Dini İçerikli Yeni Hitit Tablet Parçaları

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 296, 1 - 24, 01.04.2019

Rukiye Akdoğan

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.1

Öz

Tanıtılacak olan çivi yazılı tabletler, İstanbul’da bulunan Türk ve İslam Eserleri Müzesine bağlı koleksiyoner olan Sayın Muhtar Kent’in koleksiyonundaki 3 yeni Hitit tabletini kapsamaktadır. Tabletlerin geliş yeri envanter defterinde kayıtlı değildir, ancak Hititlerin başkenti Çorum-Boğazköy’den elde edilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
1) 265-(308) envanter nolu tabletin tek yüzünde, son kısımları kırık çivi yazılı satırlar bulunmaktadır. Tabletin mahiyeti konusunda, korunan kelimelerden, tabletin 5 ve 7. satırlarında belgelenen galaktar- ve parhuenaš- kelimeleri ip ucu mahiyetindedir. Bunlar ritüel hazırlığında, Tanrıları cezbetmeye ve yatıştırmaya yarayan iki kurban maddesidir. Bu iki kelimenin yanında 6. satırda, UDUiyant- “koyun veya koyun türü” kelimesi de yer almaktadır. Bu kelimelerden anlaşıldığına göre tabletin konusu bir ritüeli (ayini) içermektedir.
2) 266-(309) envanter nolu tabletin tek yüzünde, baş ve son kısımları kırık çivi yazılı satırlar bulunmaktadır. Tabletin konusu, Hurrice kurban terimlerinin yer aldığı bir kurban listesidir. I MUŠEN (1 kuş), I UDU (1 koyun) gibi kurban hayvanlarının yanında, Hurrice olan ambašši “yakma kurbanı”, naši- “Hurrice kurban terimi” kelimeleri belgelenmektedir. Tablette aynı zamanda kurbanların sunulduğu tanrıça isimleri de mevcuttur: DAl-l]a-a-ni; DNI]N.GAL; DIŠTA]R; DNi-n]a-at-ta DKu-li-it-ta gibi. 266-(309) öy. x+1-10’ ile KBo 27.191 öy.II 1-11. satırlar arasında, paralel ve duplikat olan satırlar yer almaktadır.
3) 269 envanter nolu tabletin önyüzünde, baş ve son kısımları kırık çivi yazılı satırlar bulunmaktadır. Önyüzde oldukça fazla dökülme vardır. Arkayüzün bir kısmı korunmuş olup yazısızdır. Tabletin korunan satırlarında baş veya son kısmı kırık olan kelimeler tabletin Hattice olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Hitit, ritüel, galaktar, parhuenaš, ambašši

New Hittite Cuneiform Texts Concerning the Religious Context

Öz

This paper introduces three new Hittite cuneiform tablets from the collection of Muhtar Kent, an offi cial collector connected with Turkish and Islamic Art Museum in İstanbul. Unfortunately, the origins of all these cuneiform tablets haven’t recognized yet, but they probably came from Hattuša, the capital of Hittite Kingdom, in Boğazköy, Çorum.
1) The Cuneiform tablet, Inv. No. 265-(308), is a document with a written single side; it seems that the ending parts of lines were broken on the written side of this cuneiform tablet. The preserved words, galaktar- and parhuenaš-, which were assigned in lines 5 and 7, give evidence about the character of this text. These two words were ritual materials using for pacifying and attracting the deities. Beside these words, UDUiyant- “sheep, a species of sheep” also appear in l. 6. Owing to these words, it is assumed that this cuneiform tablet includes a ritual (rite).
2) The cuneiform tablet, Inv. No. 266-(309), that the beginning and the ending parts of lines were broken entirely is a single-sided tablet. It is a sacrifi cial list including Hurrian sacrifi cial terms. A number of sacrifi cial animals as I MUŠEN (1 bird) and I UDU (1 sheep) and some “Hurrian sacrifi cial terms” as ambašši “burnt off ering”, naši- etc. were identifi ed in this text. A number of goddesses which were off ered sacrifi cial animals are also assigned in this text: DAl-l]a-a-ni; DNI]N.GAL; DIŠTA]R; DNi-n]a-at-ta DKu-li-it-ta. Between 266-(309) Vs. x+1-10’ and KBo 27.191 Vs. II 1-1, the paralel and duplicate lines are found.
3) In the observe of cuneiform tablet, Inv. No: 269, the beginning and the ending parts of lines were broken. There are so many desquamations in the obverse of this cuneiform tablet. A part of reverse of this text is well-preserved, but it includes any cuneiform signs. The preserved words which the beginning and the ending parts were broken indicate that this cuneiform tablet includes a Hattic text.

Anahtar Kelimeler

Hittite, ritual, galaktar, parḫuenaš, ambašši

Kaynakça

• Akdoğan, Rukiye, “Boğazköy Metinlerinde Geçen Bazı Hayvan İsimleri II”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1992 Yıllığı, Ankara 1993, s. 71-86.
• ____________,“Huqqana Antlaşması (A Nüshası) Transkripsiyon ve Tercümesi”, Hö- yük, Sayı 4, Ankara 2011, s. 1-73.
• Arıkan, Yasemin, “Hitit Dualarında Geçen Bazı Tanrı Adları”, III. Uluslararası Hitito- loji Kongresi Bildirileri (Çorum 16-22 Eylül 1996), Ankara 1998, s. 45-51.
• ____________,“Hitit Dininin Tarihi Gelişimi ve Hitit Panteonu”, Yaşar Coşkuna Saygı Yazıları, Dokuz Eylül Üniversitesi Kafkasya&Orta Asya Arkeoloji Araştırmaları Merkezi, İzmir 2017, s. 41-72.
• Aydın, Nafi z, Büyük Sümerce Sözlük, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Bawanypeck, Daliah, hethiter.net/: CTH 393 (2007 sqq.)
• Black, Jeremy, George, Andrew, Postgate, Nicholas, A Concise Dictionary of Akkadian, SANTAG Arbeiten und Untersuchungen zur Keilschriftkunde Band 5, Wiesba- den 2000.
• Carruba, Onofrio, “Hethitisch -(a)sta, apa und die anderen ʻOrtsbezugspartikelnʼ”, Orientalia 33 (1964), s. 405-436.
• Dinçol, Ali, “Die fünfte Tafel des Išuwas-Festes”, Revue Hittite et Asianique 27/84-85 (1969), s. 25-40.
• Ebeling, Erich, “Damgalnunna”, Reallexikon der Assyriologie, Band 2, Berlin-Leipzig 1938, s.105-106.
• Erbaşı, Fatma S., Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü, Cenaze ve Diğer Ritüeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2013.
• Ertem, Hayri, Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Faunası, Ankara Üni- versitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, sayı 157, Ankara 1965.
• Franzt-Szabó, G., “Kulitta, Ninatta, und.”, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 6, Berlin-New York 1980-1983, s. 303-304.
• Franzt-Szabó, G., “Muttergöttin. A. II. in Anatolien”, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 8, 1/2 Lieferung, Berlin-New York 1993, s. 516- 519.
• Fuscagni, Francesco, hethiter.net/: CTH 716.1 (2009sqq.).
• van Gessel, Ben H.L., Onomasticon of the Hittite Pantheon, Handbuch der Orientalistik, Der Nahe und Mittlere Osten, Part 1, Leiden-New York-Köln 1998.
• Groddek, Detlev, Hethitische Texte in Transkription KBo 39, Dresdner Beiträge zur Hethi- tologie 11, Dresden 2004.
• Güterbock, Hans G.,Hoff ner, Harry A., The Hittite Dictionaryof the Oriental Institute of the University of Chicago, L/N, Chicago 1989.
• Güterbock, Hans G.,Hoff ner, Harry A.,The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, P, P/3, Chicago 1997.
• Haas, Volkert.,Wilhelm, Gernot, Hurritische und luwische Riten aus Kizzuwatna, Hurri- tologische Studien I, Alter Orient und Altes Testament Sonderreihe, Veröff entlic- hungen zur Kultur und Geschichte des alten Orients, K.Bergerhof, M.Dietrich, O.Lortez (Hg.), Neukirchen-Vluyn1974.
• Haas, Volkert, Geschichte der hethitischen Religion, Handbuch der Orientalistik, Erste Abteilung, der Nahe und Mittlere Osten, fünfzehnter Band, Leiden-New York- Köln1994.
• Haas, Volkert, Die hurritischen Ritualtermini in hethitischem Kontext, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler 1/9, Roma1998.
• Janowski, Bernd, Wilhelm, Gernot, “Der Bock, der die Sünden hinausträgt. Zur Religionsgeschichte des Azazel-Ritus Lev 16,10.21f ”, in: B. Janowski-K.Koch, G.Wilhelm (Hg.), Religionsgeschichtliche Beziehungen zwischen Kleinasien, Nordsyrien und dem alten Testament 2. und 1. Jahrtausend, Akten des Internationalen Symposium, Hamburg 17.-21. März 1990, Friebourg1993, s. 109-169.
• Kıymet, Kurtuluş, “Hitit Mitolojisinde Tanrıların Yer Altına İnişi”, Folklor/Edebiyat, cilt 20, sayı 77 (2014), s. 21-34.
• Kloekhorst, Alvin, Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Leiden In- do-European Etymological Dictionary Series, Vol. 5, Leiden-Boston 2008.
• Laroche, Emmanuel, Glossaire de la Langue Hourrite, Paris1980.
• Melchert, H.Craig, “On Hittite mūgā(i)-”, Orientalia 79, Fasc. 2 (2010), s. 207-215.
• Miller, Jared, “Hittite Notes”, Journal of Cuneiform Studies 54 (2002), s. 87-92.
• Mouton, Alice, hethiter.net/:CTH404.1.I (2010sqq.).
• Neu, Erich, Interpretation der hethitischen Mediopassiven Verbalformen, Studien zu den Boğaz- köy-Texten 5, Wiesbaden1968.
• Puhvel, Jaan, Hittite Etymological Dictionary, Trends in Linguistics Documentation 1, Berlin-New York-Amsterdam1984.
• Reyhan, Esma, “Eski Anadolu Kültüründe Büyü ve Büyücülük”, Akademik Bakış, c. 2, sayı 3, (2008), s. 227-242.
• Rieken, Elisabeth, et al., hethiter.net/:CTH 326 (2009sqq.).
• Salvini, Mirjo, Wegner, Ilse, Die Texte aus Boğazköy, Die mythologischen Texte, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler, I. Abteilung, Band 6, Roma, 2004.
• Schwemer, Daniel, “Das altestamentliche Doppelritual ‘lwt wšlmym im Horizont der hurritischen Opfertermini ambašši und keldi”, Studies on the Civilisation and Culture of Nuzi and the Hurrians-7 (1995), s. 81-116.
• Soysal, Oğuz, Hattischer Wortschatz in hethitischer Textüberlieferung, Handbuch der Orientalistik, Abt.1, Bd. 74, Leiden-Boston 2004.
• Strauß, Rita, hethiter.net/: CTH 471 (2008 sqq.)
• Sturtevant, Edgar H, “A Hittite Tablet in the Yale Babylonian Collection”, Transactions of the Amerikan Philological Association 58 (1927), s. 5-31.
• Taracha, Piotr, “Anatolian Hannahanna and Mesopotamian DINGIR.MAH”, Investigationes Anatolicae, Gedenkschrift für Erich Neu, Studien zu den Boğazköy-Texten 52 (2010), s. 301-310.
• Tischler, Johann, Hethitisches Etymologisches Glossar, Teil I, Innsbruck1983.
• Ünal, Ahmet, Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Vol. I A-M, Vol II N-Z, Philologia Sprachwissenschaftliche Forschungsergebnisse, Band 108.1, 2, Hamburg 2007.
• Ünal, Ahmet, Girginer, Serdar, Kilikya-Çukurova, İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemine Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, İstanbul 2007.
• Ünal, Ahmet, Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2016.
• Wegner, Ilse, Die Texte aus Boğazköy, Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschreibungen, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler, I. Abteilung, Band 3-3, Teil III: Glossar, Roma 2004.
• Wilhelm, Gernot, “Zum eblaitischen Gott Kura”, Vicino Oriente 8 (1992), s. 23-31. Çizim 1) 265-(308)