Mekân ve Müzik: Osmanlı Döneminde İstanbul'un Çokkültürlü Müzikli Eğlence Mekanları

Yıl 2012, , 879 - 904, 01.12.2012

Seyit Yöre

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.879

Öz

Kültürün bir unsuru olan müzik, yaratım ve tüketim açısından insanlar ve mekânlarla varolur. Müzik her tür mekânda sunulabilse de, farklı insanların müziği birlikte yaratıp, tükettikleri özel mekânlar vardır ki, bunlar müziğin kültürel unsurlarındandır. Bu mekânlar, aynı zamanda, müziğin yaratım, seslendirme ve tüketim şeklini belirler. Bizans'tan günümüze kent kültürü olgusunu temsil eden İstanbul, bu özelliğini çeşitli mekanlarda çokkültürlü olarak gösterir. Toplumsal ve müziksel çokkültürlüğün aynı anda bulunduğu yerler ise, İstanbul'un çeşitli eğlence mekânlarıdır. Bu çalışmada, Osmanlı döneminde İstanbul'daki mekan ve müzik ilişkisi, etnomüzikoloji disiplini içinde, kültürleşme ve çokkültürlülük bağlamında araştırılmış, yedi kapalı ve üç açık olmak üzere, on bir müzikli mekan türü ortaya çıkmıştır. Bu mekan türleri, kavramsal, tarihsel ve sosyo-kültürel yaklaşımlarla ayrı ayrı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, müzik, Osmanlı, İstanbul, çokkültürlülük

Place and Music: Multicultural Musical Recreation Place of İstanbul During the Ottoman Period

Öz

Music, as an element of culture, exists with society and its places through creation and consumption. Even if it is presented in everywhere, there are special places that people creates and consumes music together. These are the cultural elements of music. These places also determine how music is created, performed and consumed. İstanbul, which has been the representative of urban culture from Byzantium to the present, entertains these elements across various places in a multicultural form. Social and musical multiculturalism exists together in the several entertainment places in İstanbul. In this study, the relationship of place and music in İstanbul during the Ottoman period was investigated within the field of ethnomusicology in the context of acculturation and multiculturalism. Results revealed eleven types of musical places, seven of which were indoor and three of which were outdoor places. All of the places were examined separately within their conceptual, historical, musical and socio-cultural aspects.

Anahtar Kelimeler

Place, music, Ottoman, İstanbul, multiculturalism

Kaynakça

• Akyavaş, A Ragıp, Asitane, 1. bs., yay. haz. Beynun Akyavaş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
• Anastassiadou, Meropi, "Son Osmanlılar Döneminde Selanik Kahvehaneleri", Doğuda Kahve ve Kahvehaneler, 1. bs., eds. H. D. Gregoire ve F. Georgeon, çev. M. Atik ve E. Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, s. 87-99.
• Aracı, Emre, Donizetti Paşa: Osmanlı Sarayının İtalyan Maestrosu, 1. bs., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• Ataman, Sadi Yaver, Türk İstanbul, 2. bs., yay. haz. Süleyman Şenel, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2006.
• Beken, Münir Nurettin, Musicians, Audience and Power: The Changing Aesthetics in the Music at the Maksim Gazino of İstanbul, PhD. Dissertation, University of Marlyland, USA 1998.
• Cohen, Sara, "Sounding out the City: Music and the Sensuous Production of Place", Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, 20/4 (1995), ss. 434-446, http://www.jstor.org/stable/pdfplus/622974.pdf?acceptTC=true, Erişim Tarihi: 20.01.2010.
• Çakır, Mustafa, "Kültürlerarası İletişimin Bir Yönü: Özün Ötekileştirilerek Yabancılaştırılması", Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21/1, (Bahar 2010), ss. 75-84, http://www.anatoliajournal.com/atad/depo/dergiler/Cilt21_Sayi1_Yil2010_1304924606.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2011.
• Çatak, Ali, Bütün Yönleriyle Seyrani, Saray Halı Yayını, Kayseri 1992.
• Çetin, İhsan, "Çokkültürlülük ve Kimlik Bağlamında Midyat ilçesi Örneği", Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, c. 2 (2007), ss. 22-35, http://uvt. ulakbimgov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ%2CTT AR%2CTTIP%2CTMUH%2CTSOS&ano = 83580_a637400e460 996592285bafcb25f76dc, Erişim Tarihi: 23.03.2010.
• Dikici, Radi, Cumhuriyet'in Divası Müzeyyen Senar, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005.
• Evren, Burçak, Eski İstanbul'da Kahvehaneler, 1. bs., Milliyet Yayınları, İstanbul 1996.
• Georgeon, François, "Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri", Doğuda Kahve ve Kahvehaneler, 1. bs., eds. H. D. Gregoire ve F. Georgeon, çev. M. Atik ve E. Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, 43-85.
• Gökyay, Orhan Şaik, "Aşık Çelebi Tezkiresi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 30 (1976), ss. 39-48, http://www.iudergi.com/tr/index.php/tarih/article/viewFile/2394/2009, Erişim Tarihi: 20.07.2011.
• Gregoire, Helene Desmet, "Giriş", Doğuda Kahve ve Kahvehaneler, 1. bs., eds. H. D. Gregoire ve F. Georgeon, çev. M. Atik ve E. Özdoğan, çev. M. Atik ve E. Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, ss. 13-25.
• Hattox, Ralph S., Kahve ve Kahvehaneler / Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu'daki Kökeni, 2.bs., çev. Nurettin Elhüseyni, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• Hudson, Ray, "Regions and place: music, identity and place", Progress in Human Geography, 30/5 (2006), pp. 626-634, http://phg.sagepub.com/cgi/reprint/30/5/626.pdf, Erişim Tarihi: 20.01.2010.
• Işın, Ekrem, "Kahvehaneler", DBİA, c. 4, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, ss. 386-392.
• Işın, Ekrem, İstanbul'da Gündelik Hayat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Kalender, Ruhi, "Yüzyılımızın Başlarında İstanbul'un Musiki Hayatı", A.Ü.İ.F Dergisi, sy. 23, (1978), s. 411-444.
• Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Dergah Yayınları, İstanbul 1995.
• Kimberlin, Cynthia Tse and Euba, Akin, "Introduction", Intercultural Music, vol. 1, (1995), ss. 2-5.
• Koçu, Reşat Ekrem, Eski İstanbul'da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri, 1. bs., Doğan Kitapçılık AŞ, İstanbul 2002.
• Merriam, Alan, The Anthropology of Music, Northwestern Universtiy Press, USA 1964.
• Okay, Haşim Nezihi, Develi'li (Everek'li) Seyrani, Maarif Kitaphanesi Yayınları, İstanbul 1963.
• Okumuş, Salih ve Şahin, İdris, "Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatında Tepe Kavramı ve Simgesel Değerleri", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/17 (Bahar 2011), ss. 110-129, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt4/sayi17pdf/1diledebiyat/okumus_salih_ve_idrissahin.pdf, Erişim Tarihi: 15.07.2011.
• Özalp, M. Nazmi, Türk Mûsıkîsi Tarihi I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2000.
• Özalp, M. Nazmi, Türk Mûsıkîsi Tarihi II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2000.
• Özön, M. Nihat, Osmanlıca Türkçe Sözlük, Inkilap Kitabevi, İstanbul 1987.
• Özdemir, Nebi, "Osmanlı Tüketim Kültürü, Eğlence ve Yazılı Medya İlişkisi", Milli Folklor, sy. 73 (2007), ss. 12-22, http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/73/02_.pdf, Erişim Tarihi: 04.03.2010.
• Pennanen, Risto Pekka, "The Nationalization of Ottoman Popular Music in Greece", Ethnomusicology, 48/1 (Winter, 2004), s. 1-25, http://www.jstor.org/stable/pdfplus/30046238.pdf?acceptTC=true, Erişim Tarihi: 20.07.2010.
• Saraçgil, Ayşe, "Kahve'nin İstanbul'a Girişi (16. ve 17. Yüzyıllar)", Doğuda Kahve ve Kahvehaneler. eds. H. D. Gregoire ve F. Georgeon, çev. M. Atik ve E. Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, ss. 27-41.
• Seven, Neslihan, Sermet Muhtar Alus'un Romanlarında ve Öykülerinde Eski İstanbul, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van 2006.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1960.
• Tarım, Ertuğ Zeynep, "Onaltıncı Yüzyılda Osmanlı Sarayı'nda Eğlence ve Meclis", Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4/1 (2007), ss. 1-15, http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/view/227/195, Erişim Tarihi: 20.01.2010.
• TDK, Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts/ .
• Turley, Alan C. "Max Weber and the Sociology of Music", Sociological Forum, 16/ 4 (Dec., 2001), pp. 633-653, http://www.jstor.org/stable/pdfplus/684827.pdf?acceptTC=true, Erişim Tarihi: 20.07.2011.
• Tylor, Edward Burnett, Primitive Culture, Six Edition, USA 1920.
• Yöre, Seyit, "Müzikçe Söyleşiler", Selçuk Kültür Sanat ve Spor Rehberi, (Mart 2009), ss. 18-19.
• Yöre, Seyit, "Osmanlı'dan Türkiye'ye Müzik Kültüründe İstanbul", 7 . Uluslararası Türk Kültürü Kongresi (5-10 Ekim2009), Bildiriler IV, s. 1323-1348. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2012.
• Zat, Vefa, Eski İstanbul Barları. 1. bs., İletişim Yayınları. İstanbul 1999.
• Zat, Vefa, Eski İstanbul Meyhaneleri, 1. bs., İletişim Yayınları. İstanbul 2002.