Madenciliğin Beşiği Anadolu: Tarih Öncesi Dönemlere Ait Bakır Yatakları

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 292, 667 - 676, 01.12.2017

Erkan Fidan

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.667

Öz

Dünya üzerinde ilk metal eserin kullanıldığı Anadolu, bu ilk olma özelliğini erken dönemlerden itibaren burada yerleşik hayata geçen insanlara ve bu toprakların maden yatağı bakımından zengin olmasına borçludur. Yapılan araştırmalar Anadolu’da erken dönemlerde işletilmiş olabilecek binlerce maden yatağının olduğunu göstermektedir. Ancak bu konudaki en önemli sorun, bunların ne kadarının Anadolu’da yazının kullanılmaya başladığı MÖ 2. binyıl öncesindeki tarih öncesi dönemlere ait olduğudur. Bu çalışmada Anadolu’da tarih öncesi dönemlerde kullanılmış olabilecek bakır yataklarını incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, bakır, eski bakır yatakları, madencilik tarihi

Anatolia, Cradle of Mininig: Prehistoric Copper Deposits

Öz

The use of metal products is known to initially start in Anatolia as a result of early settlements and richness of ore deposits. Researches show that there may be thousands of copper deposits mined in Anatolia, from early times. Number of the mining areas belonging to the pre-literate era of Anatolia, the time before the 2nd millennium B.C. is the main question here. This study examines prehistorical cooper deposits used in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, copper, ancient copper deposits, history of mining

Kaynakça

• Başaran, Sait, M.Ö. 1. Binyıl’da Doğu Anadolu Maden Bölgeleri, İÜ Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1985.
• Bilgi, Önder, “İkiztepe Kazılarının 1988 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları’’, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1990, s. 211-220.
• Bilgi, Önder - Özbal, Hadi - Yalçın, Ünsal, “Bakır-Tunç Döküm Sanatı’’, Anadolu Dökümün Beşiği, İstanbul 2004, s. 1-45.
• Bostancı, Enver, “Beldibi ve Mağracık’ta Yapılan 1967 Yaz Mevsimi Kazıları ve Yeni Buluntular’’, Türk Arkeoloji Dergisi 16, 1967, s. 51-60.
• Budanur, Gülseren, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsünce Bilinen Türkiye Yeraltı Kaynakları Envanteri, MTA Rapor No. 168, Ankara 1977.
• Çağatay, A., “Güneydoğu Anadolu Bakır Yatak ve Zuhurlarının Jeolojik Etüdü So- nunda Elde Edilen Bulgular’’, MTA Dergisi 89, 1977, s. 46-68.
• Efe, Turan, “The Interaction Between Cultural/Political Entities and Metal Working in Western Anatolia During the Chalcolithic and Early Bronze Ages’’, Anatolian Metal II, Bochum 2002, s. 49-66.
• Forbes, Robert James, Studies in Ancient Technology IX, Leiden 1964.
• Helke, A., Maden Yatakları Bilgisi Noktasından Tunceli Vilayetinde Yapılan Bir Jeolojik Tetkik Seyahati Hakkında Rapor, MTA Rapor no: 571, Ankara 1939.
• de Jesus, Prentiss, “Eski Çağlarda Anadolu’da Yapılmış Olan Metallurjik Faaliyetler’’, MTA Dergisi 87, 1976, s. 59-69.
• de Jesus, Prentiss, The Development of Prehistoric Mining and Metallurgy in Anatolia, BAR 74, Oxford 1980.
• Kaptan, Ergun, “Murgul Madenindeki Anayatak Kökenli Eski Devirlere Ait Bir Bu- luntu’’, MTA Dergisi 89, 1977, s. 90-94.
• ________, “Espiye-Bulancak Yöresindeki Eski Maden Ocaklarına ait Buluntular’’, MTA Dergisi 91, 1980, s. 117-129.
• ________, “Türkiye Madencilik Tarihine ait Tokat Bölgesini Kapsayan Yeni Buluntu- lar’’, MTA Dergisi 93-94, 1982, s. 150-162.
• ________, “Türkiye Madencilik Tarihine Ait Buluntular’’, MTA Dergisi 111, 1990, s. 175-186.
• ________, “Eski Anadolu Madenciliğine Ait Yeni Keşfedilen Eski Maden Sahası’’, VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1993, s. 431-439.
• ________, “Eski Anadolu Madenciliğine ait Buluntular, Cumhuriyetin 75. Yıldönü- mü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi (II. Kitap)’’, 2000, s. 763-769, Ankara.
• Kartalkanat, Ahmet, “Anadolu’da madenciliğin tarihçesi ile ilgili yeni bir yaş bulgusu, 2500 yıllık cevher teknesi’’, MTA Dergisi 134, 2007, s. 35-39.
• Kovenko, V., Hasançelebi Mıntıkası Demir Yatakları, MTA Raporları, 1940, s. 75-92.
• Kunç, Şeref - Gül, Şevket, “Türkiye’de Eski Maden yatakları ve Doğal Bakırda Eser Element Analizleri’’, TÜBİTAK Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri III, 1983, s. 85-102.
• Kunç, Şeref - Çukur, Alaaddin, “Yukarı Fırat Havzası Maden Ocakları ve Bazı Ar- keolojik Buluntularla İlişkileri’’, IV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1988, s. 29-38.
• Özbal, Hadi - Adriaens, Annemie - Earl, Bryan - Gedik, Bilge, “Samsun, Amasya, Tokat İlleri Yüzey Araştırmaları, XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2000, s. 47-54.
• Özbal, Hadi - Pehlivan, Necip - Earl, Bryan, “Durağan ve Bakırçay Arsenik Cev- herleşmesinin Jeolojik, Minerolojik ve Kimyasal İncelenmesi’’, XVII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2001, s. 29-40.
• Pernicka, Ernst - Eibner, Clemens - Öztunalı, Önder - Wagner, Günther, “Early Bron- ze Age Metallurgy in the North-East Aegean’’, Troia and the Troad, 2003, s. 143- 172.
• Refi k, Ahmet, Osmanlı Döneminde Türkiye Madenleri, İstanbul 1931.
• Ryan, Christopher Winfree, A Guide to the Known Minerals of Turkey, Ankara 1960.
• Sagona, Antonio - Zimansky, Paul, Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri MÖ 1.000.000-550. Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
• Seeliger, C. Thomas - Pernicka, Ernst - Wagner, Günther - Begemann, Friedrich - Schmitt-Strecker, Sigrid - Eibner, Clemens - Öztunalı, Önder - Baranyi, Istvan, “Archaometalurgische Untersuchengen in Nordund Ostanatolian’’, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, Mainz 1985, s. 597-659.
• Solecki, Ralph S., “A copper mineral pendant from Northern Iraq’’, Antiquilty 43, 1969, s. 311-314.
• Tekin, Halil, Eski Anadolu Madenciliği, Arkeolojik Verilerin Işığı Altında Başlangıcından Demir Çağı’na Kadar, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2015.
• Wagner, Günther - Öztunalı Önder, Eibner Clemens, “Early Copper in Anatolia: Archaeometallurgical Field Evidence’’, Old World Archaeometallurg, Der Anschnitt Beiheft 7, s. 299-306, Bochum 1989: Deutsches Bergbau-Muıeums.
• Yakar, Jak, Eski Anadolu Toplumunun Arkeolojideki Yansımaları 1.Cilt Homer Kitabevi, İstanbul 2014.
• Yalçın, Ünsal, “Anfange der Metalwerwendung in Anatolien’’, Anatolien Metal I. Der Anschnitt 13, 2000, s. 17-30.
• Yalçın, Ünsal - İpek, Önder, “Derekutuğun Tarihöncesi Maden İşletmeleri’’, 2. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 2012, s. 11-31.
• Yalçın, Ünsal - Maass, Alexander, “Prähistorische Kupfergewinnung in Derekutugun’’, Anatolien Metal VI. 2013, s. 153-194.