Keban Projesi: Ağın-Kalaycık Höyüğü Kurtarma Kazısının Yeniden Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 296, 25 - 46, 01.04.2019

Nilgün Coşkun

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.25

Öz

Keban Projesi kapsamında Elazığ Ağın’da 1968 ve 1972 yılları arasında Prof. Dr. Ümit Serdaroğlu başkanlığında Hoşrik Mevki, Kalecikler Höyüğü, Kilise Yazısı ve Kalaycık Höyüğü’nde kazılar yapılmıştır. Bu çalışmada Kalaycık Höyüğü çanak çömleklerinin ilk tanıtım ve değerlendirmesi sunulmaktadır. Elazığ’ın batısındaki Ağın, kuzeyde Kemaliye (Eğin) ile Erzincan Ovası’na, batıda da Arapkir yolu ile Malatya Ovası’na açılan önemli bir alandır. Keban Barajı’nın yapımından önce Karasu ile Murat nehirleri Ağın’da birleşip Fırat’ı oluşturmaktaydı. Keban Baraj Gölü alanının doğusundaki verimli Altınova Bölgesi, büyük boyutlu ve merkez karakterli höyükleri ile diğer alanlara göre daha yoğun araştırmalara sahne olmuştur. Bununla birlikte Elazığ Havzası’nın batıya açılan Ağın çevresinde daha sınırlı ölçüde çalışmalar yapılmıştır. Keban Baraj Gölü’nün dolmasından önce Karasu’nun doğu kıyısında yer alan Kalaycık, Kalkolitik Dönem’den İslami Dönem’e kadar kesintisiz iskân görmüş orta boyutlu bir höyüktür. Kazılar sırasında Tunç ve Demir Çağlara ait belirgin bir mimari bulunamamışsa da zengin çanak çömlek repertuvarı höyüğün söz konusu dönemlerdeki yerleşimlerine dair önemli bilgiler içerir. Bu çalışmada, Kalaycık Höyüğünde bulunan Erken Tunç Çağı’ndan Orta Demir Çağ’a kadar kronolojik olarak farklı mal gruplarından çanak çömleklerin, tarihsel süreci anlaşılır kılacak bir kısmı incelenmiştir. Keban Projesi Kurtarma Kazıları buluntuları ile karşılaştırıldığında, höyüğün Elazığ-Malatya bölgesinin tarihsel sürecini paylaştığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Keban Projesi, Ağın, Kalaycık Höyüğü, Çanak Çömlek

Keban Project: Reassessment of the Rescue Excavations at Ağın Kalaycık Höyük

Öz

Within the scope of Keban Project, rescue excavations were carried out by Prof. Ümit Serdaroğlu at Hoşrik Area, Kalecikler Höyük, Kilise Yazısı and Kalaycık Höyük in Ağın region between 1968 and 1972. In this paper, the preliminary results on Kalaycık ceramic groups are presented. Located in Elazığ region to the west of Keban Dam, Ağın is an important area opening to the Erzincan Plain through Kemaliye (Eğin) to the north, and to the Malatya Plain through Arapkir to the west. Before the construction of the Keban Dam, the Karasu and Murat rivers merged in Ağın and formed the Euphrates. The fertile region of Altınova, situated to the east of Keban Dam has become an area of intense investigations due to its large mounds bearing a central character. However, the archaeological works carried out around Ağın to the west, is limited. Kalaycık, situated on the east coast of Karasu, was a medium-sized mound inhabited uninterruptedly from Chalcolithic to Islamic Period. During the excavations no signifi cant architecture was encountered belonging to the Bronze and Iron Ages but a rich ceramic collection contains important information about the settlement during these periods. In this study, Kalaycık Höyük’s collection of ceramic assemblages from Early Bronze Age to Middle Iron Age is investigated. When compared with the other Keban Project rescue excavations, it can be said that Kalaycık Höyük shared a similar historical process with Elazığ-Malatya region.

Anahtar Kelimeler

Keban Dam Project, Ağın, Kalaycık Höyük, Pottery

Kaynakça

• Bartl, Karin, “Eastern Anatolia in the Early Iron Age”, Migration und Kulturtransfer, (eds. R. Eichmann- H. Parzinger), Bonn, 2001, ss. 383-410.
• Bilgi, Önder, “Köşkerbaba Höyük 1981 Dönemi Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara,1983, ss. 89-93
• ____________, “Köşkerbaba Höyük Kazıları-1982”, Kazı Sonuçları Toplantısı, V, An- kara, 1984, ss. 113-116
• ____________, “Köşkerbaba Höyük Kazısı, 1979”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, Seri I-Yayın: 3, Ankara, 1987, ss. 189-217.
• Darga, Muhibbe, “Şemsiyetepe Kurtarma Kazıları 1982 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuç- ları Toplantısı, V, Ankara, 1984, ss. 91-96
• Di Nocera, Gian Maria, Arslantepe VIII, Die Siedlung der Mittelbronzezeit von Arslantepe, Roma 1998.
• Duru, Refi k, Keban Projesi Değirmentepe Kazısı 1973, Ankara 1979.
• Emre, Kutlu, Yanarlar, Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı, Ankara 1978.
• Erdem, Ü., Aylin, “Regional Variations in Iron Age Grooved Pottery in Eastern Ana- tolia”, Anatolian Iron Ages VII, (Eds. A. Çilingiroğlu- A. Sagona), 2012, ss. 113-131.
• Ertem, Hayri, “Han İbrahim Şah Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara 1972, ss. 75-79.
• ____________, “Han İbrahim Şah Kazısı 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 4, Ankara 1974, ss. 59-71.
• Esin, Ufuk, “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 1, Ankara 1970, ss. 147-173.
• ____________, “Tepecik Kazısı, 1969”, 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniver- sitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara 1971, ss. 107-131.
• ____________, “Tülintepe Kazısı, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, Ankara 1976, ss. 119- 134.
• ____________, “Tepecik Kazısı, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 7, Ankara 1982, ss. 71-119.
• ____________, “Değirmentepe Kazısı, 1979”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, Seri I-No: 3, Ankara 1987, ss. 89-117.
• Fischer, Franz, Die hethitische Keramik von Boğazköy, Berlin 1963.
• Frangipane, Marcella, “The Late Chalcolithic/EB I Sequence at Arslantepe. Chrono- logical and culturalremarks from a frontier site”, Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrateaux IVe IIIe millénaires.From the Euphrates to the Caucasus: Actesdu Colloqu- ed’Istanbul, 16-19 décembre 1998, 2000, ss. 439-471.
• Gates, Marie-Henriette, “Dating tje Hittite Levels at Kinet Höyük: a Revised Ch- ronology”, Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie, Voraussetzun- gen-Probleme-Neue Ansätze, Internationaler Workshop (İstanbul, 26-26 November 2004), Byzas 4, D. P. (Eds. Mielke, U-D. Schoop, J. Seeher), İstanbul 2006, ss. 393-311
• Griffi n, Elizabeth., E., “The Middle and Late Bronze Age Pottery”, Korucutepe 3, (Ed. M. N. Van Loon), Amsterdam 1980, ss. 3-109
• Hauptmann, Harald, “Norşun-Tepe 1968 Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara 1970, ss. 103-131.
• ____________, “Norşun Tepe Kazısı, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara 1971, ss. 71-91.
• ____________, “Norşun Tepe Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara 1972, ss. 87-119.
• ____________, “Norşun Tepe Kazısı, 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 4, Ankara 1974, ss. 71-83.
• ____________, “Norşuntepe Kazıları, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, 1976, ss. 41-60.
• ____________, “Norşuntepe Kazıları, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 7, Ankara 1982, ss. 15-71.
• Işıklı, Mehmet, “Erzurum Bölgesi’nde Karaz Kültürü’nün Başlangıcı Son Dönem Araştırmalarının Genel Bir Değerlendirmesi”, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazı- ları, (Eds. B. Can, M. Işıklı), İstanbul 2007, ss. 325-350
• Karaca, Özgen, “Pirot Höyük 1982 Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, V, Ankara 1984, ss. 103-107
• Korbel, Günther, Die spätbronzezeitliche Keramik von Norşuntepe, Hannover 1985.
• Koşay, Hamit, Zübeyr, Keban Projesi Pulu Kazısı 1968-1970, Orta Doğu Teknik Üniver- sitesi Keban Projesi Yayınları, Seri III-No: 1, Ankara 1976.
• Marro, Catherine, La Culturedu Haut-Euphrateau Bronze Ancien. Essaid’interprétationápartir de la céramiquepeinte de Keban (Turquie), İstanbul 1997
• ____________, “Eastern Anatolia in The Early Bronze Age”, (Eds. G.McMahon, S.Steadman), The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, 2011, ss. 290-307
• Marro, Catherine, Özfırat, Aynur, “Pre-Classical Survey in Eastern Turkey. Second Preliminary Report: The Erciş Region”, Anatolia Antiqua, XII, 2004, ss. 227-265.
• Maziar, Sepideh, “Settlement Dynamics of the Kura-Araxes culture: An Overview of the Late Chalcolithic and Early Bronze Age in the Khoda Afarin Plain”, Paléo- rient, 41.1, 2015, ss. 25-36
• Müller, Uwe, “Norşuntepe and Lidar Höyük. Two Examples for Cultural Change During the Early Iron Age”, Anatolian Iron Ages V, (Eds. A. Çilingiroğlu- G. Darby- shire), Ankara 2005, ss. 107-114.
• Özdoğan, Mehmet, Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara 1977.
• Palumbi, Giulio, “Red-Black Pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian Rela- tionships Around Mid-Fourth Millenium B. C.”, Ancient Near Eastern Studies, 40, 2003, ss.80-134
• Roaf, Michael, Schachner, Anderas, “The Bronze Age Transition in the Upper Tigris Region: New Information from Ziyaret Tepe and Giricano”, Anatolian Iron Ages V, (ed. A. Çilingiroğlu- G. Darbyshire), Ankara 2005, ss. 115-123.
• Russell, H., F., Pre-Classical Pottery of Eastern Anatolia, Based on a survey by Charles Burney of sites alaong Euphrates and araund Lake Van, BAR International Series 85, 1985
• Sagona, Antonio, Sagona, Claudia, “Excavations at Sos Höyük, 1998 to 2000 Fifth Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies, XXXVII, 2000, ss. 57-127
• Schoop, Ulf-Dietrich, “Hittite Pottery: A Summery”, Insights into Hittite History and Arc- haeology, H. Genz, D. P. Mielke (Eds.), Peeters, 2011, ss. 241-275
• Serdaroğlu, Ümit, “1969 Ağın ve Kalaycık Kazıları”, Türk Arkeoloji Dergisi, XVII-2, Ankara 1969, ss. 185-210.
• ____________, “1968 Ağın ve Kalaycık Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara 1970, ss. 29-40.
• ____________, “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara 1971, ss. 24-26.
• ____________, “Recent Archaeological Research in Turkey, Ağın and Kalaycık 1968- 70”, Anatolian Studies, 21, 1971, ss. 48-49
• ____________, “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara 1972, ss. 7-23.
• Sevin, Veli, “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara 1986, ss. 279-300
• ____________, “İmikuşağı Kazıları, 1986”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IX-1, Ankara 1988, ss. 299-333
• ____________, “The Early Iron Age in the Elazığ Region and the Problem of The Mushkians”, Anatolian Studies, 41, 1991, ss. 87-97
• ____________, “Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Ara- nan Bir Devlet: Urartu”, Belleten, LXVIII, 2004, ss. 354-386
• Umurtak, Gülsün, Korucutepe II, 1973-1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çağı Çanak Çömleği, Ankara 1996.
• Uzunoğlu, Edibe, “Malatya-İmamoğlu Höyüğünde 1985 Yılı Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, VIII, Ankara 1987, ss. 213-229.
• ____________, “Malatya-İmamoğlu Höyüğü 1986 Yılı Kazısı Çalışmaları”, Kazı So- nuçları Toplantısı, IX-1, Ankara 1988, ss. 205-229.
• Van Loon, Maurits, “Korucu Tepe Kazısı, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara 1971, ss. 47-71.
• Whallon, Robert, Kantman, Sönmez, “Keban Su Birikim Alanı Yüzey Araştırması”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Ya- yınları, Seri I-Yayın: I, 1970, ss. 1-13.
• Yalçın, Gönül, H., Die Karaz Keramik von Tepecik Ostanatolien, İstanbul 2012.
• Yaramancı, Ali, “Keban Projesi Jeofi zik Araştırmaları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalış- maları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara 1970, ss. 13-21. Nilgün Coşkun