Türkiye Selçuklu Devleti’ne Tâbi‘ Devletler ve Tâbiiyet Hukuku Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 290, 43 - 66, 01.04.2017

Erkan Göksu

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.43

Öz

Ortaçağ devletler hukukuna göre savaş veya sulh yoluyla bir devletin hâkimiyetini kabul eden hükümdar veya emîrler, klasik tâbiiyet (vasallık) şartlarını ve bu şartlardan doğan mükellefiyetleri yerine getirirlerdi. Avrupa, Uzak Doğu ve sair bölgelerde kurulmuş muhtelif devletlerde de mevcut olduğu görülen tâbiiyet hukukunun, Ortaçağ İslâm devletlerinde tezahür eden en önemli şart ve mükellefiyetleri, yıllık haraç vermek, metbû‘ hükümdar adına hutbe okutmak ve metbû‘ hükümdar asına sikke darp ettirmekti. Bunların dışında, metbû‘ hükümdar “sultan” unvanını taşırken, tâbi hükümdarın “melik” unvanını kullanması, metbû‘ hükümdarın sarayının kapısında günde beş nevbet çalınırken, tâbi hükümdarın üç nevbetle yetinmesi, metbû‘ hükümdar nezdinde hükümdar soyundan ve ekseriya tâbi hükümdarın oğullarından rehineler bulundurulması ve tâbi hükümdarın, her lüzum gösterdiği anda yardımcı kuvvetlerin başında metbû‘ hükümdarın hizmetine koşması gibi hususlar da klasik tabiiyet alâmetlerinden kabul edilmişti. Buna mukabil her tâbi hükümdar, metbû‘ hükümdarın menfaatlerini haleldar etmemek kayıt ve şartıyla iç ve dış işlerinde tamamıyla müstakil olup, üçüncü bir devletle harp veya sulh yapmakta, elçiler gönderip kabul etmekte serbest idi. Tâbiiyet hukukunun genel çerçevesi bu şekilde olmakla birlikte zaman zaman farklı uygulamalara da tesadüf edilmektedir. Bunun yanı sıra oldukça basit görünen metbû-tâbi ilişkileri, bazen oldukça karmaşık bir hale gelebilmiştir. Bu durumun yaşandığı devletlerden biri de Türkiye Selçuklu Devleti’dir. Bu dönemde çoğu zaman klasik tâbiiyet hukukunun cari olduğu görülse de gerek şekil gerekse mahiyet itibarıyla farklı uygulamalara da rastlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Türkiye Selçukluları, Tâbiiyet hukuku, Metbû devlet, Tâbi devlet, Metbû-tâbi ilişkileri

An Evaluation on the Vassal States of Seljuk Sultanate of Rum and the Vassalage Law during the Age of Seljuk Sultanate of Rum

Öz

According to the Medieval laws of states; obligations of being a vassal state and duties resulting from those obligations were carried out by kings, princes or emirs who submitted to the sovereignty of another state by way of war or peace. The vassalage law is seen to have existed in the states founded in Europe, the Far East and in the other regions and the most important obligations and requirements of the vassalage law seen in Medieval Islamic states were paying annual tribute, reading khutba in the name of the suzerain state, minting coins (sikka) in the name of the suzerain king. In addition to these, those had been accepted as the signs of being vassal: that the suzerain king bears the title “sultan” and the vassal king bears the title “malik”, that the suzerain king has five nawbats (the ceremony of military band as a sign of sovereignty) a day in front of his palace and the vassal king has three nawbats a day, that the suzerain king keeps someone descending from a king family and usually one of sons of the vassal king and that the vassal king runs -as a leader of the auxiliary troops- to the service of the suzerain king in any necessary time. However every vassal king was independent in his domestic and foreign relations on condition that he not spoil the interests of the suzerain king, the vassal king was free for fighting or making peace with another state, sending or accepting envoys. Though the general outline of the vassalage law was in that way, occasionally different practices were seen. Additionally, even if it is seemed very simple, sometimes suzerain-vassal relations could be very complicated. One of the states where this case could be seen was Seljuk Sultanate of Rum. During the age of that state, even if classical vassalage law usually was seen having been in effect, different practices can be seen in terms of nature and form.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Seljuks of Rum, Vassalage Law, Suzerain State, Vassal State, Relations between Suzerain and Vassal States

Kaynakça

• Ahmed Tevhid, Meskûkât-ı Kadîme-i İslâmiyye Kataloğu, IV., Kostantiniye 1321.
• Ahmed Ziya, Meskûkât-ı İslâmiyye Takvîmi, Konstantiniyye 1328.
• Aköz, Alâaddin, “Karamanoğlu II. İbrahim Beyin Osmanlı Sultanı II. Murad’a Vermiş Olduğu Ahidnâme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. Ü. Türkiyat Araş. Enst Yay., Sayı.18 (Güz 2005), s. 159-178.
• Alptekin, Coşkun, “Saltuklu Sikkeleri”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı:13 (Ahmed Zeki Velidi Togan Özel Sayısı), (1985)., s. 293-296.
• Anna Komnena, Alexiad, (Çev. Bilge Umar), İstanbul 1996.
• Anonim Selçuknâme, (Târîh-i âl-i Selçûk der Anadolu), Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, (Neşr ve çev. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara, 1952.
• Artuk, İbrahim, “Alâü’d-dîn Keykubâd’ın Meliklik Devri Sikkeleri”, Belleten, XLIV/174 (1980), s. 265-271.
• Asakawa, Kanichi, The Documents of Iriki: Illustrative of The Development of the Feudal Institutions of Japan, (Yale University Pres), New Haven 1929.
• Bahâ’ü’d-dîn Muhammed b. Müeyyed Bağdâdî, et-Tevessül ile’t-Teressül, (Mukâbele ve Tashîh: Ahmed Behmenyâr), Tahran 1315.
• Bartusis, Mark C., The Late Byzantine Army: Arms and Society, 1204-1453, (Philadelphia: University of Pennsylvania Press), 1992.
• Bloch, Marc, Feudal Society, II., (Translated by L. A. Manyon), Chicago 1961.
• Bombaci, Alessio, “The Army of the Saljuqs of Rum”, Annali, 38/4 (1978), s. 343- 369.
• Bosworth, Clifford Edmund, The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, (Edinburgh University Pres), Edinburgh 2004.
• Cenâbî Mustafa Efendi, el-‘Aylemü’z-Zâhir fi Ahvâli’l-Evâ’il ve’l-Evâhir, (Haz. Muharrem Kesik, Cenâbî Mustafa Efendi’nin el-‘Aylemü’z-Zâhir fî Ahvâli’l-Evâ’il ve’l-Evâhir Adlı Eserinin Anadolu Selçukluları İle İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1994.
• Ebu’l-Ferec (Bar Hebraus), Ebu’l-Ferec Tarihi, II, (Süryaniceden İngilizceye Çev. Ernest A. Wallis Budge-İngilizceden Türkçeye Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK Yay., Ankara 1999.
• Elements of Military Art and History, (Ed. De La Barre Duparcq-Translated and Edited: Brig.-Gen. George W. Cullum) New York 1863.
• Ersan, Mehmet, “Kilikya Ermeni Krallığı’nın Türkiye Selçuklularına Tâbiiyeti Meselesi”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999., s. 301-315.
• Finlay, George, History of Greece from its Conquest by the Crusaders to its Conquest by the Turks, and of the Empire of Trebizond 1204-1461, Edinburg 1851.
• Ganshof, Francois Louis, Feudalism, (Translated by Philip Grierson), London 1996.
• Gök, Nejdet, Osmanlı Diplomatikasında Bir Berat Çeşidi Olan Ahidnameler”, Türkiye Günlüğü, 59 (Ocak-Subat 2000-02), s. 97-113.
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK Yay, Ankara 2010.
• Halam, Henry, View of the State of Europe During the Middle Ages, I, Boston 1853
• Halil Edhem (Eldem), Kayseriyye Şehri, (Haz. Kemal Göde), Ankara 1982.
• Hasan Enverî, Istılâhât-ı Dîvânî Devre-i Gaznevî ve Selçûkî, Tahran 2535., s. 254.
• Hinrichs, J. C., “Erzurum Selçuklularının Sikkeleri”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı: 6 (1976)., s. 163-178.
• Humphreys, R. Stephen, From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193-1260, Albany, State University of New York Pres, 1977.
• İbn Bîbî (el-Hüseyin b. Muhammed b Ali el-Caferî er-Rugedî), el-Evâmirü’l-‘Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iye, Tıpkı Basım, (Önsöz ve fihristi haz. Adnan Sadık Erzi), TTK Yay., Ankara 1956.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, IX-XII, (Çev: Abdülkerim Özaydın), İstanbul 1987. , et-Târîhu’l-Bâhir fî’d-Devleti’l-Atabekiyye, (Tahkîk: Abdulkadir Ahmed Tuleymat), Kahire 1963.
• İbnü’l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârıkîn ve Âmid, (Türkçe terc. Meyyâfârıkîn ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), (Çev. Ahmet Savran), Erzurum, 1992.
• İsmail Gâlib, Meskûkât-ı Türkmâniyye Kataloğu, İstanbul 1311.
• Jean de Joinville, The Memoirs of the Lord of Joinville, (A New English Version Ethel Wedgwood), London 1906, (Türkçe terc., Bir Haçlının Hatıraları, (Çev: Cüneyt Kanat) Ankara 2002.
• Kâtib Ferdî, Mardin Mülûk-i Artûkiyye Tarihi ve Kitâbeleri Vesâir Vesâik-i Mühimme, (Neşr. Ali Emirî-Yay. Haz. Y. Metin Yardımcı), İstanbul 2006.
• Kaymaz, Nejat, “Anadolu Selçuklu Devletinin İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü (I)”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, II/2-3 (1964), s. 114-115.
• Kesik, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116-1155), TTK Yay., Ankara 2003.
• Kirakos, History of the Armenians, (Trans. Robert Bedrosian), Sources of the Armenian Tradion, New York 1986.
• Koca, Salim, Selçuklularda Ordu ve Askerî Kültür, Ankara 2005.
• Sultan I. İzzü’d-dîn Keykâvus (1211-1220), TTK Yay., Ankara 1997.
• Köprülü, M. Fuad, “Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları”, Belleten, VII/27, (Temmuz 1943), s. 379-458.
• Köymen, Mehmet Altay, “Selçuklu Devri Kaynaklarına Dair Araştırmalar I”, DTCFD, VIII/4 (1951)., s. 537-648.
• Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi V, İkinci İmparatorluk Devri, TTK Yay., Ankara 1991
• Selçuklu Devri Türk Tarihi, TTK Yay., Ankara 1993.
• Mallet, Michael, Mercenaries and Their Masters: Warfare in Renaissance Italy, Totowa, New Jersey: Rowman and Littlefield, 1974.
• Merçil, Erdoğan, “Nal-baha ve Kullanılışına Dair Örnekler”, Belleten, LX/227, (1996), s. 21-32.
• Miller, W., Trebizond the Last Greek Empire, Amsterdam 1968., s. 18-25.
• Mills, Charles, History of Crusades: For the Recovery and Possession of the Holy Land, I., London 1821.
• Nicolle, David, Saladin and the Saracens: Armies of the Middle East 1100-1300, (Osprey Military: Men-at-arms Series: 171), London 1986.
• Nuhoğlu, Güller, Beyhakî Tarihi’ne Göre Gazneliler’de Devlet Teşkilâtı ve Kültür, (İÜ SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1995.
• Oppenheim, Lassa, International Law: A Treatise, The Third Edition, (Edited by Ronald F. Roxburgh), London 1920.
• Oppenheimer, Franz, The State, (Little, Brown, and Company), New York 1975.
• Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), TTK Yay., Ankara 1999.
• Palgrave, Francis Turner, The Lord and the Vassal: A Familiar Exposition of the Feudal System in the Middle Ages, (Publisher: John W. Parker), MDCCCXLIV (1844).
• Russell, Jeffrey Burton, Medieval Civilization, (New York: John Wiley and Sons), 1968.
• Saatçi, Tahsin, “Samsat’ta Türk İslâm Sikkeleri”, X. Türk Tarih Kongresi (22-26 Aylül 1986), III., Ankara 1991, s. 941-943.
• Simon de Saint Quentin, Histoire des Tartares, (Türkçe terc., Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu, (Çev. Erendiz Özbayoğlu) Antalya 2006.
• Sir John Hawkwood (L’Acuto): Story of a Condottiere, (Translated from the Italian of John Temple-Leader, Giuseppe Marcotti, by Leader Scott), (Published by T. Fisher Unwin), London 1889.
• Smbat, Chronicle, (Trans. Robert Bedrosian), Long Branch, New Jersey 2005.
• Southern, R. W., The Making of the Middle Ages, (New Haven, CT: Yale University Pres), 1953.
• Süryanî Patrik Mihail’in Vekâyinâmesi (1042-1195), II, (Türkçe terc., Hrand D. Andreasyan), Ankara 1944. (TTK Kütüp. No:44’de yayınlanmamış tercüme)
• Turan, Osman, “Anatolia in the Period of the Seljuks and the Beyliks”, The Cambridge History of Islam, Vol.1/A, (Edited by Peter Malcolm Holt, Ann Katharine Swynford Lambton, Bernard Lewis), Cambridge 1970., s.246-247.
• Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 2001.
• Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyâsî Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071- 1318), İstanbul 2002., s. 305 n.).
• Uyumaz, Emine, Sultan I. Alâü’d-dîn Keykubâd Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), TTK Yay., Ankara 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Karamanoğulları Devri Vesîkalarından İbrâhim Bey’in Karaman İmâreti Vakfiyesi”, Belleten, I/1 (1937)., s. 56-144.
• Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara 1941.
• Vardan, Compilation of History, (Trans. Robert Bedrosian), Long Branch, New Jersey 2007. (Türkçe terc., “Cihan Tarihi”, (Çev. Hrant D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi, III, İÜEF, (1937), s. 154-255.
• Yakubovski, A., “İbn-i Bibi’nin XIII. Asır başında Anadolu Türklerinin Sudak, Polovets (Kıpçak) ve Ruslara Karşı Yaptıkları Seferin Hikâyesi”, (Çev. İsmail Kaynak), AÜ DTCFD, XII (1954), s. 207-226.
• Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu Sergileri, III, (“Asya’dan Anadolu’ya İnen Rüzgar” Beylikler Dönemi Sikkeleri - “The Wind Blowing from Asia to Anatolia” An Exhibition of Beylik Period Coins), İstanbul 1994.