1853-1856 Kırım Harbi’nde Osmanlı - Avusturya İlişkileri

Yıl 2018, Cilt: 82 Sayı: 293, 241 - 264, 01.04.2018

Togay Seçkin Birbudak

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.241

Öz

1853-1856 yılları arasında yaşanan Kırım Harbi, başlangıçta Osmanlı Devleti ile Rusya arasında başlayan ancak ilerleyen yıllarda İngiltere, Fransa ve Piyomente’nin de Osmanlı lehine dâhil olduğu bir savaş haline bürünmüştür. Bu süreçte Avrupa’nın diğer önemli güçleri olan Avusturya ve Prusya’nın Osmanlı Devleti ile birlikte savaşa girmemekle birlikte siyaseten Osmanlı Devleti’ne yakın durduklarını söylemek mümkündür. Bilhassa Avusturya, savaş müddetince Rusya’nın barış masasına oturtulması ve makul mütareke şartlarının sağlanabilmesi için girişimlerde bulunmuş, bununla da yetinmeyerek Osmanlı Devleti’nin hâkimiyet alanı içerisinde yer alan ancak savaşın başından itibaren Rus işgali altında bulunan Eflak-Boğdan topraklarının işgalden kurtarılması adına Osmanlı Devleti ile bir ittifak anlaşması imzalayarak Tuna’nın kuzeyindeki mücadeleye dâhil olmuştur. Savaş yıllarında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında kurulan bu yakın siyasi ilişki sayesinde Rusya’nın savaşı devam ettirmek için Avrupa’da müttefik bulma imkânı ortadan kalkmış ve Rusya neredeyse tüm Avrupa ile ya savaş meydanında ya da diplomasi masasında mücadele etmek zorunda kalmıştır. Ayrıca iki ülke arasında imzalanan 14 Haziran 1854 tarihli antlaşma ile savaşın ilk gününden itibaren Rus işgali altına giren Osmanlı Devleti’ne bağlı özerk Eflak ve Boğdan prenslikleri, Rus askerlerinin çekilmesinin ardından Avusturya birlikleri tarafından savaşın sonuna kadar denetim altına alınmıştır. İlaveten Viyana, Kırım Harbi müddetince taraflar arasında yapılan müzakerelerde diplomasi masasının merkezi olmuş, gerek 1853 yılı Temmuz ayında gerekse 1855 yılı Mart ayında mütareke görüşmeleri düzenlenmiştir. Nitekim çatışmalara son verilen 1 Şubat 1856 tarihli protokol de Viyana’da imza edilmiştir. Tüm bu gelişmeler Kırım Harbi süresince Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki açıktan veya dolaylı siyasi birlikteliğin ana hatları olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu çalışma Kırım Harbi yıllarında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki ilişkileri ele almaktadır. Bu kapsamda Avusturya yönetiminin Osmanlı-Rus Savaşı’nın başlaması karşısında takınmış olduğu tutum, savaşın sona erdirilmesi adına yapılan girişimler ve Viyana’daki diplomatik temaslar, Tuna’nın kuzeyinde Rus işgaline uğrayan Rumen prensliklerinin kurtarılması adına imzalanan 13 Haziran 1854 tarihli Osmanlı-Avusturya Antlaşması ve bu antlaşmaya bağlı olarak yaşanan gelişmelere değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

1853-1856 Osmanlı- Rus (Kırım) Harbi, Osmanlı Devleti, Rusya, Avusturya, Memleketeyn (Eflak-Boğdan), uluslararası ilişkiler

Ottoman-Austrian Relations during the 1853-1856 Crimean War

Öz

The Crimean War, occured between 1853-1856, has become a battle which initially started between the Ottoman Empire and Russia but get involved in by England, France and Piyomente in the following years in favor of the Ottoman. In this process, it is possible to say that although Austria and Prussia, other important powers in Europe, did not go to war in the company of the Ottoman Empire, they stood politically close to the Ottoman Empire. Especially Austria made attempts to make Russia sit down at the negotiating table and at insuring reasonable armistice conditions throughout the war; but not satisfi ed with that, it was included in the struggle in the north of Danube by concluding an alliance agreement with the Ottoman Empire for relieving the territories of Moldavia and Wallachia, which fell within the sovereignty area of the Ottoman Empire but were occupied by Russia from the beginning of the war. Thanks to this close relationship established between the Ottoman Empire and Austria during the years of war, Russia’s possibility of fi nding an ally in Europe to keep up the war disappeared, and Russia had to struggle against almost the whole Europe either in the battlefi eld or in the fi eld of diplomacy. Furthermore, upon agreement dated on June 14, 1854 concluded between two countries, principalities of Moldavia and Wallachia, which were dependent on the Ottoman Empire but had been occupied by Russia from the very fi rst day of the war, were taken in hand by Austrian troops after Russian soldiers retreated and were kept until the end of the war. Moreover, Vienna acted as the centre of diplomacy in the negotiations between the parties throughout the Crimean War and arranged negotiations both in July 1853 and in March 1855. As a matter of fact, protocol dated on February 1, 1856 ending the confl icts was also concluded in Vienna. All these developments confront us as the outline of the direct or indirect political togetherness between the Ottoman Empire and Austria during the Crimean War. The study handles the relations between the Ottoman Empire and Austria during the Crimean War years. Within this framework, it focuses on the stance taken by the Austrian government in the face of the outbreak of the Ottoman-Russian War, attempts at giving an end to the war and diplomatic contacts in Vienna, OttomanAustrian Agreement dated on June 13, 1854 concluded in the name of saving the Romanian principalities occupied by Russia in the north of Danube, and the developments experienced based on this agreement.

Anahtar Kelimeler

1853-1856 Ottoman-Russian (Crimean) War, Ottoman State, Russia, Austria, Romanian principalities (Wallachia-Moldovia), international relations

Kaynakça

• Sadâret Âmedi Kalemi Belgeleri (A.} AMD.): 46/48; 46/95; 59/77.
• Bâb-ı Âsâfî Mühimme Kalemi Belgeleri (A.} DVN. MHM.): 16/18; 17/91.
• Sadâret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyet Yazışmalarına Dâir Belgeler (A.} MKT. UM.): 160/49; 160/82; 161/8; 161/15; 166/61; 169/90.
• Hâriciye Nezâreti Mektûbî Kalemi Belgeleri (HR. MKT.): 90/32; 100/67; 159/77; 160/9; 182/39.
• İrâdeler Dâhiliye (İ. DH.): 274/17189; 301/19100; 304/19288; 346/22789; 1288/101338.
• İrâdeler Hâriciye (İ. HR.): 111/5447; 111/5449; 112/5463; 113/5491; 113/5527; 114/5573; 116/5672; 117/5758; 124/6239-1; 130/6592-2; 130/6634; 130/6666; 132/6767; 132/6782; 329/21242; 331/21313; 331/21326.
• İrâdeler Meclis-i Mahsûs (İ. MMS.): 2/51; 3/94; 4/125. 2. Genelkurmay
• Başkanlığı ATASE Arşivi Belgeleri (Klasör/Dosya/Belge- No)
• Kırım Harbi Kataloğu (K.H.K.): K.8/ D.2/ BN.2; K.9/ D.11/ BN.2,3; K.9/ D.11/
• BN.11; K.46/ D.1/ BN.33.
• Cerîde-i Havâdis Gazetesi: No: 614, 29 Cemaziyelevvel 1269; No: 625, 21 Şaban 1269; No: 632, 16 Şevval 1269; No:634, 27 Şevval 1269; No: 641, 26 Zilkâde 1269; No: 648, 6 Muharrem 1270; No: 822, 14 Cemâziyelâhir 1273.
• Takvîm-i Vekâyi Gazetesi: No: 491, 8 Zilkâde 1269; No: 492, Gurre Zilhicce 1269; No: 493, Gurre Muharrem 1270; No: 506, 7 Şevval 1270; No: 507, Selh-i Şevval 1270; No: 521, 18 Receb 1271; No: 538, 7 Cemaziyelahir 1272; No: 539, 25 Cemaziyelahir 1272; No: 552, 5 Ramazan 1273.
• Abdurrahman Şeref Efendi, Tarih Musahabeleri, Sad.: Enver Koray, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, C. IX, Yay.: Münir Aktepe, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1984.
• Akalın, Hamdi, “Viyana Konferansları”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 13, S. 5, Mayıs 1977, ss. 78-82; “Viyana Konferansları 2”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 13, S. 6, Haziran 1977, ss. 81-85.
• Anderson, M. Smith, Doğu Sorunu, Çev.: İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Andıç, Fuat - Andıç, Süphan, Kırım Savaşı, Eren Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “Makamat-ı Mübareke Meselesi ve Babıâli”, Belleten, C. XXIII, S. 90, Nisan 1959, ss. 241-259.
• Besbelli, Saim, “1853-1855 Türk – Rus ve Kırım Harbi”, Ordu Dergisi, S. 181, 1957, ss. 46-55.
• Beydilli, Kemal, “Paris Antlaşması”, T.D.V. İ.A., C. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, ss. 169-172.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1947.
• Darkot, Besim, “Sinop”, M.E.B. İ.A., C. 10, ETAM Matbaası, Eskişehir 2001, ss. 683- 689.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, Ankara Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
• Gencer, Ali İhsan, “Kırım Harbi”, D.G.B.İ.T., C. 11, Çağ Yayınları, İstanbul 1993, ss. 451-478.
• Gencer, Mustafa, “Alman Basınında Kırım Savaşı”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), (İstanbul: 22-23 Mayıs 2006), Bildi- riler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 2007, ss.151-172.
• Giurescu, Constantin vd., Chronological History of Romania, Editura Enciclopedica Ro- mana, Bucharest 1974.
• Gürel, A. Tevfi k, Kırım Savaşı, Askeri Matbaa, İstanbul 1935.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. 5, Çev.: Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayın- ları, İstanbul 2009.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. II, TTK Yayınları, trh.
• Karasu, Cezmi, “XIX. Yüzyılda Efl ak ve Boğdan’daki Rus İşgalleri”, Türkler, C. 12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 741–749.
• Keleş, Erdoğan, “Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S. 23, 2008, ss. 149-194.
• Mecmûa-i Muâhedât, C. III - IV, Cerîde-i Askeriyye Matbaası, İstanbul 1297-1298.
• Okçu, Yahya, Türk-Rus Mücadelesi Tarihi, Yeni Matbaa, Ankara 1949.
• Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006.
• Scorpan, Costin, Istoria Romaniei, Editura Nemira, Bucureşti 1997.
• Slade, Adolphus, Türkiye ve Kırım Harbi, Çev.: Ali Rıza Seyfi , Askeri Matbaa, İstanbul 1943.
• Şahin, Hasan, “Kaynarca’dan (1774) Paris Barışı’na (1856) Kadar Şark Meselesi Pers- pektifi nde Osmanlı-Rus Münasebetlerine Genel Bir Bakış”, Türkler, C. 12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 531–544.
• Şimşir, Bilal, “Kırım Savaşı Arifesinde Mustafa Reşid Paşa’nın Yazışmaları”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, (Ankara: 13-14 Mart 1985) Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994, ss. 77-89.
• Şirokorad, A.B., Rusların Gözünden Osmanlı-Rus Savaşları, Selenge Yayınları, İstanbul 2009.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, C. I, Yay. Haz.: Bekir Sıtkı Baykal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Üçok, Coşkun, Siyasî Tarih Dersleri, Ajans-Türk Matbaası, Ankara 1957.
• Yeniçeri, Özcan, “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Paris Barış Antlaşması”, Türkler, C. 12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 840-858.