Günümüz Karadağ Polimlje’sinin 15. Yüzyılın İkinci Yarısındaki İskân ve Nüfusu

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 297, 555 - 584, 01.08.2019

Marijan Premovıć

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.555

Öz

Bu makalede Karadağ Polimlje’si kavramıyla, Limski Niksici, Ljubovida, Plav, Izla Rijeka, Komnin ve Komarani gibi Ortaçağ nahiyelerini kapsayan bölge kastedilmektedir. Bu nahiyeler günümüzde Kuzey Karadağ’da yer almaktadır. Bihor Kalesi de burada yer almakta ve kale kumandanına ait köyler de yine burada bulunmaktadır. Bu bölgenin 15. yüzyılın ikinci yarısına ait iskân ve nüfusunu göstermede istifade edilen bilgiler ise şu Osmanlı defterlerinden alınmıştır: Hicri 859 tarihli Suret-i Defter-i Mücmel, 1468/69 tarihli Bosna Sancağı İcmal Tahrir Defteri, 1475/7 tarihli Defter-i Esami-i Sancak-ı Hersek, 1477/8 tarihli Paşa Sancağı İcmal Defteri, 1485 tarihli Bosna Sancağı İcmal Defteri, 1485 tarihli İskenderiye Sancağı Mufassal Defteri ve 1489 tarihli Bosna Sancağı Tapu Tahrir Defteri. İlk defa bu çalışmayla söz konusu bu yedi defter üzerinden bölge ile ilgili ayrıntılı bir araştırma yapılmıştır. Yazar nahiyeleri, köy isimlerini ve haneleri, bekârları, dulları, gayri safi gelir ve nüfusu bu çalışmada listelemiştir.

Anahtar Kelimeler

XV. yüzyıl, Defterler, Karadağ Polimlje’si, İskân, Nüfus

Settlements and Population of the Presentday Montenegrin Polimlje in the Second Half of 15th Century

Öz

The term Montenegrin Polimlje in this paper refers to the territory of the following medieval nahiyas: Limski Nikšići, Ljuboviđa, Plav, Izla Rijeka, Komnin and Komarani. These nahiyas were located in the region of the present-day northern Montenegro. Bihor fortress was also located there and the villages belonging to the fortress commander have also been presented. The data from the following Ottoman Defters have been used in order to present the settlements and population of the second half of 15th century in this area: The Collective Cadastral Defter of the provincial governor Isa-Beg Ishaković of 1455 (Hicri 859 Tarihli Suret-i Defter-i Mücmel), The Summary Defter of the Sanjak of Bosnia of 1468/69 (1468/69 Tarihli Bosna Sancağı İcmal Tahrir Defteri), The Individual Defter of the Sanjak of Herzegovina Vilayet of 1475/7 (Defter-i Esami-i Sancak-ı Hersek), The Summary Defter of Pasha Sanjak of 1477/8 (Paşa Sancağı İcmal Defteri), The Summary Defter of Bosnia Sanjak of 1485 (Bosna Sancağı İcmal Defteri), The Inventory Defter of Scutari Sanjak of 1485 (İskenderiye Sancağı Mufassal Defteri) and the Comprehensive Defter of Bosnia Sanjak of 1489 (Bosna Sancağı Tapu Tahrir Defteri). This is the fi rst time these seven defters have been used together to do an exhaustive research of the title territory. The author has listed nahiyas, names of villages, their respective households, bachelors, widows, gross income and population.

Anahtar Kelimeler

XV century, Defters, Montenegrin Polimlje, Settlements, Population

Kaynakça

• Aksu Kiliç, Leyla, “Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Tımar Ve Zeamet Ruznamçe Defterleri”, Studies Of The Ottoman Domain, Cilt 7, Sayı 12, Şubat 2017, pp.106– 137.
• Aličić, Ahmed S., Poimenični popis sandžaka vilajeta Hercegovina, Orijentalni institut, Sa- rajevo 1985.
• ____________, Sumarni popis sandžaka Bosna iz 1468/69. godine, Islamski kulturni cen- tar, Mostar 2008.
• ____________, Katastarski popis ejaleta Bosna : opširni katastarski popis za oblast hercegovu iz 1585. godine, sv.1, Dobra knjiga, Sarajevo 2014.
• Barkan, Lütfi Ömer, “Türkiye’de İmparatorluk Devrinin Büyük Nüfus ve Arazi Tah- rirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterler”, İktisat Fakültesi Mecmuası, Vol.II/1– 2, Istambul 1941, pp. 20–59.
• ____________, “Timar”, İslam Ansiklopedisi, C. XII/I, MEB, İstanbul 1993, pp. 286– 333.
• ____________, Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri 1. Cilt, TTK, Ankara 1988.
• Blagojević, Miloš, “Vlaški knezovi, primićuri i čelnici u državi Nemanjića i Kotroma- nića”, Spomenica Milana Vasića, Banja Luka 2005, pp. 43–55.
• Dragović, Ranko, Polimlje: priroda, turizam, održivi razvoj, Srpsko geografsko društvo, Be- ograd 2004.
• Čar–Drnda, Hatidža, “Oblast hercega Stjepana Kosače prema podacima popisa iz 1468/69”, Zbornik radova: naučni skup herceg Stjepan Vukčić Kosača i njegovo doba, Mos- tar 2005, pp. 61– 68.
• Dašić, Miomir, “Društveno- političke prilike na teritoriji današnje sjeveroistočne Crne Gore od druge polovine XV do kraja XVII vijeka”, Istorijski zapisi, Vol. 1−2, Ti- tograd 1986, pp. 5–65.
• ____________, Šekular i Šekularci od pomena do 1941. godine, Crnogorska akademija nau- ka i umjetnosti, Podgorica 2006.
• İurđev, Branislav,“O vojnucima, sa osvrtom na razvoj turskog feudalizma i na pi- tanje bosanskog aganluka”, Glasnik zemaljskog muzeja, Vol. II, Sarajevo 1947, pp. 75–137.
• ____________, “Teritorijalizacija kaunske organizacije do kraja XV veka (katun – knežina – pleme)”, Simpozijum o srednjovjekovnom katunu Sarajevo 1963, pp. 143–169.
• ____________, “Značaj podataka o Vlasima u popisu krajišta Isa–bega Ishakovića iz 1455. godine’, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, Vol. XV, Sarajevo 1964, pp. 63–78.
• ____________, “O naseljavanju Vlaha–stočara u sjevernu Srbiju u drugoj polovini XV vijeka”, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, Vol. XXXV, Sarajevo 1984, pp. 9–34.
• Ercan, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar, Türk Tarih Kurumu, An- kara 1989.
• Filipović, Milenko, “Struktura i organizacija srednjovekovnog katuna”, Simpozijum o srednjovjekovnom katunu, Sarajevo 1963, pp. 45–112.
• Filipović, Nedim, “Pogled nа osmаnski feudаlizаm (sа nаročitim obzirom nа аgrаrne odnose)“, Godišnjаk istoriskog društvа Bosne i Hercegovine, Vol. IV, Sаrаjevo 1952, pp. 35–50.
• ____________, “Napomene o islamizaciji u Bosni i Hercegovini u XV vijeku”, Go- dišnjak, Vol. VII, Centar za balkanološka ispitivnja No. 5, Sarajevo 1970, pp. 147–152.
• Filipović, Nedim, “Vlasi i uspostava timarskog sistema u Hercegovini“, Godišnjak Aka- demije nauka i umjetnosti BiH, Vol. XII, Sarajevo 1974, pp. 127–221.
• ____________, “Islamizacija Vlaha u Bosni i Hercegovini u XV i XV vijeku”, Radovi ANU BiH, Vol. LXXIII, Sarajevo 1983, pp. 139–148.
• Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Vol. 32, İstanbul 1979, pp. 331–348.
• Hrabak, Bogumil, “Herak Vraneš”, Godišnjak Istorijskog društva Bosne i Hercegovine, Vol. VII, Sarajevo 1955, pp. 53–64.
• ____________, “Čelnici stočarskih zajednica u istočnoj Hercegovini u XIII–XIV veku”, Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine, Vol. 2, Beograd 1997, pp. 139–159.
• ____________, “Vojnuci u Trgovištu (Rožaju), Bihoru, Budimlji, Peći i Klopotniku 1485. godine”, Novopazarski zbornik, Vol. 30, Novi Pazar 2007, pp. 83–89.
• İnalcık, Halil, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1954.
• Işik, Mustafa, & Çevik, Zeki, “17 Numaralı, H.890/M.1485-1486 Tarihli Tapu Tah- rir Defterine Göre Nefs-i İpek”, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Defter-i Hâkânî, Cilt I, İstanbul 2015, pp. 29–43.
• Jovаnović, Miloš, “Tаčnost podаtаkа i kontrolа”, Nаseljа i stаnovništvo u oblаsti Brаnkovićа 1455. godine, Beogrаd 2001, pp. 279–289.
• Katić, Tatjana, “Tvrđava Bihor u 15. i 16. veku”, İurđevi stupovi i Budimljanska eparhija, Berane – Beograd 2011, pp. 483−498.
• Köç, Ahmet “15. Yüzyıl Sonlarına Doğru İskenderiye Sancak Beyinin Hasları”, Bal- kanlar’da Osmanlı Mirası ve Defter-i Hâkânî, Cilt I, Istambul 2015, pp. 45–69.
• Kovačević-Kojić, Desanka, “Srednjovjekovni katun po dubrovačkim izvorima”, Simpo- zijum o srednjovjekovnom katunu, Sarajevo 1963, pp. 121–140.
• Kupusović, Amina, “Defteri Hercegovačkog sandžaka u arhivu Orijentalnog instituta u Sarajevu”, in Zbornik radova: naučni skup herceg Stjepan Vukčić Kosača i njegovo doba, Mostar 2005, pp. 69–74.
• Lowry, W. Heath, Fifteenth Century Ottoman Realities: Christian Peasant Life on the Aegean Island of Limnos, Eren Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Lowry, W. Heath, Studies in Defterology: Ottoman Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, The ISIS Press/Gorgias Pr. Llc., Istanbul 2012.
• Lutovac, Milisav, “Dolina Lima – geografski značaj i privredno – geografske promene –”, Glasnik Srpskog geografskog društva, Vol. XLI–1, Beograd 1961, pp. 33–44.
• Macura, Miloš, “Osmanski feudalizam”, Naselja i stanovništvo u oblasti Brankovića 1455. godine, Beograd 2001, pp. 475–547.
• Memić, Mustafa, Plav i Gusinje u prošlosti, Veljko Vlahović – Kultura, Beograd 1989.
• Miljković, Emа, “Turski feudalni sistem na Balkanu u prvom veku vladavine”, Naselja i stanovništvo u oblasti Brankovića 1455. godine, Beograd 2001, pp. 533–547.
• ____________, “O znаčаju osmаnskih popisnih knjigа kаo istorijskih izvorа – nа primjeru defterа Smederevskog sаndžаkа”, Istorijski čаsopis, Vol. XLIX, Beogrаd 2002, pp. 123–137.
• ____________, “Timаrski sistem u nаhiji Sjenicа u drugoj polovini XV vekа”, Mi- leševski zаpisi, Vol. 8, Prijepolje 2009,. pp. 97–108.
• ____________, “Vlasi u domaćoj istoriografi ji”, Braničevski glasnik, Vol. 7, Požarevac 2010, pp. 5–22.
• ____________, “Osmаnske popisne knjige defteri kаo izvori zа istorijsku demogrаfi ju – mogućnosti istrаživаnjа, tаčnost pokаzаteljа i metodološke nedoumice”, Teme, Vol. 1, Niš 2010, pp. 363–373.
• ____________, “Ottoman Census Books as Sources for Historical Demography: Re- search Possibilities, Exactness and Methodological Doubts”, in Balkanlar’da Os- manlı Mirası ve Defter-i Hâkânî, Cilt I, Istambul 2015, pp. 71–79.
• Mišić, Siniša, “Nаseljenost Polimljа u srednjem veku”, Mileševski zаpisi, Vol. 6, Prije- polje 2005, pp. 63–77.
• Mulić, Jusuf, “Prilog istraživanju mogućnosti procjenjivanja broja stanovnika u Bosni i Hercegovini u vrijeme osmanske vladavine”, Hercegovina, Vol. 13−14, Mostar 2001, pp. 35–68.
• Oruç, Hatice, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, OTAM, Vol. 18, An- kara 2006, pp. 249–271.
• ____________, “Tahrîr defters on the Bosnian Sanjak”, Archivum Ottomanicum, Vol. 25, Wiesbaden 2008, pp. 255–282.
• ____________, “Nahija Limski Nikšići u granicama Bosanskog i Hercegovačkog sandžaka u 15. i 16. stoljeću”, Historijska traganja, Vol. 10, Sarajevo 2012, pp. 155–180.
• Pešikan, Mitar, “Zetsko–humska–raška imena na početku turskoga doba (drugi deo)”, Onomatološki prilozi, Vol. IV, Beograd 1983, pp. 1–133.
• ____________, “O nаjstаrijim turskim popisimа predjelа SR Crne Gore”, Glаsnik Odjeljenjа umjetnosti CANU, Vol. 8, Titogrаd 1988, pp. 49–56.
• Premović, Marijan, Župa Budimlja u srednjem vijeku, Državni arhiv Crne Gore, Cetinje 2012.
• ____________, “Poljoprivreda nahije Bihor u XVI vijeku”, Glasnik Bihora, Vol. 1, Pet- njica 2016, pp. 49–55.
• Pulaha, Selami, Defteri i regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës i vitit 1485, Akademia e Shken- cave e R P. të Shqipërisë, Instituti i Historisë, Tiranë 1974.
• Radovi, LXXIII, Odjeljenje društvenih nauka, book 22, Ed. Desanka Kovačević–Ko- jić, Sarajevo 1983.
• Rastoder, Šerbo, “Katak osvrt na proces islamizacije u Crnoj Gori”, Drugi susreti crnogorsko-turskog prijateljstva: uloga i značaj Dinastije Crnojević (1451-1530) u istorijskom i kulturološkom sučeljavanju i prožimanju naroda Crne Gore i Tur- ske, Podgorica, 18–20. juna 2010.godine, Revija Forum, Podgorica, januar 2012, pp. 51–52.
• Rašević, Miroslаv, “Demogrаfske prilike i stаnovništvo”, Nаseljа i stаnovništvo u oblаsti Brаnkovićа 1455. godine, Beogrаd 2001, pp. 411–454.
• Rizaj, Skender, “O defteru Skadarskog sandžaka iz 1485. godine”, Jugoslovenski istorijski časopis, Vol. 1 – 2, Beograd 1980, pp. 106–126.
• Simpozijum o srednjovjekovnom katunu održan 24. i 25 novembra 1961. g., Naučno društvo SR Bosne i Hercegovine, Ed. Milenko S. Filipović, Sarajevo 1963.
• Šabanović, Hazim, “Upravna podjela jugoslovenskih zemalja pod turskom vladavi- nom do Karlovačkog mira 1699 god.”, Godišnjak Istoriskog društva Bosne i Hercegovi- ne, Vol. 4, Sarajevo 1952, pp. 172–204.
• ____________, Bosanski pašaluk: postanak i upravna podjela, Naučno društvo NR Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1959.
• ____________, Krajište Isa-bega Ishakovića. Zbirni katastarski popis iz 1455. godine: uvod, turski tekst, prevod i komenatri , Orijentalni institut, Sarajevo 1964.
• Šćepanović, Žarko, Srednje Polimlje i Potarje. Istorijsko–etnološka rasprava, Srpska akademija nauka i umetnosti – Etnografski institut, Beograd 1979.
• ____________, “Pregled prošlosti Bijelog Polja i okoline”, Bijelo Polje, Beograd 1987, pp. 89–97.
• Šantić, Ferko, “Prijepoljski kraj u popisu Skadarskog sandžaka 1485. god.”, Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića, Vol. XIII, Prijepolje 1990, pp. 273–280.
• Stojanovski, Aleksandar, “Popis vojnuka s kraja XV veka”, Vranjski glasnik, Vol. XXXII, Vranje 1989, pp. 146–152.
• Tomović, Gordana, “Župa Ljuboviđa”, Kralj Vladislav i Srbija XIII veka, Beograd 2003, pp. 47–62.
• Tošić, İuro, “O vlaškoj skupini Vraneši u nahiji Ljuboviđa”, Mileševski zapisi, Vol. 2, Prijepolje 1996, pp. 101–115.
• Zirojević, Olga, “Mlinovi u vreme turske vladavine (od XV do XVIII veka)”, Simpozi- jum Seoski dani Sretena Vukosavljevića, Vol. VI, Prijepolje 1978, pp. 153 – 161.
• ____________, Tursko vojno uređenje u Srbiji (1459–1683), Istorijski institut, Beogrаd 1974.
• Zundhausen, Holm, Istorija Srbije od 19. do 21. veka, Clio, Beograd 2008.