18. Yüzyılda Girit’te Cizye Uygulaması ve Toplumsal Etkileri

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 290, 135 - 158, 01.04.2017

Ayşe Nükhet Adıyeke

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.135

Öz

Cizye, İslam egemenliği altında yaşayan kitap ehli gayrimüslimlerin şer’i esaslara göre ödemekle yükümlü oldukları baş vergisidir. Cizye uygulaması Osmanlı İmparatorluğu’nda vergi sisteminin önemli bir parçasıdır. Cizye uygulamasına ilişkin tespitler önemli bir vergi kalemini ele almamızı sağlar. Bunun yanı sıra sosyo-ekonomik yapıya ilişkin çok önemli verilere cizye kayıtları sayesinde ulaşılabilir. Girit’te Osmanlı egemenliğinde gerçekleştirilen cizye düzenlemeleri ve buna bağlı olarak oluşturulan cizye defterleri hem adanın nüfus yapısına hem de gayrimüslimlerin ekonomik statüsüne ilişkin temel kaynaklardır. Çalışmamızda Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler ve 18. Yüzyıl Girit Şeriye Sicilleri incelenerek bu döneme ilişkin cizye uygulamasının özellikleri aşağıdaki başlıklar çerçevesinde incelenmiştir. a-Cizye uygulamasında meydana gelen değişiklikler ve ortaya çıkan şikayetler. b-Cizye mükelleflerinin ve muafiyetlerin belirlenmesi. e.Vakıf köylerinde cizye uygulamasında mütevellilerin yol açtığı yakınmalar.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Girit, Cizye, Gayrimüslim, Kadı sicilleri

The Practice of Poll-Tax in Crete in the 18th Century and its Social Impacts

Öz

Poll-tax is the head tax that the non-Muslims, who had scriptures of devine origin, living under the rule of Islam are obliged to pay under religious laws. The practice of Poll-tax on non-Muslims is an important element of the taxation system in the Ottoman Empire. Determinations regarding the practice of poll-tax on non-Muslims allow us to address an important taxation item. In addition to this, important data on socio-economic structure can be accessible through the records of poll-tax on non-Muslims. The arrangements of poll-tax on non-Muslims exercised in Crete under the Ottoman rule and the associated books for polltax on non-Muslims are the most basic records relating both to the demographic structure of the Island and economic status of non-Muslims. In our study, we have reviewed the documentation at the Ottoman Archives of the Prime Ministry, the 18th Century Crete Court Registers, and the exercise of the practice of Poll-tax on non-Muslims under the following topics: a- Any changes in the practice of poll-tax on non-Muslims and related complaints. bIdentification of taxpayers of poll-tax on non-Muslims and their exemptions. cThe complaints of trustees regarding the practice of poll-tax on non-Muslims in Foundation villages.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Crete, Poll-tax, Non-Muslims, Kadi Court Records

Kaynakça

• Cevdet Evkaf, no.922 / Cevdet Evkaf, no.9899 / Cevdet Evkaf, no.17629
• Cevdet Hariciye, no.1038 / Cevdet Hariciye, no.1612
• Cevdet Maliye, no.7014 / Cevdet Maliye, no.9450 / Cevdet Maliye, no.18463
• / Cevdet Maliye, no.19609 / Cevdet Maliye, no.22573 / Cevdet Maliye, no.26538 / Cevdet Maliye, no.28390 / Cevdet Maliye, no.31063.
• Hat.0025.14549.00001.
• İE SH. No.2-191
• MAD-d no.4236
• RŞS, no.46 / RŞS, no.48 / RŞS, no.49 / RŞS, no.55 / RŞS, no.56 / RŞS, no.58 / RŞS, no.59 / RŞS, no.60 / RŞS, no.62 / RŞS, no.365 / RŞS, no.413 / RŞS, no.415 / RŞS, no.416 / RŞS, no.3109 / RŞS, no.3112.
• Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavaidi, c.1, Kanaat Kütüphanesi, 1. Baskı, İstanbul 1327.
• Adıyeke, Ayşe Nükhet, “17. Yüzyıl Girit (Resmo) Şeriye Sicillerine Göre İhtida Hareketleri ve Girit’te Etnik Dönüşüm”, XIV. Uluslar arası Türk Tarih Kongresi, 9-13 Eylül 2002 – TTK, Ankara 2006, ss: 557-568
• “Farming out of Mukataas as Malikane in Crete in the Eighteenth Century: The Rethymno Case” The Eastern Mediterranean under Ottoman Rule: Crete, 1645-1840 (Halcyon Days in Crete VI, A Symposium Held in Rethymno, 13-15 January 2006), ed. Antonis Anastasopoulos, Crete University Press, Rethymno, 2008, ss.233-242.
• Adıyeke, Nuri, “Multi-Dimensional Complications of Conversion to Islam in Ottoman Crete”, The Eastern Mediterranean under Ottoman Rule: Crete, 1645-1840
• (Halcyon Days in Crete VI, A Symposium Held in Rethymno, 13-15 January 2006), ed. Antonis Anastasopoulos, Crete University Press, Rethymno: 2008, pp.203-209.
• “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Resmo (Girit) Manastır Vakıfları”, Belleten, Cilt: LXXIX, Sayı: 285, Ağustos 2015, s.559-587.
• Balta, Evangelia, Adıyeke A. Nükhet, Adıyeke Nuri, “The Poll Tax in the Years of the Cretan War (Symbol of Submission and Mechanisms of Avoidance”, Thesavrimasta, Bollettino dell’Instituto Ellenico di Studi Bizantini e Postbizantini, Venezia 31, 2001, ss. 323-359.
• Sariyannis, Marinos, “Notes on the Ottoman Poll-Tax Reforms of the Late Seventeenth Century: The Case of Crete”, Journal of the Economic and Social History of the Orient 54:2011, ss. 39-61.
• Triandafillidou, Yollanda, To Emproi ke i İkonomia tis Kritis 1669-1795, Iraklion 1988.