According to the Ottoman Documents: British Consulate of Cyprus (1700-1800)

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 290, 89 - 134, 01.04.2017

Mehmet Demiryürek Hakan Yazar

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.89

Öz

The commercial activities of the European nations were organised by the capitulation system. Having gained the ahd-name or capitulations from the Ottomans, the European nations set up their embassy in Istanbul and their consulates organizing the commercial activities in the Ottoman Empire. This study examines the British consuls in Cyprus, whether the British consulate in Cyprus was sub-ordinate of Aleppo consulate or not, the vice-consulate missions of the British consuls in Cyprus for other European states, the sources of their incomes, their security problems and the drogoman, their servants, brokers and merchants who are acting under the British protection in Cyprus throughout the 18th century. In addition to this, it will be examined the transformation of the consuls’ duties during the period under question. In this study it will be focused on the collections of the Ottoman documents and registers and stressed on the importance of the Ottoman archival documents for these kind of researches, in that the Ottoman Empire governed Levant and Near East.

Anahtar Kelimeler

Capitulations, Consul, Cyprus, Aleppo, Trade, Mediterranean, England

Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Kıbrıs’ta İngiltere Konsolosluğu (1700-1800)

Öz

Avrupalı bir devletin tüccarlarının Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde serbestçe ticaret yapabilmesi için Osmanlı devletinin söz konusu Avrupalı devlete ahidname-i hümayun vermiş olması gerekliydi. Ahidname-i hümayun sayesinde dost devletler İstanbul’da elçi bulundurabilir, Osmanlı ticaret merkezlerinde konsolosluk kurabilir ve ahidname sahibi devletin tüccar ve tebası kendi bayrakları altında serbestçe ticaret yapabilirdi. Bir başka deyişle yabancı elçiler, konsoloslar, tüccar ve teba kapitülasyon şemsiyesi altında faaliyet gösterirdi. Bu çalışmanın temel amacı XVIII. yüzyılda Kıbrıs’ta görev yapan İngiliz konsoloslarını tespit ederek; bu yüzyılda konsolosların görev anlayışında yaşanan değişimi, Kıbrıs konsolosluğunun Halep’e bağlılığını, Kıbrıs İngiliz konsoloslarının diğer devletler adına yaptığı konsolos vekilliğini, Kıbrıs İngiliz konsolosların gelir kaynakları ile güvenliklerini ve XVIII. yüzyılda Kıbrıs’ta, kapitülasyon koruması altında faaliyet gösteren İngiliz tüccarların durumunu incelemektir. Çalışmada konuyla ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan defter ve belge koleksiyonları kullanılarak konu aydınlatılacak ve bu tür çalışmalarda Doğu Akdeniz’e ve Yakın Doğu’ya hâkim olan Osmanlı İmparatorluğu’ndan intikal eden kaynakların önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kapitülasyon, Konsolos, Kıbrıs, Halep, Ticaret, Akdeniz, İngiltere

Kaynakça

• A.DVN. DVE.d 11/1 Danimarka Ahidname Defteri.
• A.DVN. DVE.d 12/2 Danimarka Ahidname Defteri.
• A.DVN. DVE.d 35/1 İngiltere Nişan Defteri.
• A.DVN. DVE.d 36/2 İngiltere Mahlut Defteri.
• A.DVN. DVE.d 58/2 Nemçelü Ahkâm Defteri.
• A.DVN. DVE.d 60/4 Nemçelü Ahkâm Defteri.
• A.DVNS.AHK.MR.d 02 Mora Ahkâm Defteri.
• A.DVNS.HADR.d 10 İngiltere Hadariye Defteri.
• BOA, A.DVN. DVE. Dosya No: 83, Gömlek no:37.
• BOA, C.BLD, Dosya No: 84, Gömlek No: 4194.
• BOA, C.ML, Dosya No:542, Gömlek No:22286.
• BOA, C.HR, Dosya No: 19, Gömlek No: 938.
• BOA, C.HR, Dosya no: 34, Gömlek no: 1689.
• BOA, C.HR, Dosya No: 101, Gömlek No: 5050.
• BOA, C.HR, Dosya no: 152, Gömlek no: 7585.
• BOA, C.HR., Dosya No: 158, Gömlek No: 7889.
• BOA, AE. SSÜL.II, Dosya No: 17, Gömlek No: 1778.
• Kıbrıs Şer’iye Sicilleri (KŞS), Defter No:6. (H.1110-1111)
• KŞS, Defter No:8. (H.1125-1126)
• KŞS, Defter No:10. (H.1132-1133)
• KŞS, Defter No:14. (H.1144-1148)
• KŞS, Defter No:16. (H.1159-1166)
• KŞS, Defter No:19. (H.1180-1182)
• KŞS, Defter No:20. (H.1183-1194)
• KŞS, Defter No:21. (H.1198-1212)
• KŞS, Defter No:22. (H.1213-1215)
• KŞS, Defter No:24. (H.1217-1222)
• KŞS, Defter No:29. (H.1227-1235)
• Adıtatar, Funda, İzmir İngiliz Konsolosluğu ve Siyasi Faaliyetler (1878-1914) İngiliz Konsolosluk Raporlarından, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2011.
• Ahmet Refik, Onikinci Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1689-1785), Enderun Kitabevi, İstanbul 1988.
• Ash, John, The New And Complete Dictionary of the English Language, Printed for Edward and Charles Dilly, vol I, London 1775, (sayfa numarası yok).
• Bağış, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler 1750-1839, Turhan Kitabevi, Ankara 1998.
• Barlow, Frederik, “Consul”, The Complete Dictionary, Printed for Author, vol. 1, London 1772.
• Bent, J. Theodore, “The English in the Levant”, The English Historical Review, 5/20, (1890), ss. 654-664.
• Boogert, Mauritis H. van Den, The Capitulations and the Ottoman Legal System, Leiden-Boston Brill 2005.
• “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Edited by Alastair Hamilton, Alexander H. de Groot, Maurits H. van Den Boogert, Friends and Rivals in the East, Brill, Leiden Boston Köln 2000, ss. 187-225.
• “Consul”, Edited by Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everet Rowson, Encyclopedia of Islam, THREE, Brill, 2011, Brill Online, 1 (Erişim Tarihi 03 Kasım 2011)
• Cobham, Claude D., Excerpta Cypria, Materials for a History of Cyprus. With an Appendix on Bibliography of Cyprus, Cambridge 1908.
• Colin, George S.; Becker, Carl H. “Dallâl”, Encylopedia of Islam, Second Edition, vol. 2, Leiden 1961, ss. 102-103.
• Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti 1750-1800, Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi, Gazi Mağusa 2000.
• Çiçek, Kemal, “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Konsolosluk Tercümanları”, Tarih ve Toplum, 146,(1996), ss. 81-87.
• “Diplomat, Banker ve Tüccar: 18. Yüzyıl Başlarında Larnaka’da Para Ticareti ve Yabancı Sermaye”, Osmanlı Araştırmaları, XXI, (2001), ss. 269- 283.
• Zimmis (non-Muslims) of Cyprus in the Sharia Court: 1110/39 A. H. I 1698-1726 A.D., (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies, University of Birmingham, October 1992.
• Demiryürek, Mehmet, “The Commercial Relations Between Venice and Cyprus After the Ottoman Conquest (1600-1800)”, Levant, 42/2, (2010), ss.237-254.
• “18. Yüzyılda İngiltere’nin Draç ve Tevabii (Arnavutluk) Konsolosluğu”, İkinci Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi, Bildiriler Kitabı, Sakarya 2010, ss. 73-84.
• “The Spain Consulate in Smyrna (1786-1806)”, Ed. Selda Kılıç, Bekir Koç, Tülay Ercoşkun, Musa Çadırcı’ya Armağan Yazılar, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2012, ss. 101-105.
• “The Consulate of Russia in Cyprus in the Later 18th and the Early 19th Century”, XVI. Türk Tarih Kongresi, 20-24 Eylül 2010, Kongreye Sunulan Bildiriler, 4.Cilt 2. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010, ss.715-726.
• Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya 2010.
• English Dictionary for Advanced Learners, Major New Edition, Harper Collins Publishers, Glasgow 2001.
• Epstein, Mortimer, The Early History of the Levant Company, George Routledge & Sons Limited, London 1908.
• Erdoğru, M. Akif, “XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs’ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanlar”, Kıbrıs’ta Osmanlılar, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2008, ss. 239-249.
• “Osmanlıların İdaresinde Mağusa 1551-1600”, Kıbrıs’ta Osmanlılar, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2008, ss. 212-225.
• Erdönmez, Celal, “Tanzimat Devrinde İngiltere Konsoloslarının Kıbrıs’taki Faaliyetleri (1839-1856)”, Bilig, 58, (2011), ss.91-118.
• Frangakis-Syrett, Elena, 18. Yüzyılda İzmir’de Ticaret (1700-1820), çev. Çiğdem Diken, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2006.
• Goffman, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda İngilizler 1642-1660, çev. Ayşe Başçı-Sander, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2001.
• İzmir ve Levanten Dünya 1550-1650, çev. Ayşen Anadol, Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Konsolos”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1977, ss. 836-840.
• Hill, George, A History of Cyprus, vol. 4, Cambridge University Press, Cambridge 1952.
• Jeffrey, Geo, “The Levant Company in Cyprus: Records”, Notes and Queries, vol. XI, (20 March 1915), ss. 222-225.
• İnan, Kenan, “Osmanlı Döneminde Yabancı Elçilik ve Konsolosluklarda Görevli Tercümanların Statüleri, Tarih ve Toplum, 26/154, (1996), ss.196-201.
• Jennings, Ronald C., “Mağusa”, Derleme ve çeviri: M. Akif Erdoğru, Kubrus, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2010, ss. 144-152.
• Johnson, Samuel,“Consul”, A Dictionary of the English Language, vol. 1, for J. And and P. Kaptan, T. and T. Longman, C. Hitch, and L. Hawas, A. Miller and J. Dodeley, London 1755.
• İnalcık, Halil, “Imtiyazât”, Encyclopaedia of Islâm (Second Edition), vol. 3, Leiden 1961, ss. 1178-1189.
• Kınlı, Onur, 19. Yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’nin İzmir’deki Konsolosluk Faaliyeteleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2009.
• Kocabaşoğlu, Uygur, Majestelerinin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• Kütükoğlu, Mübahat, “XVIII. Yüzyılda İngiliz ve Fransız Korsanlık Hareketlerinin Akdeniz Ticareti Üzerine Etkileri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, (1968), ss. 57-71.
• “Ahidname”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.1, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, ss. 536-540.
• Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri I (1580-1838), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1974.
• “Ahidnameler ve Ticaret Muahedeleri”, Güler Eren(ed.), Osmanlı, C. 3. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ss. 329-341
• Laidlaw, Christine, Levant’taki İngilizler, çev. Hakan Abacı, Alfa Basım Yayım, İstanbul 2014.
• Luke, Harry, Cyprus Under the Turks 1571-1878: A Record Based on the Archives of the English Consulate in Cyprus Under the Levant Company and After, Oxford University Press, H. Milford 1969.
• Marcus, Abraham, Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep, çev. Mehmet Emin Baş, Küre Yayınları, İstanbul 2013.
• Mariti, Abbe Giovanni, Travels in the Island of Cyprus, (Translated into English:Claude Delaval Cobham), At the Cambridge University Press, Cambridge 1909.
• Mortimer, Thomas, Lex Merchatoria Rediviva: or, the Merchant’s Directory, Fourth Edition, Printed for J. Rivington and sons, T. Longman, B. Law, S. Crowder, T. Cadell, G. Robinson, J. Sewel and R. Baldwin, London 1783.
• Muahedat Mecmuası, C. I, Ankara, Türk tarih Kurumu, 2008.
• Özkul, Ali Efdal, “The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman Administration 1571-1878”, Turkish Studies, 8/2, (2013), ss. 239-283.
• “Kıbrıs’taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri”, Haydar Çoruh (ed.), Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011, ss .303- 351.
• Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750), İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Görev Yapan Müftüler ve Faaliyetleri (1571-1878)”, Turkish Studies, 8/7 (2013), ss. 459-485.
• “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Kahve ve Kahvehaneler”, Kıbrıs’ta Osmanlı İzleri, Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını, Lefkoşa 2014, ss. 177-225.
• “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs Adasında Faaliyet Gösteren Konsoloslar ve Faaliyetleri”, Kıbrıs’ta Osmanlı İzleri, Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını, Lefkoşa 2014. ss. 479-528.
• “Osmanlı Kıbrıs’ında İpek Üretimi ve Ticareti”, Kıbrıs’ta Osmanlı İzleri, Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını, Lefkoşa 2014, ss. 273-301.
• Özveren, Eyüp, “Marsilya Ticaret Odası Belgelerinde Ondokuzuncu Yüzyıl Öncesi Kıbrıs”, Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, 3/1, (1997), ss. 13-25.
• Robert, Lewis, “Of Cyprus Island and the Trade Thereof”, The Merchants Map of Commerce, Printed for Thomas Horne, at the South Entrance of the Royal Exchange, in Cornhill, London 1700.
• Russell, Ina S., The Later History of the Levant Company 1753-1825, The Victoria University of Manchester, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Manchester 1935.
• Savaş, Ali İbrahim, “Konsolos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.26, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, ss. 178-180.
• Scott, Joseph Nicol, A New Universal Etymological Dictionary, Printed for Osborne, J. Buckland, R. Brown, London 1772.
• Spuler, Bertold “Consul”, Encyclopedia of Islam (Second Edition), vol. 2, Leiden 1991, ss. 61-62.
• Steensgaard, Niels, “Consuls and Nations in the Levant from 1570 to 1650”, The Scandinavian Economic History Review, XV/1-2, (1967). s. 13-55.
• Turner, Katherine, “Drummond, Alexander (d. 1769)”, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 [http://www.oxforddnb. com/view/article/8062 (Erişim Tarihi 21 Ocak 2014)
• Tuson, E. W. A., The British Consul’s Manual: being a Practical Guide for Consuls, as well as for the Merchant, Shipowner and Master Mariner, Longman and Co. Patternoster-Row, London 1856.
• Türkhan, M. Sait, 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Ticaret ve Halep, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “On Dokuzuncu Asır Başlarına Kadar Türk-İngiliz Münasebâtına Dair Vesikalar”, Belleten, XIII/5, (1949), ss. 573-648.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 2011.
• Wallace, Paul W. - Orphanides, Andreas G., Sources for the History of Cyprus, vol. V, English Texts: Frankish and Turkish Period, Greece and Cyprus Research Center, New York 1998.
• Wilson, David, “List of British Consular Officials in the Ottoman Empire and its former territories from the sixteenth century to about 1860”, (Online) 2011.
• Wood, Alfred C., A History of Levant Company, Frank and Cass & Co Ltd, Oxford 1964.
• Yıldırmak, Gülay Webb, XVIII. Yüzyılda Osmanlı-İngiliz Tiftik Ticareti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011.
• Yılmaz, Özgür, “Samsun’da Fransız Konsolosluğu’nun Kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine Göre Şehrin Durumu (1840-1870)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi: 8/16, (2014), ss. 57-86
• “Victor Fontanier’nin Trabzon Konsolosluğu (1830-1832)” OTAM, 35, (2014), ss. 153-195.