A Socio-Economic Analysis in Cash Waqfs: Davudpaşa Court Records (1634-1911)

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 290, 159 - 190, 01.04.2017

Çiğdem Gürsoy

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.159

Öz

In this article, the economic model of the cash waqfs and their contribution to the social life are studied and the registration records of Istanbul Davudpaşa Court is selected as an application area. In order to create a complete model, this study limits itself to Davudpaşa Court Records. To this extent, the cash waqfs which were approved by the Court between 1634 and 1911, are investigated from their primary sources. Firstly, 261 registered waqfs are evaluated and then 203 waqfs are selected according to the purpose of this article. All the provisions for the waqfs are converted into numerical data and then these data are examined by classifying according to their historical periods and are compared with the socio-economic conditions. Although the vakfiques are used for the researchers about the cash waqfs, the main subject is approached from financial records and hujjats of the cash waqfs. In this article, the direct usage of the vakfiques helped us to understand the reasons behind the foundation of cash waqfs and to see the scope of the charities by the cash waqfs. In addition, this article includes information about charity sandfunds and waqfs established by women. In conclusion, the basic aim of this article is to understand the general functioning, transformation and changing steps of cash waqfs specifically in Davudpaşa Court’s registration for 277 years.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, Davudpaşa Court, waqfs, cash waqfs

Para Vakıfları Kapsamında Sosyo-Ekonomik Bir Analiz: Davudpaşa Mahkemesi Kayıtları (1634-1911)

Öz

Çalışmada para vakıflarının ekonomik işleyişi ve sosyal hayata katkıları incelenmiş, uygulama alanı olarak İstanbul Davudpaşa Mahkemesi sicil kayıtları seçilmiştir. Konunun Davudpaşa Mahkemesi kayıtlarıyla sınırlandırılması kendi içinde bir bütün oluşturabilme isteğidir. Bu kapsamda mahkeme tarafından 1634-1911 yılları arasında onaylanan para vakıfları ilk kaynağından incelenmiştir. Öncelikle siciller arasında bulunan 261 vakfiye değerlendirilmiş, konuya uygun olan 203 tanesi seçilmiştir. Seçilen vakfiyelerde vâkıflarca yerine getirilmesi istenilen şartlar, mümkün olduğunca sayısal verilere çevrilmiştir. Sonrasında, bu bilgiler tarih dönemlerine ayrılarak değerlendirilmiş ve günün sosyo-ekonomik koşulları ile karşılaştırılmıştır. Para vakıflarıyla ilgili yapılan çalışmalarda her ne kadar vakfiyeler kullanılmış olsa da konu, ağırlıklı olarak vakıf muhasebe kayıtları ve hüccetlerden hareketle ele alınmıştır. Bu çalışmada direkt vakfiyelerin kullanılması para vakıflarının kurulma amaçlarının anlaşılmasına yardımcı olurken diğer taraftan yapılmış olan hayır işlerinin kapsamını görmeye olanak sağlamıştır. Ayrıca araştırma başlıklarında, kadınların kurdukları vakıflar ve yardımlaşma sandıkları hakkında bilgiler de bulunmaktadır. Sonuç olarak çalışma, Davudpaşa Mahkemesi Sicilleri özelinde 277 yıl boyunca para vakıflarının işleyişini, değişim ve dönüşüm aşamalarını anlama gayretinden ibarettir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, vakıf, para vakfı, Davudpaşa Mahkemesi

Kaynakça

• (İMŞSA.) İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi Davudpaşa Mahkemesi Defter no: 95, 126, 145, 150, v. 139. ; Defter no 171, v. 49.; Defter no: 175, v.58. ; Defter no: 150 v. 139.
• BOA, Ev. Defter no. 22207; BOA., EV.MH. 2148.336; BOA., EV.MH. 2149.7; BOA., EV.MH. 2149.9
• DÜSTUR T.1./C.1., 1864, s. 268. ; DÜSTUR T. 1./ C.5., 1887, s.775.
• Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), İstanbul, Eren Yayınları, 1993.
• Aydın, Veli, “Selanik’te 18.yy’ın İlk Yarısında Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı XXIX /I, 2014, s. 87-106.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545- 1659) IV. Faizle İşletilen Paralara Ait Kayıdlar.”, TTK. Belgeler, S. 5-6., C.3, 1966, s. 31-46.
• Barkan, Ö. Lütfi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defterleri 953 (1546) Tarihli, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, 1970.
• Canatar, Mehmet, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004.
• Cafer, Çiftçi, “18.yy’da Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 8, No: 36, Ankara, 2004.
• Çizakça, Murat, Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları Ve Para Vakıfları, İstanbul, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1993.
• Gedikli, Fethi, “İstanbul’da Para Vakıfları ve Müdarebe”, Osmanlı Hukuku Makaleler, Gündoğan Yayınları, 2010, s. 31-47.
• Güran, Tevfik, İktisat Tarihi, Der Yayınları, İstanbul, 2011.
• Gürsoy, Çiğdem, “Osmanlı’da Para Vakıflarının İşleyişi Ve Muhasebe Uygulamaları: Davudpaşa Mahkemesi Para Vakıfları”, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, 2015.
• “Para Vakıflarının Osmanlı Dönemi Kentleşme Sürecine Katkısı: Yardımlaşma Sandıkları Örneğinde”, Uluslararası I. Anadolu Uygarlıkları Sempozyumu, 22-23 Ekim, Muğla.
• Kaya, Süleyman, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2007.
• Keyder, Çağlar, “Osmanlı Devleti ve Dünya Ekonomik Sistemi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, ss. 642-652.
• Kurt, İsmail, “Nazarî ve Tatbikî Olarak Para Vakıfları”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 1994.
• Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü 3, Milli Eğitim Bakanluğı Yayınları, İstanbul, 1983, s. 577-579.
• Pamuk, Şevket, “19.yy’da Osmanlı Dış Ticareti”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, ss. 653-665.
• Tabakoğlu, Ahmet, “ İslâm’da Para Politikası Hakkında Bir Deneme”, Para, Faiz ve İslâm, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul, 1987, s. 79-90.
• Şimşek, Mehmet, “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münâkaşalar” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.27, S. 1., 1986, s. 207-220.