Hudâvendigâr Vilayetinde İpekböcekçiliğinin Canlandırılmasında Düyûn-ı Umumiyye İdâresi'nin Rolü

Yıl 2012, , 905 - 950, 01.12.2012

Cafer Çiftçi

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.905

Öz

19. yüzyılda Hudâvendigâr Vilayeti, Osmanlı Devleti topraklarında ipekböcekçiliği ve ipekçilik sektörünün en önemli merkezlerinden biridir. Avrupa'da yaşanan teknolojik gelişmelere ve taleplere bağlı olarak bu yüzyılda ipekçilik sektöründe önemli bir canlanma gözlenmiştir. Ancak 1860 yılı sonrasında ipekböceklerinde görülen hastalıklar sektördeki faaliyetleri durma noktasına getirince, Osmanlı hükümeti bu krizi çözmek için yoğun bir çaba içerisine girmiştir. Bir süre sonra Osmanlı Devleti'ne ait dış borçların yabancı alacaklılarca tahsili için Düyûn-ı Umumiyye İdâresi kurulunca, bu idare ipek öşrü gelirlerini toplama hakkını üzerine almıştır. Bu bağlamda gelirlerin artırılması yönündeki çabalar, ipekböcekçiliği sektörüne yön verecek ve sektörü yeniden canlandıracak yeni bir süreci başlatmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hudâvendigâr Vilayeti, İpekböcekçiliği, Düyûn-ı Umûmiyye İdâresi, Osmanlı

The Role of the Ottoman Public Debt Administration in the Revival of Sericulture in Hudâvendigâr Province

Öz

In the 19th century, the Hudâvendigar province was one the most important centers of sericulture and silk industry in The Ottoman Empire territories. Depending on the technological developments and demands taking place in Europe, a significant revival in silk industry was observed in this century. However, when the silk-worms diseases put the activities of the sector to a standstill after the year 1860, the Ottoman government entered into an intensive effort to solve the crisis. After a while, when Ottoman Public Debt Administration was founded to collect the debts belong to the Ottoman Empire by foreign payees, this adrninistration got the right to collect the revenues from silk tithe. In this context, the efforts to increase the revenues initiated a new process that would guide the sericulture sector and revitalize the sector.

Anahtar Kelimeler

Hudâvendigâr Province, Sericulture, Ottoman Public Debt Administration, Ottoman

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.
• a. Dahiliye (DH.):
• Emniyet-i Umumiyye Müdüriyeti, 2. Şube (EUM.2.şb.): nr. 24, 26, 31.
• Mektubi Kalemi (MKT.): nr. 16, 23, 27, 30, 36, 41, 43, 60, 64.
• Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyyesi (SAİDd.): nr. 9, 137, 231, 237, 355, 401.
• Umûr-ı Mahalliye-i Vilayat Müdüriyeti (UMVM.): nr. 3.
• b. Hâriciye (HR):
• Tercüme Odası (TO.): nr. 27.
• c. İradeler (İ.):
• Dahiliye (DH.): nr. 99497.
• Maliye (ML.): nr. 1322 / S-24.
• Şura-yı Devlet (ŞD.): nr. 5381.
• Taltifat (TAL.): nr. 1310/R-113, 1311/R-091, 1311/Za-145, 1312/Ş-134, 1316/N-098, 1318/Ca-242, 1322/R-122, 1323/Za-098, 1325/C-189.
• d. Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.): nr. 35, 55.
• e. Sadaret, Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT.MHM.): nr. 17.
• f. Şura-yı Devlet (ŞD.) : nr. 8.
• g. Yıldız (Y.):
• Resmi Maruzat Evrakı (RES.): nr. 11.
• Sâlnameler ve Gazeteler
• Hudavendigâr Vilayeti Salnâmesi, Def'a 12, Matbaa-i Vilayet, 1302.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 15, Matbaa-i Vilâyet, 1305.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 17, Matbaa-i Vilayet, 1306.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 18, Matbaa-i Vilayet, 1307.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 19, Matbaa-i Vilayet, 1310.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 24, Matbaa-i Vilayet, 1315.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 29, Matbaa-i Vilayet, 1320.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 34, Matbaa-i Vilayet, 1324.
• Hudavendigar Vilayeti Salnâmesi, Def'a 34, Matbaa-i Vilayet, 1325.
• Bursa Vilayeti Salnâmesi, Otuz Beşinci Def'a, Bursa Vilayet Matbaası, 1927.
• Bursa (Gazetesi), Numara 104, 112, 122, 126, 128, 141, 143, 144, 145, Hicri 1310-1311.
• Diğer Kaynaklar
• BLAISDELL, Donald C., Duyun-ı Umumiyye, Osmanlı İmparatorluğu'nda Avrupa Mali Denetimi, Çev: Ali İhsan Dalgıç, 3. Baskı, Nesnel Yayınları, İstanbul 2008.
• ÇAKIR, Coşkun, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, Küre Yayınları, İstanbul 2001.
• DALSAR, Fahri, Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa'da ipekçilik, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, VIII. Cilt, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• KAZGAN, Haydar, "Düyun-ı Umumiye", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 3. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss.691-716.
• KEPECİOĞLU, Kamil, Bursa Kütüğü, Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Genel No: 4522, Cilt IV.
• KESKİNKILIÇ, Erdoğan, "Düyun-ı Umumiye İdaresi", Türkler, Cilt 14, Ed: H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.371-380.
• KIRAY, Emine, Osmanlı'da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
• KÖMÜRCAN, Kirkor, Türkiye İmparatorluk Devri Dış Borçlar Tarihçesi (Düyunu Umumiye Tarihçesi), Milli Eğitim Bakanlığı İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu Yayınları, İstanbul 1948.
• KÜÇÜK Cevdet - ERTÜZÜN Tevfik, "Düyun-ı Umumiyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, ss.58-62.
• LEILA, Erder, "Bursa İpek Sanayinde Teknolojik Gelişmeler, 1835- 1865", ODTÜ Gelişme Dergisi, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, Özel Sayı, Ankara 1978, ss.111-122.
• MEHMED ŞEMSEDDİN, Bursa Dergâhları, Yâdigar-ı Şemsi, I-II, Haz: Mustafa Kara, Kadir Atlansoy, Uludağ Yayınları, Bursa 1997.
• ÖNSOY, Rıfat, Mali Tutsaklığa Giden Yol, Osmanlı Borçları, 1854-1914, Turhan Kitapevi, Ankara 1999.
• ÖZEGE, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, Cilt 1, Fatih Yayınevi, İstanbul 1971.
• ÖZEGE, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, Cilt 2, Fatih Yayınevi, İstanbul 1973.
• QUATAERT, Donald, "The Silk Industry of Bursa, 1880-1914", The Ottoman Empire and The World-Economy, Ed: Huri İslamoğlu-İnan, Cambridge University Press, Cambridge 1987, ss.284-299.
• QUATAERT, Donald, Anadolu'da Osmanlı Reformu ve Tarım, 1876-1908, Çev: Nilay Özok Gündoğan - Azat Zana Gündoğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
• SAĞLAM, Mehmet Hakan, Osmanlı Devleti'nde Moratoryum 1875-1881, Rüsum-ı Sitte'den Düyun-ı Umumiyye'ye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• SAĞLAM, Mehmet Hakan, Osmanlı Borç Yönetimi, Düyun-ı Umumiyye 1879- 1891, 4 Cilt, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• TORKOMYAN, Kevork, İpekböceği Beslemek ve İpekböceği Tohumu İstihsâl Etmek Usul ve Kavâidi, Düyun-ı Umumiyye-i Osmâniyye Varidât-ı Muhassasa İdâresi Matbaası, Dersaâdet 1326.
• YENİAY, İ. Hakkı, Yeni Osmanlı Borçları Tarihi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1964.
• YETMEN, Tahir Ertuğrul, "Bursa'da İpekçilik", Bursa, Haz: Vedat Nedim Tör-Şevket Rado, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul 1948, ss.63-66.
• YILMAZ, Faruk, Devlet Borçlanması ve Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Dış Borçlar, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1996.