, 2011 yılı UNESCO tarafından "Evliya Çelebi Yılı" olarak ilan edilmiştir. Öte yandan 2010 yılında Avrupa Konseyi, insanlık tarihinde farklı kültürlerin kaynaşmasına en çok katkıda bulunan 20 kişi arasında Evliya Çelebi'ye de yer vermiştir. Onu böylesi bir ayrıcalığa kavuşturan ise 10 ciltlik Seyahatname adlı eseridir. Bu saygın eserde seyyah, yarım asır boyunca gezip gördüğü yerleri, o günün koşullarında oldukça titiz bir şekilde ele almıştır. Evliya Çelebi, bu gezi kitabında, Osmanlı coğrafyasının büyüklü küçüktü pek çok yerleşmesinin tarihini, yöneticilerini, mimari özelliklerini, dillerini, sosyal ilişkilerini, insanlarını, hikayelerini ve olaylarını kendi gözlem ve araştırmaları ışığında özgün bir dille anlatmıştır. Bu makale, Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserine bağlı olarak, onun Kayseri şehrini nasıl okuyup analiz ettiği ve bizim bu şehir okuması ile şehir analizini nasıl incelememiz gerektiğini saptamayı amaçlamaktadır. Kısaca onun yazdıklarından hareketle mimarlık ve şehircilik yönünden bir Kayseri şehri okumasını konu edinmektedir. Bu kapsamda Evliya Çelebi'nin gözünden Kayseri şehri çözümlemesi gerçekleştirilmiş, Kayseri'de gezdiği rota farklı ölçeklerdeki iki harita üzerinde işaretlenerek mekansal tarihe bir gönderme yapılmış ve mekansal verilerin güvenirliği tablolar üzerinde sınanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, Kayseri, mimarlık, şehircilik, tarih

A Reading of Kayseri from the Eyes of Evliya Çelebi

Öz

This year, one of the most famous travelers of the World Evliya Çelebi's the 400th birth-year is celebrated (25 March 1611 — 1684/5). In this context, 2011 has been declared as the "Evliya Çelebi memorial year" by UNESCO. On the other hand, in 2010, the Council of Europe gaye him a place of 20 people who is the most contributed to the merging of the different cultures in human history. That is because of such a big privilege was brought him is his 10 volume of work named "Seyahatname" or "Book of Travels". In this prestigious book, Ottoman traveler Çelebi handled the places where be traveled, very neatly and in the strict conditions of those days. In the Seyahatname, Evliya Çelebi described in the lights of his observations and in an original research that; the history of many large and small settlements in the OttomanGeography, its directors, architectural features, languages, social relations, people sand events. This article is based on the work of Evliya Çelebi named Seyahatname, is aimed to determinehow his reading and analyzing to the city of Kayseri and with this reading the city how we need to examine to the analyze of this city. That's; in the point of his work, its about the reading of the city of Kayseri in the terms of architecture and urbanism. In this context, the analyzing of the city of Kayseri was made by Evliya Çelebi. As the routes ofKayseri he traveled was marked on the map in two different scales; it was meant to the spatial history of the architecture and the reliability of the spatial data has been tested on charts.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, Kayseri, Architecture, Urbanism, History

Kaynakça

• Açık, Tansu "Evliya Çelebi'de Yunan ve Roma Dünyası", Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi, (Haz: Nuran Tezcan), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Ayni Ali Efendi, Kavânin-i Al-i Osman der Hülâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divan, (Haz. M. Tayyib Gökbilgin), Enderun Yayınları, İstanbul 1979.
• Baysun, M. Cavid, "Evliya Çelebi", İslam Ansiklopedisi, Cilt IV, M.E.B. Basımevi, Ankara, 1964.
• Bruinessen, Martin v., "Evliya Çelebi Seyahatnamesi", Evliya Çelebi Diyarbekir'de, Der: Martin van Bruinessen, Hendrik Boeschoten, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Cömert, Hüseyin, 19. Yüzyılda Kayseri, Mazaka Yayıncılık, Kayseri, 2007.
• Çapar, Ahmet, 61/1 Numaralı Kayseri Şer'iyye Sicili (H. 1061-M.1650) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2002.
• Çayırdağ Mehmet, Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını: 38, Kayseri, 2001.
• Dankoff, Robert, Seyyah-ı Alem Evliya Çelebi'nin Dünyaya Bakışı, (Çev: Müfit Günay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Eravşar, Osman, Seyahatnamelerde Kayseri, KTO Yayını, Kayseri, 2000.
• Erdeşir-i Esterebadi. B. Aziz, Bezm-ü Rezm, Çev: Mürsel Öztürk, Ankara, 466-477, 1990.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, 3. Cilt, 1. kitap, İstanbul, 2006.
• Gabriel, Albert, Kayseri Türk Anıtları, Çev: Ahmet Akif Tüten, Ankara, 1954.
• Gökbilgin, Tayyip, "16. Asır Başlarında Kayseri Şehri ve Livası", Zeki Veledi Togan'a Armağan, İstanbul, 1950.
• İlgürel Mücteba, "Evliya Çelebi", Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 11, İstanbul, 1995.
• İnalcık, Halil, "Açış Konuşması", Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi, Haz: Nuran Tezcan, Yapı Kredi Yayınları, 2009, İstanbul.
• Kahraman, Seyit Ali, "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nin Yazılış Hikayesi", Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi, Haz: Nuran Tezcan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Karakaya, Nihat, Fotoğraflarda Kayseri (1880-2006), Kocasinan Belediyesi, Kayseri, 2006.
• Karamete, Kemalettin, Erciyes Kayserisi ve Tarihine Bir Bakış, Yenimatbaa, Kayseri, 1934.
• Kiel, Machiel "Machiel Kiel'in Balkanlar'da Evliya Çelebi ile Geçen 40 Yılı", Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi, Haz: Nuran Tezcan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Kuban, Doğan, "Geleneksel Türk Kültüründe Nesneler Dünyasına Bakış" Boyut Dergisi, Mart 1984.
• Oğuz, Mustafa, 59 Numaralı Kayseri Şer'iyye Sicili (H.1062-M.1652) Transkripsiyonu ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 1998.
• Oelsner, Gustav - Aru Kemal Ahmet, Kayseri İmar Planı , Kayseri, 1945.
• Örs, Derya, "Necmuddin-i Râzi: Hayatı ve Eserleri", Nüsha, Yıl: II, Sayı: 6, Yaz, 2002.
• Özbek, Yıldıray - Arslan Celil, Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, Cilt II, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayını, Kayseri, 2008.
• Özırmak Demircan, Yasemin, Tahrir ve Evkaf Defterine Göre Kayseri Vakıfları, Kayseri Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Kayseri, 1992.
• Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi, TD 136, 992 (1584) Tarihli Kayseri Tahrir Defteri, Ankara.
• Yâkut el-Hamevi, Mu'cemü'l-Büldân, Beyrut, 1957.
• Yerasimos Stephane "Enquete Sur un Heros: Yanko bin Madyan, Le FondateurMythique de Constantinople" Melanges Offerts a Louis Bazin Par Ses Disciples, Collegues et Amis, Edit: Jean Louis BacqueGrammont et alias, L'Harmattan, 1992.
• Tan Murat, 66/2 Numaralı Kayseri Şer'iyye Sicili Defteri (H. 1067/68-M.1656/57) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 1998.
• Yetkin Nilüfer, 36 Numaralı Tahrir Defterine Göre XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2007.
• http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=26820 (10 Ekim 2011)