Batı Anadolu'nun Dünya-Ekonomiyle Bütünleşme Sancıları ve Gayrimüslim Tebanın Rolü (1876-1908)

Yıl 2007, , 99 - 160, 25.05.2007

Abdulkadir İlgen

https://doi.org/10.37879/belleten.2007.99

Öz

İlgili dönem hem Avrupa hem de Osmanlı'daki ekonomik gelişmeler açısından oldukça önemli sayılabilecek bir devredir. 1838 Balta Limanı Ticaret Sözleşmesiyle Osmanlı Devleti 'Dünya-Ekonomi' için bir çevre ülke namzedi haline gelmiş bulunuyordu. Yarı sömürgeleşme olarak nitelendirilebilecek bu süreçle, modernleşme sürecinin başlangıcı kabul edilen Tanzimat arasında bir ilgileşim kurmak her zaman mümkün olsa bile, meselenin bizi ilgilendiren yönü daha ziyade ekonomik ilişkiler olduğu için şimdilik bunun üzerinde durulmayacaktır. Fakat burada işaret edilmesi gereken önemli bir nokta; anlaşma öncesine takaddüm eden bazı askeri ve siyasi gelişmelerle, bu anlaşma arasında kurulabilecek doğrusal ilişkilerdir (Kıray, 1993: 76 vd.). Osmanlı devlet ricali, muhtemelen bu imtiyazların ilgili ülkelere ve bilhassa İngiltere'ye sağladığı avantajlarla, Osmanlı toprak bütünlüğü arasında doğrudan doğruya bir çıkar ilişkisi kurmuş olduğu için (Kasaba,1993: 34); ülke güvenliği açısından bu tarz bir politik yaklaşımı, yegâne çıkar yol olarak görmüş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Ekonomi, Avrupa, Osmanlı Devleti, Baltalimanı Antlaşması

The Union Twings of Western Anatolia with World-Economy and Minorities Role (1876-1908)

Öz

XIX. century is the period during which the Ottoman economy has experienced of the diffuculties of integration with the world economy. İzmir, the most important port city of the country which is open the gate to the west land is the point where these events intersected. At the same time, İzmir was the major area where Greek and Armenian communities especially Greek communities inhabited in Western Anatolia. Christian bourgeoisie took root with their mahalle, villages, hospitals, schools and churches. Until the last quarter of XIX. century, Greek and Armenian mediators who were collaborationists of British merchants in this region, also started to set up of their independent cooperations. This process had not wholly finished the relationship between minorities and foreign capital. In this way, Greek and Armenian trade houses which operated all around the West Anatolia on behalf of their selves and also for British, started to widespread minority bourgeoisie who increased their power from agricultural production to manufacture, finance, navigation, international and regional trade etc. reached the top of their power before First World War. Whereas they were majority, Muslim population where still using traditional methods in both agricultural production and manufacturing industry and craft. The events in the region had influenced of "the sharing of means of production" and "the sharing of production types among different groups" in agricultural production. The sharing of agricultural production types which varies gradually from up to down that is, from higher exchange value and profit margin to the lower ones, restructured the hierarchy of production. Then new structure includes from up to down the foreigners who own the foreign capital, native minorities, and Muslim people respectively foreign and minority capital who settled in fruitfull lands around İzmir and some region, made native population living there waged semi-proleteria by riding them out from means of production. In spite of disintegration of guild and not achieving the sufficent capital accumulation and technological level in terms of western standarts, the traditional structure which transfer its accumulations in a different from to the next generation continue to survive with its internal dynamics and even improve. The most obvious evidence is the meeting the important part of the need of present the looms of both the region and out of region increasing gradually.

Anahtar Kelimeler

Western Anatolia, Economy, Europe, Ottoman Empire, Treaty of Balta Liman

Kaynakça

• Belgeler
• Aydın Vilayet Salnâmeleri; 1296 (ss.142), 1297 (ss.152), 1298 (ss.178), 1299 (ss.212), 1300 (ss. 232), 1301 (ss.268), 1302 (ss.297), 1306 (ss.219), 1307 (ss.872), 1311 (ss.434), 1312 (ss.611), 1313 (ss.550), 1317 (ss. 490), 1319 (ss.426), 1320 (ss.433), 1321(ss.420), 1323 (ss.404), 1326 (ss.776).
• İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 1 Kanun-u Sâni 1316-31 Kânun-u Evvel 1317, 1 Kanün-u Sâni 1319- 31 Kanûn-u Evvel 1320.
• İzmir Ticaret Odası İstatistikleri(1901).
• Ahenk, 21 Zilkâde 1327 Perşembe.
• Nâfia Nazırı Hasan Fehmi Efendi Hazretlerinin Bâb-ı Ali'ye Takdim Olunan ve Teferruatı Mecmuasıdır, Matba-ı Amire, İstanbul 1879.
• Osmanlı Ticaret ve Sanayi Gazetesi, (1326) 25 Mart No: 26, 29 Nisan No:20, 10 Mayıs No: 31.
• Türkiye 1337 Sanayi Faaliyeti (İstatistik Müdüriyet-i Umumiyesi).
• İktisad İstatistikî (1339), İzmir.
• Kitap ve Makaleler
• Augustinos, Gerasimos, (1997) Küçük Asya Rumları, (çev.), Devrim Evci, Ayraç Yayınları, Ankara.
• Baykara, Tuncer, (1969) "XIX Yüzyılda Anadolu'nun İktisaden Çöküşü ve Bugüne Etkileri", Belgelerle Türk Tarih Dergisi S. 25, ss. 64-72.
• Charles, Texier, ( 2002) Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, (çev.) Ali Suat, Ankara.
• Cuinet, Vital, (2001) La Turquıe D'Asie (V) Le Vilayet de Smyrne et le Mutessariflik de Bigha, Les Editions Isis İstanbul.
• Duran, Bünyamin (1992) "The Ottoman Agriculture (1880-1917)", [COLLECTION TURCICA Vol. VII] Histoire Economique et Social de l'Empire Ottoman et de la Turquie (1326-1960) içinde (Actes du Sixieme Congrees International Tenu a Aix-en-Provence du l'er au 4 Juillet 1992), Paris 1995'ten ayrıbasım, ss. 165-176.
• Duran, Bünyamin, (1987) Osmanlı Devletinin Tarım Politikası ve Bu Politikanın Tarımsal Gelişmeye Etkisi, Aydın Vilayeti Örneği (1870-1914), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Duran, Faik Sabri, (1331) Osmanlı Coğrafyay-ı İktisadisi, Dersaadet.
• Dursun, M. Kâmil, İzmir Hatıraları, (haz.) Ümit Şenel, Akademi Kitabevi, İzmir.
• Eldem, Vedat, (1994) Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayınevi VII. Dizi-Sa.96, Ankara.
• Ergenç, Özer, (1986) " Salnâmelerde İzmir", 1885-1985 Türkiye Ekonomisinin 100 Yılı (İzmir 21-23 Kasım 1985), İzmir. ss.141-152.
• Exertzoglou, Haris, (1999) "The Development of a Greek Ottoman Bourgeoisie: Investment Patterns in the Ottoman Empire, 1850-1914", Gondikas, D. ve Issawi, C. (der.), Ottoman Greeks in The Age of Nationalizm: Politics, Economy, and Society in The Nineteenth Century, New Jersey. ss. 89-114.
• Genç, Mehmet, (2000) Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Güran, Tevfik, (1998) 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayınevi, İstanbul.
• Gürsoy, Melih, (1993) Tarihi, Ekonomisi ve İnsanları ile Bizim İzmirimiz, Yaylacılık Matbaası.
• Issawi, Charles, (1999) "Introdiction", Gondikas, D. ve Issawi, C. (der.), Ottoman Greeks in The Age of Nationalizm: Politics, Economy, and Society in The Nineteenth Century, New Jersey. ss. 1-16
• Issawi, Charles, (1966) The Economic History Of The Middle East 1800- 1914, Press Chicago.
• İnalcık, Halil, (1996) "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü", Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul. ss.259-317.
• İnan, Huricihan, (1983) "Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme", Toplum ve Bilim 23, ss. 9-39.
• Kasaba, Reşat, (1993) Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, (çev.) Kudret Emiroğlu, Belge Yayınları, İstanbul.
• Kaynak, Muhteşem, (1986) "Osmanlı Devletinde Ulaştırma Sistemi ve Demiryolları", 1885-1985 Türkiye Ekonomisinin 100 Yılı, (İzmir 21-23 Kasım, 1985), İzmir. ss.28-47.
• Keyder, Çağlar, (1993) Türkiye'de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kıray, Emine, (1993) Osmanlı'da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kıray, Mübeccel Belik, (1972) Örgütleşemeyen Kent İzmir'de İş Hayatının Yapısı ve Yerleşme Düzeni, Sosyal Bilimler Derneği Yayınları. A-1, Ankara.
• Kurmuş, Orhan, (1974) Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Bilim Yayınları, İstanbul.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (2000), "İzmir Dış Ticaret İstatistiklerine Göre XX. Yüzyıl Başlarında İzmir Ticareti-(Ek:7 tablo + 7 şekil ile)", İzmir Tarihinden Kesitler,İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını-Kent Kitaplığı Dizisi:1, İzmir. ss. 313-336.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (2000), "İzmir Rıhtım İnşaatı ve İmtiyazı", İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını-Kent Kitaplığı Dizisi:1, İzmir. ss. 201-247.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (2000), "Osmanlı Dış Ticaretini Gelişmesinde İzmir Limanı ve Gümrüklerinin Rolü-(Ek: 6 Tablo + 6 şekil ile)", Kütükoğlu, Mübahat S. (2000), ss. 285-312.
• Nahum, Henri, (2000) İzmir Yahudileri (çev), Seval Vali, Estreya, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İlber, (2000) "Son Devirde Osmanlı Musevileri", Osmanlı İmparatorluğu'nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler 1, Turhan Kitabevi, Ankara. ss.299-311.
• Ortaylı, İlber, (1985) Tanzimatdan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul.
• Owen, Roger, (1988) "1840-1914 Döneminde Lübnan'da İpek Dokuma Endüstrisi: Çevre Toplumlarında Fabrika Üretiminin Önündeki Olanaklar ve Sınırlamalar Üzerine Bir Çalışma", Toplum ve Bilim (23 Güz), ss. 55-74.
• Ökçün, Gündüz, (1984) Osmanlı Sanayii 1913-1915 İstatistikleri, Hil Yayınları, İstanbul.
• Öztürk, Adil Adnan, "Sosyo-Ekonomik Yapıya Etkileri ile Rumeli'den İzmir'e Yapılan Göçler", Tarih ve Toplum Ekim 1998 S. 178. Ankara. ss.54-62.
• Pamuk, Şevket (1978) "Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Sermaye: Sektörlere ve Sermayeyi ihraç Eden Ülkelere Göre Dağılımı", O.D.T.Ü. Gelişme Dergisi; 1978 Özel Sayısı, Ankara. ss. 131-162.
• Pamuk, Şevket, (1984) Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820- 1913), Yurt Yayınları/9, Ankara.
• Pamuk, Şevket,(1988) 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisat Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Parvus, (1328) "Köylüler ve Devlet", Türk Yurdu I/6, İstanbul. ss. 83-86.
• Quataert, Donald, (1999) Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, (çev.) Tansel Güney, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sarc, Ömer Celal, (1940) "Tanzimat ve Sanayimiz" Tanzimat I, Maarif Matbaası , İstanbul. ss.423-440.
• Sonyel, Salâhi R., (1994) "Tanzimat ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Gayri-Müslim Uyrukları Üzerindeki Etkileri", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslar arası Sempozyumu (Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989), Ankara. ss.339-351.
• Sotiruyu, Dido, (tarihsiz) Benden Selam Söyle Anadoluya, Alan Yayıncılık, (çev.) Atilla Tokatlı, İstanbul.
• Syrett, Elena Frangakis, (1999) "The Economic Activities of The Greek Community of İzmir in The Second Half of The Nineteenth and Early Twentieth Centuries", Gondikas, D. ve Issawi, C. (der), Ottoman Greeks in The Age of Nationalizm: Politics, Economy, and Society in The Nineteenth Century, New Jersey. ss. 17-44.
• Tabakoğlu, Ahmet, (1994) "Osmanlı Ekonomisinde Kalkınmanın Finansmanı", Özel, Mustafa (der.) İktisat ve Din, İz Yayıncılık, İstanbul, 29-53
• Tekeli, İlhan-İlkin, Selim (1971) "İttihat Terakki Hareketinin Oluşumunda Selanik'in Toplumsal Yapısının Belirleyiciliği", Okyar, Osman-İnalcık, Halil (der.), Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) Hacettepe University, Ankara Juily 11-13, 1977, Meteksan Limited Şirketi, Ankara. ss.351-382.
• Tökin, İsmail Hüsrev, (1990), Türkiye Köy İktisadiyatı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ubicini, M. A. (tarihsiz) Türkiye 1850 Maliye-Ordu-Millet, (çev.) Karaağaçlı, Cemal, Tercüman 1001 Temel Eser/63.
• Ülker, Necmi, (1990) "Mondros Mütarekesi Döneminde Aydın Vilayeti" V. Milletler arası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, (21- 25 Ağustos İstanbul 1989), Türk Tarih Kurumu Yayınları/XXVI, Ankara.
• Yerasimos, Stafenos, (1987) Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye II, (çev.) Kuzu, Babur, Belge Yayınları/49, İstanbul.
• Yücekök, Ahmet, (1986) "Emperyalizm Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşmeleri", AÜSBFD XXIII/1, ss. 381-411.