XV. Yüzyıl Lâtince Macar Kroniği Chronica Hungarorum'un Türk Tarihi Bakımından Değeri

Yıl 1987, , 667 - 757, 20.08.1987

Hicran Akın

https://doi.org/10.37879/belleten.1987.667

Öz

Chronica Hungarorum'un yazarı olan Macar kronikçisi Thuroczy, hali vakti yerinde, mülk sahibi, soylu ve eski bir Macar ailesinden gelmektedir. 1435 yılında doğan ve üniversite tahsili yaptığına dair hiçbir bilgimiz olmayan Thuroczy, 1465'den itibaren avukatlık yapmış, hukuk bilgilerini idari hayattaki tecrübeleriyle arttırmış, lâtinceye hâkim bir kişi sıfatıyla 1467 yılında baş hâkimlerin notariusları (adlî kâtip) arasına girmiştir. 1481 yılı vesikalarında baş hâkimin adliye kâtibi olarak geçen Thuroczy, 1476 yılında artık temyiz mahkemesinde adliye kâtibi değil, vesikaları kaleme alan baş kâtiptir. Kıral Matyas (1458-1490), yargı hâkimlerinden biri olarak Thuroczy'yi seçmiştir. Böylece Thuroczy artık adlî daire başkanıdır. Büyük bir ihtimalle 1488'de ölen Thuroczy, hayat hikâyesinden anlaşıldığı üzere, yazar olarak yetişmemişti, hukuk kültürüne sahip bir hâkimdi. Çevresinden gelen teşvikler onu yazar olmaya sevkeder. Bu teşvikler sonucu ortaya çıkan "Chronica Hungarorum: Macarların Kroniği" adlı geniş hacimli eseri birbirinden farklı 3 kısımdan oluşur ve bu bölümler ayrı zamanlarda kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Chronica Hungarorum, XV. Yüzyıl, Johannes de Thurocz, Türkler, Tarih

Kaynakça

• TÜRK KAYNAKLARI
• AHMED ŞEMSEDDİN KEMALPAŞAZADE, (İbn Kemal), IV. Defter. Ali Emiri Ef. (Millet Ktp.) No. 27.
• AHMET ŞEMSEDDİN KEMALPAŞAZÂDE, (İbn Kemal), VII. Defter. Ali Emirî Ef. (Millet Ktp.) No. 31.
• AHMET ŞEMSEDDİN KEMALPAŞAZÂDE, (İbn Kemal), Tarih-i Feth-i İstanbul. Şehid Ali Paşa (Süleymaniye Ktp.) No. 2720.
• ANONİM TEVARİH-İ AL-İ OSMAN, Die Altosmanischen Anonymen Chroniken. F. Giese. Breslau 1922.
• AŞIKPAŞAZADE, Tevârih-i Al-i Osman. Friedrich Giese. Leipzig 1929.
• ATSIZ, Osmanlı Tarihleri. İstanbul 1949.
• BAŞTAV, Ş., XVI. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi Ankara 1973.
• BEHCET EL-TEVARİH, (Tercüme) Es'ad Ef. (Süleymaniye Ktp.) No. 2213.
• ENVERÎ, Düstûrnâme-i Enverî. Neşreden: M. Halil Yinanç. Türk Tarih Encümeni Külliyatı. İstanbul 1928.
• FERİDUN BEY, Münşeat-i Selâtin. İstanbul 1274.
• GAZAVAT-I SULTAN MURAD b. MEHEMMED HAN, Neşredenler: Halil İnalcık, Mevlûd Oğuz. Ankara 1978.
• HADİDÎ, Tarih-i Al-i Osman. İ. Ünv. Ktp. T.Y. 1268.
• HOCA SA'DÜ'D-DİN b. HASAN CAN, Tâc-üt Tevârih. İstanbul 1279.
• İBN KEMAL, Tevârih-i Al-i Osman. (Tenkitli Transkripsiyon) Neşreden Şerafettin Turan, Ankara 1957.
• KARAMANÎ MEHMED PAŞA (Nişancı), Tarih-i Nişancı. İ. Ünv. Ktp. T.Y. 1426.
• KIVAMÎ, Fetihnâme-i Sultan Mehmed. F. Babinger. İstanbul 1955.
• LÜTFİ PAŞA, Tevârih-i Al-i Osman. Ali Neşri. İstanbul 1341.
• NEŞRÎ, Chinnümâ Taeschner Neşri. c. I. Leipzig 1951.
• NEŞRÎ, Cihannümâ. M. Altay Köymen, F.R. Unat Neşri c. I, Ankara 1948. c. II. 1957.
• ORUÇ BEY, Tevârih-i Âl-i Osman. F. Babinger. Hannover 1925.
• SARICA KEMAL, Selâtin-nâme. İ. Ünv. Ktp. T.Y. 331.
• SOLAKZÂDE, Solakzâde Tarihi. İstanbul 1297-1298.
• TURSUN BEY, Tarih-i Ebu'l-Feth Sultan Mehmed Han. İstanbul 1330.
• 1486 TEVARİH-İ AL-İ OSMAN, Jozsef Thury, Török törtenetırok. c. I. Budapest 1893.
• BİZANS KAYNAKLARI
• DUKAS, Bizans Tarihi, Çev. V.L. Mirmiroğlu. İstanbul 1956.
• HIERAX, Vilmos Pecz: A varnai csatarol. Szazadok 1894.
• KRITOVULOS, Tarih-i Sultan Mehmed Han Sâni. Çev. Karolidi. İstanbul 1328.
• ZOTIKOS PARASPONDYLOS, Vilmos Pecz: Zotikos költemenye a varnai csatarol. Szazadok 1894 (Çev. Hicran Akın. Zotikos'un Varna Savaşına Dair Manzumesi. A.Ü. D.T.C. Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi. XIV. Cilt Ayrı Basım Ankara 1983).
• GEORGIOS SPHRANTZES, Vekâyinâme. Terc. V.L. Mirmiroğlu (TTK'da gayri matbu nüsha).
• DİĞER KAYNAKLAR
• BEHEIM MIHALY, elete es muvei a magyar törtenelem szempontjâbol. Neşreden Jacab Bleyer. Szazadok 1902.
• BERTRANDON de la BROQUIERE, utazâsa 1433 (Memoire de Inst. Nat. des sciences et arts: Sciences mor et pol. V. cilt) Regi utazasok Magyarorszagon es Balkân-felszigeten 1054-1717. Istvan Szamota Budapest 1891.
• Bulgar ve Sırp Kronikleri:, Neşreden A. Nimet Kurat. Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt III. sayı 4-5 (1965).
• DECRETA REGNI HUNGARIAE 1301-1457, Neşredenler: Franciscus Döry, Georgius Bonis, Vera Bacskai. Budapest 1976.
• HORVATH, JANOS, A magyarok kronikaja. Budapest 1978.
• JEAN De WAVRIN KRONIKAJABOL, Neşreden Lajos Kropf. Szazadok 1894.
• Magyar Törvenytar CJH 1000-1526. evi törvenycikkek. Budapest, 1899.
• MALYUSZ, ELEMER, Zsigmond-kori okleveltâr I-Il (1387-1410). Budapest, 1951-58.
• NICOLO BARBARO, Kostantiniye Muhasarası Ruznâmesi. İstanbul 1953 ve Şemseddin T. Diler neşri İst. 1976.
• SCHILTBERGER, Ali Emirî Ef. (Millet Ktp.) No. 281. (Terc. Kurmay Binbaşı Hakkı Muhlis 1338).
• SCHWANDTNER, JOHANNES GEORGIUS, Scriptores rerum Hungaricarum veteres ac genuini. c. I. Vindobonae 1766.
• SILBERSCHMIDT, Max, Venedik Menbalarına Nazaran Türk İmparatorluğunun Zuhuru Zamanında Şark Meselesi. Çev. C. Köprülü. İstanbul 1930.
• SZEREMI, GYÖRGY, Magyarorszag romlasarol. Budapest 1979.
• ARAŞTIRMALAR
• ANGYAL, DAVID: A szegedi beke. Törtenelmi Tanulmanyok. Budapest 1937.
• ATİYA, A.S., The Crusade in the Later Middle Ages. New York 1965.
• ATİYA, A.S., The Crusade of Nicopolis. London 1934.
• ATİYA, A.S., Crusade, Commerce and Culture. Bloomington 1962.
• BABINGER, F.: Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. C. Üçok. Ankara 1945, (TTK'da gayrî matbu nüsha).
• BALASSY, FERENC: Körmöczi okmanyok Kâtayakrol. Sz. 1875.
• BAŞTAV, Ş.: Valeur de l'Oeuvre de Doukas. Cultura Turcica. Ankara 1965.
• BAŞTAV, Ş.: Laonikos Halkondil (Henüz neşredilmeyen makalesi.).
• BAŞTAV, Ş.: Türk Tarihi Bakımından Dukas'ın Eserinin Değeri. Türk Kültürü Araştırmaları. Yıl 2, Sayı 1-2, Ankara 1965.
• BAŞTAV, Ş.: XV. Asırda Türklerin Belgrad Muhasaraları ve Macarlar (Henüz neşredilmeyen makalesi).
• BEIGEL, ISTVAN: Adalek Bonfinus elete törtenetehez. Sz. 1902.
• BREHIER, LUIS: Vie et Mort de Byzance. Paris, 1947.
• DEER, JOZSEF: Zsigmond kiraly honvedelmi politikaja. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1935-36.
• DELİLBAŞI, MELEK: Johannis Anagnostis "Diigisis Peri Tis Tefteas Aloseos Tis Thessalonikis". Tarih Araştırmaları Dergisi 1970-1974. Cilt VIII-XII. Sayı 14-23. Ankara 1975.
• ELEKES, LAJOS: Hunyadi. Budapest 1952.
• ERZİ, A. SADIK: Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar. Belleten 1950.
• FRAKNOI, VILMOS: a Hunyadiak es a Jagellok Kora (1440-1526). Budapest 1896.
• FRAKNOI, VILMOS: A budai kronika Chronica Hungarorum 1473. Budapest 1900.
• GIBBONS: Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluşu. Çev. R. Hulusi. İstanbul 1928.
• GÖKBİLGİN T.: XV. Asrın Birinci Yarısında, II. Murad Devrinde Hıristiyan Birliği ve Osmanlı-Macar Mücadeleleri Sırasında Edirne (Edirne'nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı) Ankara 1965.
• GÖKBİLGİN, T.: Osmanlı Tarih Yazıcılığı. Belleten 1971.
• HALECKI O.: The Crusade of Varna. New York 1943.
• HAMMER: Devlet-i Osmaniye Tarihi. Terc. Atâ Bey. c. I-II. İstanbul 1329.
• HORVATH, JANOS: A magyar irodalom kezdetei. Budapest 1931.
• HORVATH, JANOS: Az irodalmi muveltseg megoszlasa. Budapest 1944.
• HOMAN, BALINT-SZEKFÜ, GYULA: Magyar törtenet. c. III. Budapest 1935- 36.
• IORGA, N.: İstanbul'un Zaptı Hakkında İhmal Edilmiş Bir Kaynak Çev. Fazıl Işıközlü, Adnan Sadık Erzi. Belleten 1949.
• IVANFI, EDE: Keve varmegye emleke. Szazadok 1872.
• JIRECEK, CONSTANTIN JOS.: Geschichte der Bulgaren. Prag 1876. Bölüm XVIII ve XIX. Çev. Fazıl Işıközlü (TTK'da gayrî matbu nüsha.).
• İNALCIK, HALİL: Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar. Ankara 1954.
• İNALCIK HALİL: Bibliyografya (V.L. Menage: Neshri's History of the Ottoman the Sources and Development of the text. London 1964) Belleten, cilt XXIX, Sayı 116. 1965'den ayrı basım. Ankara 1965.
• KATANO, A. STEPHANO: Historia Critika primorum Hungariae ducum, ex fide domesticorum et exterorum scriptorum. Pestini 1778.
• KLAIC, VJEKOSLAV: Bosznia törtenete. Macarcaya çeviren I. Szamota. Nagy-Becskerek 1890.
• KLANICZAY, TIBOR: A magyar irodalom törtenete. Budapest 1982.
• KNAUZ, NANDOR: az 1397-ki orszaggyüles. Magyar Törtenelmi Tar. Pest 1857.
• LEVEND, A.S., Gazavatnâme-i Mihaloğlu Ali Beğ. Ankara 1956.
• MALYUSZ, ELEMER: A Thuroczy Janos kronika es forrasai. Budapest 1967.
• MALYUSZ, ELEMER: Zsigmond kiray központosito törekvesei Magyarorszagon. Törtenelmi Szemle. Yıl 1960, sayı 2-3'den ayrı basım.
• MALYUSZ, ELEMER: Thuroczy janos kronikaja es a Corniva. A filologiai Közlöny. yıl 1966, sayı 3-4'den ayrı basım. Budapest 1966.
• MALYUSZ, ELEMER: A Thuroczy-kronika XV. szazadi kiadasai. Magyar Könyvszemle. 1967.
• MILLEKER, BODOG: A törököknek elso betöresei Del-Magyarorszagba Zsigmond es Albert kirâlyok idejeben 1393-1439. Temesvar 1914.
• MISKOLCZY ISTVAN: Napolyi Laszlo. Szâzadok 1922.
• MORAVCSIK, Gy.: A magyar törtenet bizanci forrasai. Budapest 1934.
• MORAVCSIK, Gy.: Bizanci csaszarok es követeik Budan. Szazadok 1961.
• MORAVCSIK, Gy.: Görög költemeny a varnai csatarol. Budapest 1935.
• MORAVCSIK, Gy.: Türk Tarihi Bakımından Bizans Kaynaklarının Ehemmiyeti. II. Türk Tarih, Kongresi. İstanbul 1937.
• MORAVCSİK, Gy.: Byzantinoturcica I. Budapest 1942.
• OSTROGORSKY: Geschichte der Byzantinischen Staates, München 1963.
• PECZELY, JOZSEF, A magyar törtenete. C. II. Debrecen, 1837.
• PERJES, GEZA: Az Osman birodalom europai haboruinak katonai kerdesei (1356-1699). Hadtörtenelmi Közlemenyek 1966, 1967.
• PESTY, FRİGYES: Zsigmond kiray fogsaganak ideje. Magyar Tudomany Ertekezo. Pest 1862.
• POGODIN, P.: 1453'de Bizans'ın Türkler Tarafından Muhasarası ve Alınması Tarihinin Kaynaklarına Ait Bir Hülasa. Jurnal Ministerstva Narodniyago Prosveççeniya Şestoye Desyatiletiye (Millî Eğitim Bakanlığı Dergisi) Bölüm CCLXIV. 1889. Çev. M.E. Resulzade.
• PODHRADCZKY, JOSEPHUS: Chronicon Budense textum recognovit. Budae 1838.
• POR, ANTAL-SCHÖNHERR, Gyula, Az Anjou haz es örökösei (1301-1439) Budapest 1895.
• RAZSO, GYULA: A Zsigmond-kori Magyarorszag es a török veszely (1393- 1437). Hadtörtenelmi Közlemenyek 1973.
• RONAI, HORVATH JENÖ: Magyar hadi kronika. C. I. Budapest 1895.
• SALAMON, FERENC: Magyarorszag a török hoditas koraban. Budapest 1895.
• SINKOVICS, ISTVAN: A török elleni vedelem fo kerdesei. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1966.
• SZEKELY, OTTOKAR: Hunyadi Janos eIso hadjaratai. Hadtörtenelmi Közlemenyek. Budapest 1919-1921.
• LE ROULX, DELAVILLE: La France en Orient au XIV eme Siecle. c. I. Paris 1886.
• TANSEL, SELAHATTİN,: Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih sultan Mehmed'in Siyasi ve Askeri Faaliyeti. Ankara 1953.
• THURY, JOZSEF: Török törtenetirok. c. I. Budapest, 1893.
• UNAT, F.R.: Anonim Bir Tevârih-i Al-i Osman Nüshası Hakkında. VI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1967.
• VARJU, ELEMER: A Thuroczy-kronika kiadasai es a Magyar Nemzeti Muzeum Könyvtârâban orzött peldanyai. Magyar Könyvszemle. Uj folyam 10 (1902).
• YİNANÇ, M. HALİL: Düsturnâme-i Enverî Medhal. İstanbul 1930.
• WENZEL, GUSZTAV: Marino Sanuto Magyarorszagrol 1496-1501 ben. Szazadok 1871.
• WENZEL, GUSZTAV: Hunyadi Janos levele 1444-bol. Szazadok 1869.
• WERTNER, MOR: Magyar hadjaratok a XV. szazad masodik feleben. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1912.
• EL KİTAPLARI
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. I-III. İstanbul 1333-1342.
• İstanbul Kütüphaneleri Tarih Coğrafya Yazmaları Katalogları Türkçe. Tarih Yazmaları. Türk Tarihine ait Eserler. Milli Eğitim Bakanlığı neşri. İstanbul 1943.
• Kosary, Domokos, Bevezetes Magyarorszag törtenetenek forrasaiba es irodalmaba. C. I. Budapest 1970.
• Kurat, A.N., Orta Zaman Tarihi İçin Kısa Bir Bibliyografya. İstanbul 1934.
• Kurat, A.N., Bizans'ın Son ve Osmanlıların İlk Tarihçileri. Türkiyat Mecmuası 1935.
• Magyarorszag Törteneti Kronologiaja I. A Kezdetektol 1526-ig. Budapest 1981.
• Muralt, Eduard de, Essai de Chronographie Byzantine. St. Petersbourg II. C. 1871.
• Szentpetery, Imre, Okleveltani Naptar. Budapest 1912.
• ANSİKLOPEDİLER
• İslâm Ansiklopedisi, Aşık Paşa-zâde Maddesi. Yazan F. Köprülü, C. 1.
• İslâm Ansiklopedisi, Kemâl Paşa-zâde Maddesi. Yazan İsmet Parmaksızoğlu, A. 6.
• İslâm Ansiklopedisi, Karamânî Mehmed Paşa (Nişancı) Maddesi. C. 7.
• İslâm Ansiklopedisi, Neşrî Maddesi. Yazan Şehâbeddin Tekindağ, C. 9.
• İslâm Ansiklopedisi, İstanbul Maddesi. Yazan: M. Tayyib Gökbilgin. C. 2.