Kıbrıs Adasında Âdet-i Ağnâm Vergisi (1570-1603)

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 296, 127 - 152, 01.04.2019

Mehmet Demiryürek

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.127

Öz

Âdet-i ağnâm veya resm-i ganem adlarıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun hemen hemen her tarafında tahsil edilen bu vergi, genellikle Nisan ve Mayıs aylarında toplanırdı. Verginin miktarı yer ve zamana göre değişiklik göstermekteydi. Adet-i ağnâm vergisi Kıbrıs’ın Osmanlılar tarafından fethinden sonra Kıbrıs’ta da tahsil edildi. Ağnam vergisi Osmanlı döneminde Kıbrıs bütçelerinin gelir kaynaklarından biri oldu. Söz konusu vergi ile ilgili bazı birincil/orijinal kaynaklar vardır. Bunlardan birisi Osmanlı yönetiminde hazırlanan Kıbrıs bütçeleridir. Eldeki bütçelerin tamamı birer yıllık olmasa da konuyla ilgili önemli bilgiler içermekte ve söz konusu verginin tahsil şeklini açıklamaktadır. Bir diğer kaynak ise 1 Numaralı Kıbrıs Mukataa Defteri’dir ki, bugüne kadar hiçbir araştırmada kullanılmamıştır. Çeşitli araştırmalarda Kıbrıs ağnâm vergisi hakkında bazı bilgiler bulunsa da Osmanlı Kıbrıs’ında tahsil edilen koyun vergisiyle ilgili kapsamlı bir araştırma henüz yapılmamıştır. Bundan dolayı çalışmanın amacı, XVI. yüzyıl sonlarında Kıbrıs koyun vergisiyle ilgili tarihî belgeleri ortaya çıkarmak ve değerlendirmek olarak belirlenmiştir. Kaynak olarak ise Kıbrıs Şer’iye Sicilleri ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Koyun Vergisi, Ağnâm, Kıbrıs, Bütçe

The Sheep Tax in the Cyprus Island (1570- 1603)

Öz

The sheep Tax (âdet-i ağnâm or resm-i ganem) in the Ottoman Empire was collected in April or May generally. The quantity of the tax could change according to the time and place. Having conquered Cyprus, the Ottomans also collected above mentioned tax in Cyprus. It was one of the income sources of the Cyprus budget under the Ottoman rule. It is understood that there are some original sources germane to the sheep tax of Cyprus. One of them is the Cyprus budgets under the Ottoman rule and the other is the 1 Numaralı Kıbrıs Mukataa Defteri. It has not been made a comprehensive research concerning the sheep tax in Cyprus yet, using these documents. Therefore, the aim of this study is to reveal the historical documents related to the sheep tax in Cyprus in the late years of the 16th century and evaluated them. The evidence used in this study is derived principally the records of the Nicosia Kadı’s court and from the Cyprus budgets in the Ottoman prime Ministry archives in İstanbul.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Rule, Sheep Tax, Cyprus, Cyprus Budgets

Kaynakça

• a.Mühimme Defteri, No:48, hüküm no:33.
• b.Maliyeden Müdevver Defterler
• Fon Kodu: MAD.d. Gömlek No: 368.
• Fon Kodu: MAD.d. Gömlek No. 372.
• Fon Kodu: MAD.d., Gömlek No: 395.
• Fon Kodu: MAD.d., Gömlek No: 423.
• Fon Kodu: MAD.d., Gömlek No: 425.
• Fon Kodu: MAD, d., Gömlek No: 647.
• Fon Kodu: MAD.d., Gömlek No: 7348.
• Fon Kodu: TS.MA.d, Gömlek No:9914.
• Fon Kodu: TS.MA.d, Gömlek No:9903.
• 1 Nolu Kıbrıs Mukataa Defteri, Defter No: KŞS.d. (Kıbrıs Şer’iye Sicilleri)1. Kıbrıs Şer’iye Sicilleri, (KŞS), No:1-a
• Defter-i Mufassal-ı Livâ-yı Kıbrus, No:64 (TKGM. TADB. TT.d. 64)
• İstanbul Büyükşehir Atatürk Kitaplığı, Atatürk Kitaplığı, Yazma No: Bel_Yz_K.0944, Varak 59/b-60/a.
• Arslanboğa, Kadir, “1589-90 Malî Yılına Ait Osmanlı Devleti Bütçesi’nin Oluşturulması ve İncelenmesi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 36 (2013), ss. 113-126.
• Arslanboğa, Kadir-Ahmet Arslantürk, “Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs Adası’nın Ağustos 1598 ile Nisan 1599 Tarihleri Arasındaki Gelir ve Giderlerinin Tahlili”, History Studies, sy. 5 (2014), ss. 13-30.
• Çağatay, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, sy. 5 (1947), ss. 485-486.
• Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti (1750-1800), Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi, Gazimağusa 2000.
• Çoruh, Haydar, II. Mahmut Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî ve İçtimaî Yapısı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2008.
• Demircan, Yasemin, “XV-XVII Yüzyıllarda Eğe Adaları’nda Çeşitli Yönleriyle Küçükbaş Hayvancılık”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi), sy. 24 (2008), ss. 71-95.
• Demiryürek, Mehmet, “1 Nolu Kıbrıs Mukataa Defterine Göre Kıbrıs Adasında Mukataa Uygulaması (Mesarya Kazası)”, I. Uluslararası Tarihte Kıbrıs Sempozyumu: Tarihte Kıbrıs, (11-13 Nisan 2016), (Ed), Osman Köse, Tarihte Kıbrıs, İstanbul 2017, ss. 141-157.
• ____________, “1826 Düzenlemesinden Sonra Kıbrıs İhtisâb Rüsûmu (1828-1838)”, Belleten, sy.276 (2012), ss. 553-605.
• Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya 2010.
• ____________, “Osmanlı Döneminde Kıbrıs Saray Vergisi”, 9. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, Gazimağusa, KKTC, 24-25 Nisan 2014, ss. 153-164.
• Dündar, Recep, Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670), (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Malatya 1988.
• Emecen, Feridun, “Ağnâm Resmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul 1988, ss. 478-479.
• İnalcık, Halil, “ Ottoman Policy and Administration in Cyprus after the Conquest”, Kıbrıs Tahrir Defterleri: Mufassal, İcmâl ve Derdest, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, Ankara 2013, ss. 23-34.
• ____________, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C 1. 1300-1600, (Ed.) Halil İnalcık, Donald Quataert, çev. Halil Berktay, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• Jennes, Diamond, The Economics of Cyprus: A Survey to 1914, McGill University Press, Montreal 1962.
• Jennings, Ronald C., “The Population, Taxation, and Wealth in the Cities and Villages of Cyprus, According to the Detailed Population Survey (Defter-i Mufassal) of 1572”, Journal of Turkish Studies, sy. 10 (1986), ss. 175-189.
• ____________, Village Life in Cyprus at the Time of the Ottoman Conquest, (Eds.) M. Akif Erdoğru, Ali Efdal Özkul, Isis Press, İstanbul 2009.
• ____________, Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranaen World, New York University Press, New York and London 1993.
• Sahillioğlu, Halil, “Osmanlı İdaresi’nde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”, Belgeler, sy. 7/8 (1967), ss. 1-33.
• “Osmanlı Kanunnameleri”, Millî Tetebbular Mecmuası, sy. 1 (1331/1915), ss. 49-112.
• Samani, Hasan, Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1778), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• Sertoğlu, Mithat, “Ağnâm Resmi”, Osmanlı Tarih Lügatı, Kurtuba Kitap, İstanbul 2015, s.10.
• Özkul, Ali Efdal, “The Ottoman Empire’s Tax Policy in the Eighteenth Century Cyprus”, Archivum Ottomanicum Special Cyprus Issue, sy.32 (2015), ss. 53-81
• Öztürk, Said, Siyakat Yazısı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Âdet-i Ağnâm”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 1, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983, ss. 20-21.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
• Ünal, Mehmet Ali, “Âdet-i Ağnâm”, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011, s. 10.