Geç Orta Çağ Anadolu’sunda Bir Selçuklu Kenti Bolvadin’in Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Notlar

Yıl 2021, , 17 - 28, 16.04.2021

Feridun M. Emecen

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.17

Öz

Selçuklu döneminde Anadolu’nun tarihi coğrafyasını tespit etmeye yönelik çok az çalışma vardır. Genellikle şehir oluşumları antik veya Roma-Bizans dönemine indirgenen bir açıklama ile tavsif edilmeye çalışılır. Mahalli tarihlerde de şehir veya kasabaların tarihini neredeyse insanlık tarihinin ilk devrelerine kadar indirme modası yaygın şekilde yerini alır. Öyle ki Anadolu şehirleri için “kadim” sıfatını kullanmak ve bunu içini doldurmak için yapılan incelemelerde tarihi bilgilerin eğilip büküldüğü ve bunun adeta bir iftihar vesilesi gibi zihinlere yerleştirilmeye çalışıldığı görülür. Benzeri bir durum Orta Çağ döneminde ortaya çıktığı tespit edilen bugün Afyonkarahisar’ın bir ilçesi olan Bolvadin için de geçerlidir. Bu makalede Bolvadin’in antik bir yerleşmenin temelleri üzerinde değil, Selçuklular döneminde teşekkül etmiş, yol şebekesi içinde önemli bir geçit yeri olarak büyük önem kazanmış bir kasaba olarak doğduğu tezi savunulmuştur. Ayrıca Bolvadin’in tarihi gelişimi içinde Osmanlı hakimiyetine girdikten sonraki durumu da incelenerek geçirdiği fiziki safhalar üzerinde durulmuştur. Bu anlamda Bolvadin’in XVI. asırda önemli sayılabilecek bir nüfusuyla kasaba değil bir şehir hususiyeti göstermiş olduğu, sefer yolları yakınında veya üzerinde bulunması, adı bilinen meşhur köprü vasıtasıyla geçişe müsait bir konumda olması ve coğrafi özelliğinin kazandırdığı imkanlarla gelişiminin tamamlandığı ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Polybotos, Molifdun, Germiyanlılar, Şehirleşme, Menzil, Osmanlılar

Some Notes on Historical Development of Bolvadin, A Late Medieval Seljuk Anatolian City

Öz

There are few studies to determine the historical geography of Anatolia in the Seljuk period. City formations, usually, are tried to be explained by reducing the history to the ancient or Roman-Byzantine periods. In local histories, the history of cities or towns is almost completely narrated by the fashion of going back to the first stages of human history. It is seen that the historical information is distorted and twisted into the minds of the Anatolian cities in order to use the term “ancient” and to make this meaningful, it is tried to be shown as a source of pride. A similar situation is observed in the city of Bolvadin, a district of Afyonkarahisar, which is thought to be appeared in the middle ages. In this article, it is argued that Bolvadin was born during the times of Seljuks, not on the foundations of any ancient settlement, rather, it was a town that gained importance as an important gateway in the road networks. In addition to this argument, Bolvadin’s historical development under the Ottoman rule, its stages of physical change and situation will be dealt. In this sense, Bolvadin in the XVI. century was an urban place rather than a town with a significant population, it was located near or on the roads of army routes, it was located in a convenient location by the famous bridge to bypass many routes and it was a completed city with the opportunities provided by its geographical features.

Anahtar Kelimeler

Polybotos, Molifdun, Germiyan, Urbanization, Destinations, Ottomans

Kaynakça

• BA [=Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi], MAD [=Maliye Defterleri], nr. 230; BA, TD [=Tahrir Defteri], nr. 147, 438; BA, NFS. D. nr. 1676; BA, ML.VRD. TMT.d. nr. 16030.
• Anna Komnena, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası'nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, çev. Bilge Umar, İstanbul 1996.
• Bayar, Muharrem, Anadolu’nun En Eski Şehirlerinden Bolvadin’in Tarihi., C I, Ankara 1996.
• Bayar, Muharrem, Bolvadin Tarihi: (kurumları, yöneticileri ve yetiştirdiği kişiler), C II, Bilge Matbaacılık, İstanbul 2004.
• Demirkent, Işın, Mikhail Psellos’un Khronographiası, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Drew-Bear, Thomas, “II. Grek ve Roma Dönemlerinde Afyonkarahisar”, Afyonkarahisar Kütüğü, C I, Afyon 2001.
• Erdoğru, Mehmet Akif, 1466 Tarihli Akşehir Mufassal Defteri (metin ve inceleme), TTK Yayınları, Ankara 2015.
• İbn Bibi, El Evâmirü’l-Alaiyye Fi’l-Umuri’l-Alaiyye (Selçukname), II., haz. Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• Karazeybek, Mustafa, “Osmanlılar Döneminde İdari Yapı”, Afyonkarahisar Kütüğü, C I, Afyon 2001.
• Küpeli, Özer, “XVI. Yüzyılın İlk Yıllarında Bolvadin Şehri”, V. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, Afyon 2000.
• Lightfood, C. S., “Bizans Döneminde Afyonkarahisar”, Afyonkarahisar Kütüğü, C I, Afyon 2001.
• Mehmed Neşrî, Cihannüma, Kitab-ı Cihannüma: [6. kısım: Osmanlı tarihi (687- 890/1288-1485)] (giriş, metin, kronoloji, dizin, tıpkıbasım) Cihannüma’nın Franz Taeschner tarafından yayınlanan Theodor Menzel nüshası (mz)/ Leipzig 1951, haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2013.
• Ramsey, W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, çev. M. Pektaş, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1960.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı - Destanları, Ankara 1999.
• Taeschner, Franz, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, çev. Nilüfer. Epçeli, İstanbul 2010.
• Texier, Charles, Küçük Asya, çev. Ali Suad, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1339.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318), İstanbul 1984.
• Umar, Bilge, Türkiye’de Tarihsel Adlar, İstanbul 1993.
• Uysal, A. Osman, “Bolvadin Lala Sinan Paşa (İmaret) Camiinin Mimari Özelliği ve Tarihlenmesi Problemi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.1, Ankara 1985.
• Yazıcızâde Ali, Tevârih-i Âl-i Selçuk: [Oğuzname-Selçuklu Tarihi] (giriş-metin-dizin), haz. Abdullah Bakır, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2009.