İdris-i Bitlisî'nin Heşt Bihişt'inin İki Tip Nüshası Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2005, , 859 - 896, 20.12.2005

Koji Imazawa

https://doi.org/10.37879/belleten.2005.859

Öz

Osmanlı'nın ilk dönemlerine ilişkin kaynaklar içinde XVI. yüzyıl başlarında İdris Bitlisi tarafından Farsça olarak yazılan Heşt Bihişt (Sekiz Cennet) adlı kroniğin özel bir yeri vardır. Bu eser, başta Tacü't-tevârih'in yazarı Hoca Sadeddin olmak üzere sonraki Osmanlı tarihçilerince belli başlı kaynak olarak kullanılır, Hammer'in değerlendirmesinden bu yana da, önemli bir kaynak olarak tanınır. Öte yandan V. L. Menage, 1962 yılında, Heşt Bihişt'in fazla değerli olmadığını ileri sürmüş, ancak, aynı zamanda, bu kronikte Aşıkpaşazâde, Neşri v.s, tarihlerinde kullanılmayan ve bu yüzden bugüne kadar asıllarına ulaşılamadığı için kullanılmayan eski Osmanlı kaynaklarındaki kayıtların kullanıldığını onaylamıştır. Böylece Osmanlı'nın ilk dönemleri üzerine araştırmalar için, özellikle bu döneme âit kaynakların çok az olduğu hesaba alındığında, Heşt Bihişt'in hiç de ihmal edilemediği açıktır.

Anahtar Kelimeler

İdris-i Bitlisî, Heşt Bihişt, Osmanlı, Sekiz Cennet, Farsça

A Study of the Two Types of Versions of İdris-i Bitlisî's Heşt Bihişt

Öz

The chronicle Heşt Bihişt (Eight Paradises), written in Persian by İdris Bitlisi in the early 16th century, occupies a special space among the sources concerning the early Ottoman period. Except for some research done on its various copies during the 1920's and 1930's, this work has not been sufficiently studied up to now, even though it has long been considered a very important source about Ottoman history. Recently we have investigated approximately forty copies of Heşt Bihişt in Istanbul. At the end of our research, we have reached the conclusion that from the point of view of the choice of words and differences of expression, these copies can be subdivided into two categories. In this article we explain why and how these two types were born, the differences and characteristics of each type and in the conclusion we attempt to establish which type should be preferred for future research. In summary, the copies kept as Esad Efendi 2198-2199 in the Süleymaniye Library are termed the B type and derive from the work dedicated to Sultan Bayezid II around the year 913/1507-08, while the copies kept as Esad Efendi 2197 in the Süleymaniye Library are termed the A type and derive from the work dedicated to Sultan Yavuz Selim around the year 919/1513-14. Clearly, the copy, which we must use for future research is the one included in the A type and which was written down by İdris Bitlisi himself. However, we must also use copies of the B type that include passages that were erased in the A type and that were written by İdris himself.

Anahtar Kelimeler

İdris-i Bitlisî, Heşt Bihişt, Ottoman, Eight Paradises, Persian

Kaynakça

• Hadaik: Mecdi Mehmed Efendi, Hadâ'iku'ş-Şakâ'ik, (haz.) A. Özcan, İstanbul, 1989.
• Heşt: İdris Bitlisî, Heşt Bihişt, Süleymaniye Kütüphânesi, Esad Efendi 2197.
• Selim-nâme: İdris Bitlisî, Selim-şah Nâme, Süleymaniye Kütüphânesi, Lala İsmail Efendi 348/1(v.1b-30a).
• Şekaik: Taşköprülü-zâde, Eş-Şeka'iku n-Nu'maniye fi 'Ulema'i d-Devleti l- 'Osmaniye, (haz.) A. S. Furat, İstanbul, 1985.
• Zeyl: Ebül-Fazl Mehmed b. İdris Bitlisî, Zeyl-i Heşt Bihişt, Süleymaniye Kütüphânesi, Lala İsmail Efendi 348/2 (v.30b-161b).